Ἑλληνικός Διαφωτισμός καί Θετικές ἐπιστῆμες

Δημοσιεύθηκε 18.01.2024

 

Ἡ διαπραγμάτευση καί ἡ μελέτη τοῦ θέματος πού ἀφορᾶ στόν Διαφωτισμό ὁδηγεῖ τίς σκέψεις μας στό νά ὑπομνήσουν καί νά καταγράψουν τίς περί κόσμου διδασκαλίες τῆς Ἐκκλησίας:

α) Ὅτι τό Σύμπαν εἶναι ἔργο τῆς Σοφίας καί τῆς Δυνάμεως τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ἐφ’ ὅσον ὁμολογοῦμε καί διακηρύσσουμε: “Σὺ κατ' ἀρχάς, Κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας, καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσιν οἱ οὐρανοί ” (Ἑβραίους α΄ 10, βλ. καί  Ἑβραίους γ΄ 4).

β) Ὅτι τό Σύμπαν ὡς λαβόν ἀρχήν ἔχει καί τέλος κατά τήν ἀψευδέστατη προφητεία τοῦ Κυρίου ὅτι “οἱ οὐρανοί παρελεύσονται” (Ματθαίου ε΄ 18) καί τήν διακήρυξι τῆς Γραφῆς ὅτι μόνος ὁ Θεός παραμένει ἀναλλοίωτος καί ἀτελεύτητος  (Ἑβραίους α΄ 11-12).

 Ὁ ἀπόστολος Πέτρος προφητεύει ὡς ἑξῆς τό τέλος τοῦ σύμπαντος κόσμου: “Οὐρανοὶ ῥοιζηδὸν παρελεύσονται, στοιχεῖα δὲ καυσούμενα λυθήσονται, καὶ γῆ καὶ τὰ ἐν αὐτῇ ἔργα κατακαήσεται ” (Β΄ Πέτρου γ΄ 10).

γ)Ὅτι κατά τήν προφητεία τοῦ αὐτοῦ Ἀποστόλου οἱ πιστοί “καινοὺς δὲ οὐρανοὺς καὶ γῆν καινὴν κατὰ τὸ ἐπάγγελμα αὐτοῦ προσδοκῶμεν, ἐν οἷς δικαιοσύνη κατοικεῖ ” (Β΄ Πέτρου γ΄ 13).

δ)Ὅτι ἡ δημιουργία τοῦ Σύμπαντος εἶναι ἀποκάλυψι καί φανέρωσι τοῦ ἀοράτου Θεοῦ ἡ συνοχή καί ἡ συντήρησί του μαρτυρεῖ τόν Κτίστη καί Δημιουργό, τόν Κυβερνήτη καί Συντηρητή αὐτοῦ (Πρός Ρωμαίους 19-20).

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης διδάσκει, ὅτι ἀπό τήν μελέτη τῶν δημιουργημάτων ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει μερικῶς τόν Δημιουργόν Θεόν (Γρηγορίου Νύσσης, Εἰς τούς Μακαρισμούς, λόγος στ΄, P.G. 44, 1268).

ε) Ὅτι ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου ἔγινε γιά τό μυστήριο τῆς διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀποκαλύψεως καί φανερώσεως τοῦ Θεοῦ “ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως, ὅτι ἐν αὐτῷ ἐκτίσθη τὰ πάντα, τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα ” (Κολοσσαεῖς α΄ 15-16).

στ) Ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἐτάχθη ἀπό τόν Θεό Δημιουργό Του “φυλάσσειν” τήν δημιουργία (Γενέσεως β΄ 15).

     ζ)Ὅτι ὅλα τά δημιουργήματα δοξολογοῦν τόν Θεό Κτίστη καί Δημιουργό τους καί αἰνοῦν Αὐτόν, ἐκπληροῦντα τούς λόγους τῶν ὄντων (Ψαλμός ρμη΄ (148) 2-4).

                                                               

Σημειώνουμε, ὅτι δέν ὑπάρχει μεταξύ πίστεως καί ἐπιστήμης σύγκρουσι ὅταν ἑκάστη μένει στά ὅριά της. Οὔτε ἡ πίστι ὑποτάσσεται στούς νόμους τοῦ φυσικοῦ κόσμου οὔτε ἡ ἐπιστήμη δύναται νά ἐπιλύει ὅλα τά προβλήματα. Ἡ μία ἀναβιβάζει τόν ἄνθρωπο στά αἰώνια καί τά ὑπερφυσικά ἐλευθεροῦσα αὐτόν ἀπό τά γεώδη καί πρόσκαιρα. Ἡ ἄλλη οἰκονομεῖ τά ἐν τῷ κόσμῳ καί αὐτά ὑπό πολλούς περιορισμούς.

