Ἡ δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος

(ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ-20 Ἰουνίου 2016)

τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐντάσσεται στήν Ἐκκλησία δέχεται α΄, τήν Χάρη τοῦ Βαπτίσματος, β΄, τήν Χάρη τῆς Πεντηκοστῆς (τοῦ Χρίσματος), γ΄. τήν Χάρη τοῦ Πάσχα (τῆς Εὐχαριστίας).

Ἡ ἑορτή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μᾶς παρέχει τήν εὐκαιρία νά ἐμβαθύνουμε στήν Xάρη τῆς Πεντηκοστῆς πού εἶναι ἡ δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

1. Ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός

αἰτία καί σκοπός τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος

Ἀπό τήν Ἁγία Γραφή διδασκόμαστε ὅτι ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός στέλνει τό Ἅγιο Πνεῦμα στούς ἀνθρώπους. Εἶπε στούς Μαθητές Του: «Ὅταν ἔρθει ὁ Παράκλητος, πού θά σᾶς τόν στείλω ἐγώ ἀπό τόν Πατέρα»[1] «ἐνῶ ἄν πάω ἐκεῖ, θά τόν στείλω σ’ ἐσᾶς»[2]. Μετά τήν Ἀνάστασή Του, ὅταν ἐμφανίσθηκε στό ὑπερῶο ὅπου ἦσαν συγκεντρωμένοι οἱ Μαθητές Του, χορήγησε σ’ αὐτούς τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως λέγει ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης: «Φύσηξε στά πρόσωπά τους καί τούς λέει: Λάβετε Ἅγιο Πνεῦμα»[3].

Οἱ λόγοι καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ σημαίνουν, ὅτι εἶναι ἡ αἰτία, ὁ χορηγός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Παράλληλα ὅμως διαπιστώνουμε, ὅτι ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός δέν εἶναι μόνο ἡ αἰτία, ἀλλά καί ὁ σκοπός τῆς ἀποστολῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως δηλώνεται στούς λόγους Του πρός τούς Μαθητές Του.

«Ὅταν ὅμως θά ἔρθει ἐκεῖνος, τό Πνεῦμα τῆς Ἀλήθειας, θά σᾶς ὁδηγήσει σέ ὅλη τήν ἀλήθεια. Γιατί δέ θά μιλήσει ἀπό μόνος του, ἀλλά θά πεῖ ὅσα θ’ ἀκούσει, καί θά σᾶς ἀναγγείλει αὐτά πού μέλλουν νά συμβοῦν. Ἐκεῖνος θά φανερώσει τή δική μου δόξα, γιατί θά πάρει ἀπό αὐτά πού ἔχω ἐγώ νά πῶ καί θά σᾶς τά ἀναγγείλει»[4].

Σκοπός τῆς ἀποστολῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ὁ δοξασμός τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ

Μετά τήν Πεντηκοστή, ὅπως καί πρίν ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, ὡς ὁ Υἱός, πού κατεύθυνε τόν ἑαυτό Του πρός τόν Πατέρα καί ἐμᾶς ἑνωμένους μαζί Του διά τῶν ἁγίων Μυστηρίων, παραμένει τό «ἀντικείμενο» τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι τό μέσο καί καθώς ἐνυπάρχει στήν ψυχή μας, εἶναι τό ἐνεργοῦν «ὑποκείμενο» αὐτῆς τῆς ζωῆς πού μᾶς κατευθύνει, πρός τόν Ἰησοῦ Χριστό. Τό «ὑποκείμενο» τείνει πρός τό «ἀντικείμενο». Τό Ἅγιο Πνεῦμα μορφώνει τόν Χριστό μέσα μας[5] καί Τόν καθιστᾶ παρόντα σέ μᾶς. «Καί δέ ζῶ πιά ἐγώ, ἀλλά ζεῖ στό πρόσωπό μου ὁ Χριστός»[6], διεκήρυττε ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ἀποκαλύπτει σέ μᾶς τόν Ἰησοῦ Χριστό. Τό Ἅγιο Πνεῦμα δέν ἀντικαθιστᾶ τόν Ἰησοῦ Χριστό οὔτε χρησιμεύει ὡς ὑποκατάστατό Του, ἀλλά μᾶς προετοιμάζει γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό καί κατεργάζεται μέσα μας τήν παρουσία, τήν αἰώνια ἔλευση καί παρουσία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

