Μετάνοια –Ἐξομολόγηση

«ἐξαγορεύσω κατ᾿ ἐμοῦ τὴν ἀνομίαν μου τῷ Κυρίῳ·

καὶ σὺ ἀφῆκας τὴν ἀσέβειαν τῆς καρδίας μου» (Ψαλμοῦ λα΄, 5).

Ἡ θεία Χάρη πού ὑπάρχει στήν  Ἐκκλησία καί χορηγεῖται ἀπό αὐτήν στούς πιστούς, τούς ποίους ἀποκαθιστᾶ, θεραπεύει ἀπό τήν ἁμαρτία καί ἁγιάζει, μεταδίδεται σ’ αὐτούς μέ τά ἅγια Μυστήρια, τά ὁποῖα εἶναι θεοσύστατες τελετές πού μεταδίδουν μυστηριωδῶς τήν ἀόρατη θεία Χάρη μέ αἰσθητά στοιχεῖα καί μέσα.

Ἰδιαίτερα κατά τήν τρέχουσα περίοδο τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς,  ὅλα τά ἅγια Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, καί πιό εἰδικά τῆς  Μετανοίας - Ἐξομολογήσεως, ὅταν ἀξίως μετέχουμε σ᾽ αὐτό, ἀποβαίνει ὄργανο καί μέσο μεταδοτικό τῆς σώζουσας θείας Χάριτος, καθιστώντας τούς πιστούς κοινωνούς τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Σωτήρα, ἑνώνοντάς τους μέ τόν Θεό. Μέσω τῶν ἁγίων Μυστηρίων ἐνεργεῖ στούς ἀν θρώπους ἡ σωτήρια δύναμη τοῦ Θεοῦ καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ὁλοκληρώνεται ὁ ἁγιασμός τῶν πιστῶν μέ τήν Χάρη καί τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γι᾽ αὐτόν τόν λόγο τά ἅγια Μυστήρια κατέχουν τέτοια θέση στήν συνείδηση τῶν ὀρθοδόξων, ὥστε καί αὐτή «ἡ Ἐκκλησία σημαίνεται διά τῶν Μυστηρίων, ἐπειδή εἶναι σῶμα Χριστοῦ καί μέλη ἐκ μέρους », ὅπως διδάσκει ὁ Θεσσαλονικέας θεολόγος τοῦ ιδ΄ αἰώνα, ἅγιος Νικόλαος ὁ Καβάσιλας: (Ἑρμηνεία τῆς θείας Λειτουργίας, 37, 38 Migne P.G. 150, 452-453).) Τά ἅγια Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἑπτά, Δηλαδή: Τό Βάπτισμα, τό Χρῖσμα, ἡ θεία Εὐχαριστία, ἡ Μετάνοια, ἡ Ἱερωσύνη, ὁ Γάμος καί τό Εὐχέλαιο. Ἀπό αὐτά, τά τρία, τό Βάπτισμα, τό Χρῖσμα καί ἡ Χειροτονία δέν ἐπαναλαμβάνονται, τά ὑπόλοιπα, ἡ θεία Εὐχαριστία, ἡ Μετάνοια, ὁΓάμος καί τό Εὐχέλαιο ἐπαναλαμβάνονται. Καθένα ἀπό τά ἅγια Μυστήρια μεταδίδει στούς πιστούς ἰδιαίτερη θεία Χάρη: Τό Βάπτισμα καί τό Χρῖσμα ἀναγεννᾶ καί δικαιώνει, ἡ θεία Εὐχαριστία τρέφει πνευματικά καί ἁγιάζει, θεραπεύει τήν ψυχή καί τό σῶμα, ἐνῶ ἡ Μετάνοια, τόΕὐχέλαιο, ἡ Ἱερωσύνη καί ὁ Γάμος ἱκανώνει τούς πιστούς σέ εἰδικά καθήκοντα.