Τά ὅρια τῶν δύο αὐτῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ τῆς πίστεως καί τῆς γνώσεως ἐπεσημάνθηκαν στό Διεθνές Ἐπιστημονικό Συνέδριο πού διοργάνωσε ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 4-8 Ὀκτωβρίου 2000 μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἑορτασμῶν τοῦ Ἰωβηλαίου γιά τήν συμπλήρωσι δύο χιλιάδων ἐτῶν ἀπό τήν γέννησι τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἐλλογιμωτάτος κ. Νικόλαος Ἀρτεμιάδης, Ὁμότιμος Καθηγητής Μαθηματικῶν τοῦ Πανεπιστημίου Πατρῶν καί Πρόεδρος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν ἀνέπτυξε τό θέμα: “Θετικές ἐπιστῆμες καί μεταφυσικές ἀλήθειες”, καί ἐτόνισε ὅτι:

“…ἡ πρόοδος τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν ὄχι μόνο δέν ὁδηγεῖ στήν ἀμφισβήτηση μεταφυσικῶν ἀληθειῶν καί τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ ἀλλά ἀντιθέτως μας φωτίζει στόν νά νοιώσουμε τίς ἀλήθειες αὐτές καί νά ζήσουμε ἀρμονικά μέ τήν Ὀρθόδοξο Χριστιανική Πίστη”. 

 Ὁ μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κυρός Χριστόδουλος στόν Χαιρετισμό, πού ἀπηύθυνε πρός τά μέλη καί τούς εἰσηγητές τοῦ ἀναφερθέντος Συνεδρίου ἐτόνισε ὅτι:

“Ἡ Ἐκκλησία ὅμως ἀναγνωρίζοντας μέν τό γεγονός ὅτι κάθε ἀνακάλυψη ἀποτελεῖ διείσδυση στά μυστικά τῆς θεϊκῆς σοφίας εὐνοεῖ τήν ἐπιστήμη. Ἀντικρίζει ὅμως καί μία κοινωνία πού δέν διακρίνεται γιά τήν πνευματική ποιότητά της, τήν προσήλωση σέ ἀρχές καί ἀξίες, μία κοινωνία πού ἔχει τήν ἰδιότητα νά γεννᾶ περισσότερα προβλήματα ἀπό ὅσα νά λύνει, πού χαρακτηρίζεται ἀπό παθολογικό ἐγωϊσμό καί ἀλαζονεία, πού στερεῖται ἀπό κάθε ἴχνος αἰωνίας προοπτικῆς”.

3) Ὅτι οἱ ἀστρονομικές πληροφορίες τῆς Βίβλου ἀπαιτοῦν ἰδιαιτέρους κανόνες ἑρμηνείας καί κατανοήσεως τους ἐφ’ ὅσον ἡ Ἁγία Γραφή πρωτίστως ὁμιλεῖ γιά τόν Θεό καί τά ἔργα τοῦ Θεοῦ καί ὁδηγεῖ τήν ψυχή στήν σωτηρία.

Ἀπό μία σύντομη ἔρευνα συλλέγουμε πλούσιο ὑλικό πού κατατάσσουμε σέ τρεῖς ἑνότητες καταγραφῆς

Στήν πρώτη ἑνότητα ἐντάσσονται οἱ  κληρικοί πού διέπρεψαν ὡς λόγιοι καί ἐδίδαξαν τά λεγόμενα τότε “νεωτερικά μαθήματα” ἤ ἔγραψαν ἀξιόλογα συγγράμματα.

Στήν δεύτερη ἑνότητα ἐντάσσονται οἱ κληρικοί πού δίδαξαν ἤ διηύθυναν τίς διάφορες ὀνομαστές Σχολές τῶν δύο ἑκατονταετηρίδων (ιστ΄ καί ιζ΄) ὅπου ἐδιδάσκοντο τά “νεωτερικά μαθήματα”

Στήν τρίτη ἑνότητα ἐντάσσονται οἱ φημισμένοι λογίοι αὐτῆς τῆς ἐποχῆς πού εἴτε κατήγοντο ἀπό ἱερατικούς προγόνους εἴτε εἶχαν διδασκάλους τους τούς λογάδες τοῦ Γένους μας εἴτε δίδαξαν στούς φημισμένες Σχολές τοῦ Γένους πού λειτουργοῦσαν μέ εὐθύνη τῆς Ἐκκλησίας καί ἐδιδάσκοντο οἱ νέες γνώσεις

Δέν ἀγνοοῦμε, ὅτι ὅλοι αὐτοί οἱ λογάδες πού ἀναφέρθησαν ἀνῆκαν σέ διαφορετικές σχολές σκέψεως, ὅτι μερικοί λόγιοι συνεκρούσθηκαν μετά μεγάλης σφοδρότητος μέ τούς ὁμοτίμους τους γιά τίς ἰδέες τους, ὅτι καί ἄλλων οἱ ἰδέες ἀποδοκιμάσθηκαν.

Κοινό χαρακτηριστικό ὅλων εἶναι, ὅτι προώθησαν τίς νέες ἐπιστῆμες καί τίς ἐνέταξαν στό ἐκπαιδευτικό σύστημα τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων πού δέν ἦταν ἑνιαῖο καί μέ ἀναλυτικά προγράμματα, πού ἦταν ἀναγκαῖο ὅμως νά περιλαμβάνει καί τίς νέες γνώσεις.