ΘΕΟΤΟΚΟΣ
«ἡ ὑψηλοτέραν τῶν οὐρανῶν»
τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ
Ἡ Ἐκκλησίας μας καί τό Ἔθνος μας ἑορτάζει τήν 25 Μαρτίου διπλῆ ἑορτή, τήν ἐθνική γιά τήν ἔναρξη τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 καί τήν θρησκευτική, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, μαρτυρώντας τόν ἄρρηκτο δεσμό τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ, καί δείχνοντας τήν συμπόρευσή τους στήν ἱστορία τῆς Πατρίδος μας. Χωρίς νά παραθεωροῦμε τό μέγιστο γεγονός τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως θά ἀναφερθοῦμε στό πρόσωπο τῆς Παναγίας Μητέρας τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ἡ ᾿Εκκλησία µας στό πάνσεπτο πρόσωπό της τιμᾶ καὶ δοξάζει τήν «ἀσυγκρίτως» τῶν Χερουβεὶμ καὶ τῶν Σεραφείμ, καὶ τὴν θέτει ὑψηλότερον παντὸς ἄλλου δημιουργήµατος τοῦ Θεοῦ ἐντὸς τῆς ὁρατῆς, ἀλλὰ καὶ ἀοράτου κτίσεως «τήν ὑψηλοτέραν τῶν οὐρανῶν». Ἡ Κυρία Θεοτόκος ἔμεινε τὸ κορυφαῖον Δημιούργημα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ.
᾽Αλλὰ καὶ στὴν κτιστὴ φύση, ὅπου εὑρίσκεται ἡ Κυρία Θεοτόκος, λαμβάνει μία κορυφαία θέση. Εἶναι ὑπεράνω ὅλων τῶν ποιημάτων τοῦ Θεοῦ καὶ αὐτῶν ἀκόμη τῶν ᾿Ασωμάτων Δυνάμεων, ποὺ εἶναι ὁ ᾿Αγγελικὸς κόσμος.
Ἡ µοναδικότητα τῆς Θεοτόκου καταφαίνεται καὶ ἀπό τήν προϊστορία της: Ὅπως ὁ ὑμνωδός ἀναφέρει, «μυστικῶς ταῖς ἱεροτεύκτοις Γραφαῖς λαλεῖται περὶ σοῦ, Μῆτερ Ὑψίστου». Δηλαδή, μὲ τρόπον µυστηριώδη, μητέρα τοῦ Θεοῦ, γίνεται λόγος γιὰ σὲνα στίς Γραφές, τίς ἀπὸ ἱερές χεῖρες γεγραμµένες. Καὶ προσθέτει εἰς ἄλλο ὕμνο: «Δανιήλ σὲ ὄρος καλεῖ νοητόν, Γεννήτριαν Θεοῦ ὁ Ἡσαΐας. Βλέπει δὲ ὡς πόκον Γεδεών. Ὁ Δαυΐδ δὲ ἁγίασμα φάσκει, πύλην δὲ ἄλλος». (Μεγαλυνάριον τῆς Θ΄ Ὠδῆς τοῦ Ὄρθρου τῆς Ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, ΚΕ΄ Μαρτίου). Αὐτὴ ἡ προϊστορία της ἀποτελεῖ τὸ προανάκρουσμα τοῦ μεγαλείου καὶ τῆς δόξης της, ἀλλὰ καὶ τῆς ἱστορίας της.
Ἐπίσης ἀπό τήν ἱστορία. Γιὰ τὴν ἱστορία της λίγες πληροφορίες ἔχομεν ἀπὸ τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια, συνδυαζόµενες ὅμως μὲ τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας µας εἶναι ἐπαρκεῖς, διὰ νά σημειωθοῦν τὰ χαρακτηριστικὰ σημεῖα τῆς ζωῆς της.