Ἡ ἐνέργεια τῶν ἁγίων Μυστηρίων α) ὀφείλεται στό ὅτι τά συνέστησε καί τά τέλεσε ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός πού εἶναι ὁ ἀόρατος τελετάρχης τους καί μυσταγωγός μας. β) Ἐξαρτᾶται ἄν ἡ τέλεσή τους γίνεται ἀπό κληρικόν ὁ ὁποῖος ἔχει ἀποστολική διαδοχή ἡ ὁποία ἐξασφαλίζεται μέ τήν χειροτονία του στήν Ἐκκλησία, ὅπου διατηρεῖται ἡ ἀποστολική διαδοχή καί γ) ἄν τελοῦνται γιά τόν σκοπό πού ἱδρύθηκαν, δηλαδή γιά ἀνθρώπους πού διαθέτουν ὀρθή πίστη καί ἔχουν προετοιμασθεῖ κατάλληλα γιά νά συμμετάσχουν σ’ αὐτά. Ὁ λειτουργός τελώντας τά ἅγια Μυστήρια εἶναι ἁπλῶς τό ὄργανο τοῦ ἀοράτου Κυρίου, ὁ Ὁποῖος ἐνεργεῖ καί «τελεταρχεῖ» αὐτά. Ὅτι ἡ ἐνέργεια τῆς θείας Χάριτος δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἠθική κατάσταση τοῦ ἱερουργοῦ, διδάσκει σχετικῶς ὁ ἱερός Χρυσόστομος (Ὁμιλία Η´ «Εἰς τήν πρός Κορινθίους Α´ ἐπιστολή» §1 Migne P.G. 61, 69).

Ἡ Ὀρθόδοξος Καθολική Ἐκκλησία, ἐπειδή πιστεύει ὅτι ἡ θεία Χάρη δέν ἐνεργεῖ ἐκτός τῆς ἀληθινῆς Ἐκκλησίας, δέν ἀναγνωρίζει κατ’ ἀκρίβεια τά μυστήρια πού τελοῦνται ἐκτός αὐτῆς, μόνο δέ, σέ ἐντελῶς ἐξαιρετικές περιπτώσεις, μπορεῖ, «κατ’οἰκονομίαν» καί συγκατάβαση, νά ἀναγνωρίσει τά μυστήρια ὅσων προέρχονται ἀπό ἑτεροδόξους καί ἐπιθυμοῦν νά ἐνταχθοῦν στήν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία.

Ἡ Μετάνοια - Ἐξομολόγηση

Στήν Ἁγία Γραφή ἀναφέρονται περιπτώσεις ἐξομολογήσεως πού μᾶς διδάσκουν τά χαρακτηριστικά πού πρέπει νά ἔχει ἡ κατά Θεόν ἐξομολόγησις. Ἡ ἐξομολόγηση πρέπει νά συνοδεύεται μέ κατά Θεό λύπη. Λύπη γιά τήν ἁμαρτία. Ἐπισημαίνουμε τόν Ψαλμό λζ΄ (λη΄), 37 (38) πού ἀναγιγνώσκεται καθημερινῶς στήν Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί χαρακτηρίζεται ὡς ἱκετήριος Ψαλμός μετανοίας καί ἐξομολογήσεως. Περιεχόμενο τοῦ Ψαλμοῦ 37 εἶναι ὁ θρῆνος ἑνὸς ἄρρωστου ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἐκλαμβάνει τὴν ἀσθένειά του ὡς τιμωρία ἀπὸ τὸν Θεὸ γιὰ κάποια ἁμαρτία του, ὁπότε ὁμολογεῖ τὴν ἐνοχή του καὶ ζητᾶ συγχώρηση. Εἶναι ὁ τρίτος ἀπὸ τοὺς λεγόμενους στὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση «Ψαλμοὺς τῆς Μετανοίας». Ἀρχίζει, μετὰ τὴν ἐπιγραφή (στ. 1), μὲ μιὰ ἔκκληση πρὸς τὸν Θεὸ γιὰ ἐπιείκεια (στ. 2) καὶ συνεχίζει μὲ μιὰ ἐκτεταμένη περιγραφὴ τῆς φυσικῆς καὶ ψυχολογικῆς κατάστασης τοῦ ἀρρώστου (στχ. 3 καί 11), ποὺ τὴν ἐπιδεινώνουν ἡ ἀδιαφορία καὶ ἡ ἐχθρότητα ἀντίστοιχα φίλων καὶ ἐχθρῶν (στ. 12 καί 13). Παρεμβάλλεται μιὰ νέα περιγραφὴ τῆς οἰκτρῆς κατάστασης τοῦ ἀρρώστου (στχ 14 καί15), καὶ ἀκολουθοῦν ἡ ἐπιβεβαίωση τῆς πίστης στὸν Θεό (στχ 16-17), ἡ αἴτηση γιὰ συγχώρηση (στχ. 18 καί 19) καὶ ἡ καταγγελία τῶν ἐχθρῶν (στχ. 20 καί 21). Ὁ ψαλμὸς τελειώνει ὅπως ἄρχισε, μὲ μιὰ ἔκκληση πρὸς τὸν Θεὸ γιὰ βοήθεια (στχ. 22 καί 23).