2. Ἡ χορηγία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ὁ Μεσσίας, ἡ ἑβραϊκή λέξη Μεσσίας μεταφράζεται στά ἑλληνικά ὁ κεχρισμένος ἀπό τόν Θεό. Μέ ἁπλούστερα λόγια σημαίνει αὐτόν στόν ὁποῖο ὁ Θεός ἀνέθεσε μία ἀποστολή καί μέ τήν χρίση Του ἀποδεικνύεται ἡ ἔγκριση τοῦ Θεοῦ. Ἡ λέξη λοιπόν «Χριστός» εὐθύς ἀμέσως φέρνει στό νοῦ μας τό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας μας τό «Ἅγιο Χρίσμα». Ὅλοι οἱ βαπτισμένοι φέρουν ἐπάνω τους τήν σφραγίδα τοῦ Θεοῦ πού δίδεται καί χαράσσεται ἀνεξίτηλα μέ τό Μυστήριο τοῦ Ἁγίου Χρίσματος.  Ἡ δική μας χρίση εἶναι προέκταση τῆς χρίσεως τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ μέ Ἅγιο Πνεῦμα ἀπό τόν Πατέρα καί συμμετοχή σ’ αὐτή. Ἡ χρίση λοιπόν δέν μᾶς ἑνώνει μόνο μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀλλά καί μέ τόν Υἱό. Ὁ Πατέρας μᾶς χρίει μέ Ἅγιο Πνεῦμα σάν υἱούς Του, σάν μέλη τοῦ Υἱοῦ Του.

            Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων χρησιμοποιεῖ γλώσσα πού δηλώνει μία πραγματική παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στό Μυστήριο τοῦ Ἁγίου Χρίσματος. Γράφει :

            «Ἀλλά πρόσεχε νά μή νομίσεις ὅτι τό Μύρο μέ τό ὁποῖο χριστήκατε εἶναι αὐτή ἡ λιπαρή ὕλη, πού αἰσθητά γίνεται ἀντιληπτή, χωρίς νά ἔχει κάποια ἁγιαστική Χάρη καί δύναμη. Διότι ἔτσι ὅπως τό ψωμί πού χρησιμοποιοῦμε στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, μετά τήν ἐπίκληση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δέν εἶναι πλέον ἁπλό ψωμί, ἀλλά Σῶμα Χριστοῦ, κατά τόν ἴδιο τρόπο καί τό Ἅγιο τοῦτο Μύρο δέν εἶναι πλέον αὐτό πού φανερώνουν τά ὑλικά στοιχεῖα του. Οὔτε θά μποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι αὐτά τά ὑλικά φορτισμένα μέ τίς εὐχές τῆς σχετικῆς μυστηριακῆς ἀκολουθίας, ἀλλά εἶναι ἰδιαίτερο χάρισμα τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού μέσα σ’ αὐτό καί μέ αὐτό εἶναι παρών καί δρᾶ ὁ Ἴδιος ὁ Θεός »[7].

            Τό Μυστήριο τοῦ Ἁγίου Χρίσματος εἶναι τό ἀποτελεσματικό σημεῖο ἤ τό «μυστήριο» τοῦ ἀοράτου καί πνευματικοῦ Χρίσματος πού ὁ Θεός ἐκχέει στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων, ὅπου καί ὁσάκις εὐδοκεῖ.

Δύο χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης ἐξηγοῦν τήν φύση αὐτοῦ τοῦ Χρίσματος καί τῆς σχέσεώς του πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα καί τόν Ἰησοῦ Χριστό.

            Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει :

«Κι ὁ Θεός, πού στερεώνει καί ἐμᾶς καί ἐσᾶς στό Χριστό καί μᾶς ἔχρισε λαό του, εἶναι ὁ ἴδιος πού μέ τή σφραγίδα του μᾶς ἐγγυᾶται τό μέλλον καί σάν πρόγευσή του δίνει μέσα στίς καρδιές μας τό Πνεῦμα»[8].

Στό χωρίο αὐτό ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέγει, ὅτι ὁ Θεός Πατέρας χρίει καί σφραγίζει τούς πιστούς, τούς Μαθητές τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτό τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐγγυᾶται ὅτι ὅσα ὑπόσχεται ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο θά πραγματοποιηθοῦν. Ἤδη μάλιστα πραγματοποιοῦνται ἀπό τήν παρούσα ζωή ὡς ἀρραβώνας, πρόγευση δηλαδή τῆς τέλειας καί ὁριστικῆς ἐκπληρώσεώς τους στήν αἰωνιότητα.   

Ὁ ἀπόστολος Ἰωάννης

«Βέβαια μέσα στίς δικές σας καρδιές μένει τό χρίσμα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού λάβατε ἀπό τόν Χριστό, καί δέν ἔχετε ἀνάγκη ἀπό δάσκαλο. Καθώς, λοιπόν, τό χρίσμα τό δικό του σᾶς τά μαθαίνει ὅλα-κι ὅ, τι αὐτός διδάσκει εἶναι ἀλήθεια, δέν εἶναι ψέμα – παραμείνετε ἑνωμένοι μαζί του, ὅπως τό Πνεῦμα σᾶς δίδαξε»[9].

Στούς λόγους αὐτούς ὁ ἀπόστολος Ἰωάννης, λέγει ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα, πού ὁ πιστός λαμβάνει ἀπό τόν Χριστό, διδάσκει στόν πιστό τήν ἀλήθεια γιά τόν Χριστό, ἀποκαλύπτει δηλαδή στόν πιστό τόν πραγματικό Χριστό κι ὄχι κάποιο ψεύτικο καί ἀπατηλό, προϊόν «σεσοφισμένους μύθους»[10]. Σ’ αὐτόν τόν Χριστό πού φανερώνει τό Ἅγιο Πνεῦμα στούς πιστούς ὀφείλουν νά μένουν πιστοί καί ἀμετακίνητοι.

3. «Σφραγίδα δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου».

Καθώς εἴδαμε πιό ἐπάνω ὁ ἀπόστολος Παῦλος μιλᾶ γιά τό Χρῖσμα σάν νά πρόκειται γιά «σφραγίδα».

Τό βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως ἀριθμεῖ τούς «ἐσφραγισμένους» ὑπηρέτες τοῦ Θεοῦ ἀπ’ ὅλες τίς φυλές[11].

Στά χωρία αὐτά λέγεται ἀπό τόν ἀπόστολο Ἰωάννη, ὅτι γιά νά ἀνήκει κάποιος στό λαό τοῦ Θεοῦ καί νά εἶναι κληρονόμος τῶν ἐπαγγελιῶν τοῦ Θεοῦ, νά τόν ἀναγνωρίζει ὁ Θεός ὡς υἱό ἤ θυγατέρα Του πρέπει νά ἔχει τήν «σφραγίδα τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος», δηλαδή τό Ἅγιο Πνεῦμα.  

Ὁ ἅγιος Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων γράφει:

«Ἀλλά νά ἔχεις στό νοῦ σου τοῦτο τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, γιά τό Ὁποῖο γίνεται τώρα λόγος. Διότι αὐτό τό Πνεῦμα εἶναι ἐκεῖ, ἕτοιμο νά σοῦ σφραγίσει τήν ψυχή»[12]. Γι’ αὐτό ἡ Ἐκκλησία μας ὀνομάζει τό μυστήριο τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὄχι μόνο Χρῖσμα ἀλλά καί «Σφραγίδα».

Κατά τήν τέλεση τοῦ Μυστηρίου στήν Ἐκκλησία μας ὁ Ἱερέας χρίει τά αἰσθητήρια ὄργανα τοῦ βαπτισθέντος λέγοντας σέ κάθε χρίση:

«Σφραγίς δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου».