1. «Κεχαριτωμένη»:
Τὸ µέγα «μυστήριον τὸ χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένον» «τὸ ἀποκεκρυμμένον ἀπὸ τῶν αἰώνων καὶ ἀπὸ τῶν γενεῶν» (Πρός Ρωμαίους ιδ΄ 24. Πρός Κολοσσαεῖς α΄, 26), τὸ μυστήριον τῆς σωτηρίας φανερώνεται. «Ὅτε ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου» (Πρός Γαλάτας δ΄, 4) ὁ οὐράνιος πολίτης, ὁ ἀρχάγγελος Γαβριήλ, κομιστὴς πανευφροσύνου μηνύματος, καταφθάνει στὴν γῆ. Σέ ποιόν θά εὐαγγελισθεῖ τὸ χαρμόσυνο εὐαγγέλιο; Ἐπίσης τῆς ἀπευθύνεται ὁ θεῖος χαιρετισμός: «Χαῖρε, κεχαριτωµένη· ὁ Κύριος μετὰ σοῦ: εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶν» (Λουκᾶ α΄, 28).
Μέχρι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἡ Θεοτόκος ὑπῆρξε «κεχαριτωμένη» μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δική της προσπάθεια. Μὲ τὴν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γίνεται ἀξία νὰ καταστῇ καὶ Μήτηρ τοῦ Θεοῦ Λόγου, γιὰ αὐτό καὶ καθαρίζεται ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ καὶ ἀπὸ πάσης ροπῆς τοῦ ἁμαρτήματος τοῦ πρώτου ἀνθρώπου.
2. Θεοτόκος:
Τὸ 431 στὴν Ἔφεσο ἡ Γ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος κατεδίκασε τὸ φρόνηµα τοῦ αἱρετικοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου, ὁ ὁποῖος ὑπεστήριζε ὅτι ἡ Ἁγία Παρθένος ὑπῆρξε ἀνθρωποτόκος (δηλαδή µήτηρ ἀνθρώπου ἡ ὁποία δὲν εἶχεν ἑνωθῆ μὲ τὸν Θεῖον Λόγον) ἤ Χριστοτόκος (µήτηρ τοῦ Χριστοῦ, ὄχι ὅμως καὶ τοῦ Θεανθρώπου). Καὶ ἀνεκήρυξε «τὴν ἁγίαν Παρθένον Θεοτόχκον, γεγέννηκε γὰρ σαρκικῶς σάρκα γεγονότα τὸν ἐκ Θεοῦ Λόγον» (βλ. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Πρός τούς τολμῶντας συνηγορεῖν τοῖς Νεστορίου δόγμασιν, ὡς ὀρθῶς ἔχουσι, κεφ. Α΄. PG 76, 392).
᾿Ακατάληπτο μυστήριο ἀποτελεῖ ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἐξήγηση λογική δὲν δύναται νὰ ὑπάρχει. Βρίσκεται πέρα τῆς δυνατότητος νὰ τὸ συλλάβει ὁ ἀνθρώπινος νοῦς. Μόνον ἡ πίστη ὅτι: «ὅπου Θεὸς βούλεται», ὅπου ὁ Θεὸς θέλει, «νικᾶται φύσεως τάξις», ἀνατρέπεται ὁ φυσικὸς νόµος καὶ ἡ φυσικὴ τάξη. Καὶ ἀληθῶς οὕτως ἔχει.
3. Ἀειπάρθενος:
Ἡ τρίτη βασική ἀλήθεια περὶ τοῦ προσώπου τῆς Παναγίας Θεοτόκου εἶναι τὸ ἀειπάρθενό της.
Παρθένος καὶ Μητέρα εἶναι δύο ἔννοιες ἀντιφατικαί. Δύο γεγονότα ἐκ διαμέτρου ἀντίθετα. Ἡ Θεοτόκος, ἀπὸ τὰ ἁγνὰ αἵματα τῆς ὁποίας ἔλαβε τὴν ἀνθρωπίνη φύση ὁ Σωτήρ, ὑπῆρξε Παρθένος. Ἔζησε κατὰ τὴν ἔκφραση τῶν Πατέρων ζωὴ παρθενική, ἰσάγγελη καὶ ἄμωμη. Ὑπῆρξε Παρθένος, ἡ ὁποία εἶχε παραδώσει ὁλοκληρωτικῶς, χωρὶς καμμία ἐπιφύλαξη, στὸν Θεὸν ὅλον τὸ εἶναι της, ψυχή, νοῦ, θέληση, καρδιά καὶ σῶμα. Καὶ τὸ σημαντικώτερο. Ἡ παρθενία αὐτὴ συνώδευσε τὴν πάναγνη κόρην τῆς Ναζαρὲτ καὶ μετὰ τὴν γέννηση τοῦ Σωτῆρος καὶ τῆς ἔμεινε κτῆμα παντοτινό.