Μέ τό Ἅγιο Μυστήριο τῆς Μετανοίας στό ὁποῖο προσέρχονται πιό συχνά οἱ πιστοί κατά τήν Ἁγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή παρέχεται ἀπό τόν Θεό ἄφεση ὅλων τῶν μετά τό Βάπτισμα ἁμαρτιῶν σ᾽ αὐτούς πού μετανοοῦν εἰλικρινά καί ἐξομολογοῦνται τίς ἁμαρτίες τους, μπροστά στόν Ἐπίσκοπο ἤ τόν Πρεσβύτερο. Γι’ αὐτό καί ἡ Μετάνοια χαρακτηρίζεται κατά κάποιον τρόπο ὡς δεύτερο Βάπτισμα. Κατά τήν διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας γιά νά δοθεῖ ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν, ὁ πιστός πρέπει νά ὁμολογήσει μόνος του ἐλεύθερα καί ἀβίαστα τίς παραβάσεις τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἐνώπιον εἴτε Πρεσβυτέρου εἴτε  Ἐπισκόπου, ὁ ὁποῖος καί διαβάζει τήν καθιερωμένη συγχωρητική εὐχή, ὅπως ἔκανε ὁ Κύριος πού ἔλεγε «ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι».  (Ματθαίου θ´, 2) Ἔτσι συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες. Κάθε ἄλλη πρακτική δέν προσφέρει τήν ἄφεση. Τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν παρέχει καί ἐνεργεῖ ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ἐνῶ αὐτός πού τελεῖ τό Μυστήριο Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος εἶναι ὄργανο πού ἐξαγγέλει τήν ἄφεση. Πάντως κατά τόν Μέγα Βασίλειο εἶναι «ἀνάγκη νά ἐξομολογούμαστε τά ἁμαρτήματα σέ αὐτούς πού ἔχει ἀνατεθεῖ ἡ οἰκονομία τῶν μυστηρίων τοῦ Θεο «Ἀναγκαῖον τοῖς πεπιστευμένοις τὴν οἰκονομίαν τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ ἐξομολογεῖσθε τὰ ἁμαρτήματα» (Μεγάλου Βασιλείου: «Ὅροι κατ’ ἐπιτομήν 288». Migne P.G. 31, 1284).

Ἡ συγχώρηση πού παρέχεται στούς πιστούς, μετά ἀπό ἀληθινή καί εἰλικρινή ἐξομολόγηση, εἶναι πλήρης καί τελεία, καί δέν χρειάζεται καμμία συμπλήρωση. Τά ἐπιτίμια πού ἐπιβάλλονται στούς ἐξομολογουμένους εἶναι φάρμακα ἰαματικά πρός στερέωση τῆς ἠθικῆς ἀναρρώσεως πού ἔχει ἐπιτευχθεῖ καί ἰάσεως καί ἐκριζώσεως τῶν παθῶν. Θεωροῦνται μέσα θεραπευτικά καί παιδαγωγικά καί διορθωτικά γιά νά βελτιωθοῦν καί νά σταθεροποιηθοῦν στήν ἀρετή οἱ ἁμαρτάνοντες.