Γ΄. Τά ἔσχατά της:
Οἱ Γραφὲς δὲν μᾶς δίδουν καµµία πληροφορία γιὰ τὸ τέλος τῆς Μαρίας, οὔτε ἐὰν ἀπέθανε, οὔτε ἐὰν ἐτάφη, οὔτε ἐὰν δὲν ἐτάφη.
Στίς εὐχαριστιακές µας συνάξεις τὸ διακηρύσσουμε: «ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ σῶσον ἡμᾶς» ἤ «Διὰ πρεσβειῶν τῆς παναχράντου Σου Μητρός... σῶσον ἡμᾶς». Καὶ ὁ πιστὸς λαὸς τοῦ Θεοῦ γνωρίζει, ὄχι θεωρητικῶς καὶ νοησιαρχικῶς, ἀλλά καὶ βιωματικῶς, ὅτι «ἄλλην γὰρ οὐκ ἔχομεν ἁμαρτωλοὶ πρὸς Θεὸν ἐν κινδύνοις καὶ θλίψεσιν, ἀεὶ µεσιτείαν...». Γι’ αὐτὸ «οὐ σιωπήσωμέν ποτε Θεοτόκε - ἀναφωνοῦν οἱ πιστοὶ -τὰς δυναστείας σου λαλεῖν οἱ ἀνάξιοι εἰ μὴ γὰρ σὺ προΐστασο πρεσβεύουσα τίς ἡμᾶς ἐρρύσατο ἐκ τοσούτων κινδύνων;»
Εἰκόνες, ἀφιερώματα, ναοί, ὕμνοι, παρακλητικοὶ κανόνες, ἱκεσίαι, ἑκατοντάδες ἐπίθετα τῆς ἀποδίδονται, γιὰ νὰ ἐκφρασθεῖ ἡ πίστη καὶ ἡ ἀφοσίωση τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ στὸ πρόσωπό της.
Ἑπομένως τὸ μέγα πλῆθος τῶν ὀνομάτων της εἶναι ἓνα μικρὸ δεῖγμα τῆς ἀπέραντης ἀγάπης καὶ τῆς βαθειάς ἐμπιστοσύνης τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ στὸ πρόσωπό της. Μὲ τὸ πλῆθος τῶν ἐπιθέτων, τὰ ὁποῖα τῆς ἀποδίδονται, ὑποδηλώνονται οἱ πολλές αὐτῆς χάριτες, οἱ τρόποι προστασίας τῶν πιστῶν της καὶ τὰ πολλά δωρήµατα τῆς Παναχράντου καὶ ὑπερευλογηµένης Θεοτόκου, ποὺ λαμβάνουν αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι τήν ἐπικαλοῦνται.
Γιὰ τὸν πιστὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ ἔμεινε « κεχαριτωμένη» Παναγία, ἡ Θεοτόκος καὶ ἀειπάρθενος, ἡ ὁποία σήμερα εἶναι ἡ µεσίτρια καὶ πρέσβειρα, ποὺ «ἀεὶ» πρεσβεύει ὑπὲρ τοῦ λαοῦ αὐτῆς. Εἶναι ἡ ἀναντικατάστατη «παραμυθία», παρηγορία καὶ ἐνίσχυση τῶν θλιβοµένων. Ὅπως ψάλλει ὁ λαός της: «πάντων θλιβομένων ἡ χαρά, καὶ ἀδικουμένων προστάτις, καὶ πενοµένων τροφή, ξένων τε παράκλησις καὶ βακτηρία τυφλῶν, ἀσθενούντων ἐπίσκεψις, καταπονουµένων σκέπη καὶ ἀντίληψις καὶ ὀρφανῶν βοηθός».