Ἡ πράξη αὐτή ἔχει δύο σημασίες μία ἀσκητική καί μία μυστική.

Κατά τήν ἀσκητική ἄποψη πού προϋποθέτει καί τήν δική μας προσπάθεια συνίσταται στήν ἀποκλειστική ἀφιέρωση καί τό κλείσιμο τῶν αἰσθήσεων.

Ἡ σφραγίδα καθιερώνει τίς αἰσθήσεις στόν Ἰησοῦ Χριστό τίς κλείνει σέ κάθετί τό ἀντίθετο ἤ ξένο πρός αὐτό, εἶναι ἀκριβῶς ὅ,τι καί ἡ «περιτομή καρδίας»[13] ἤ ὁ θάνατός μας, ὅπως εἰκονίζει ἡ κατάδυσή μας στό νερό τοῦ βαπτίσματος.

«Συνταφέντες διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον» ψάλλουμε ἐμπνεόμενοι ἀπό τόν λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύλου : «Τό βάπτισμα στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ σημαίνει συμμετοχή στό θάνατό του; Πραγματικά, τό βάπτισμά μας σημαίνει πώς συμμετέχουμε στό θάνατο καί στήν ταφή τοῦ Χριστοῦ»[14].

Ἡ μυστική ἄποψη πού δέν στηρίζεται σέ δικές μας προσπάθειες ἀλλά στήν θεία Χάρη εἶναι ἡ διάνοιξη τῶν αἰσθήσεών μας σέ πραγματικότητες πού βρίσκονται πέρα ἀπό τήν ἀντίληψη καί τήν πνευματική ἀφή μας.

Οἱ φυσικές μας αἰσθήσεις μεταμορφώνονται σέ νέες πνευματικές αἰσθήσεις.

Ὁ Νικήτας Στηθᾶτος (1005-1090 μ.Χ.) στήν πρώτη ἑκατοντάδα τῶν Πρακτικῶν Κεφαλαίων[15] ἔδειξε πώς ἡ χρίση ἤ σφράγιση ἐπιδρᾶ καί δημιουργεῖ κάποια εἰδική μυστική λειτουργία σέ κάθε μία ἀπό τίς πέντε αἰσθήσεις.

Στήν ὅραση ἀντιστοιχεῖ τό δῶρο τῆς πνευματικῆς ὁράσεως εἴτε διά τοῦ «νοῦ», εἴτε διά τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ σώματος. Στήν ἀκοή ἀντιστοιχεῖ ἡ σύλληψη «θείων ὁμιλιῶν» εἴτε καθαρῶς ἐνδιαθέτων (ἐσωτερικῶν) λόγων εἴτε λόγων πού δέχονται τά αὐτιά τοῦ ἀνθρώπου. Στά χείλη καί τήν γλώσσα δίνονται οἱ λόγοι τῆς προφητείας. Στήν αἴσθηση τῆς ἁφῆς ἀντιστοιχοῦν οἱ θεῖες ἁφές πού δοκιμάζει ὄχι μόνο ἡ ψυχή ἀλλά καί ἡ σάρκα. Ἀκόμη καί ἡ γνώση καί ἡ ὄσφρηση γίνονται εὐαίσθητες σέ νέες πραγματικότητες.

Μία τέτοια ἀλλοίωση ὑπέστησαν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι στήν Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Συμβαίνει δέ καί τό ἀντίθετο, ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νά ἐμποδίζει τίς αἰσθήσεις νά ἀντιληφθοῦν τά μυστήρια τοῦ Θεοῦ.

Τέτοιες πνευματικές ἐμπειρίες ἀπέκτησαν οἱ Πατριάρχες, οἱ Προφῆτες, οἱ Δίκαιοι, τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀλλά καί οἱ Ἀπόστολοι, οἱ Μάρτυρες καί οἱ Ὅσιοι τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ὁ ἀββᾶς Κασσιανός γράφει:

«Δέν εἶναι λίγες οἱ φορές πού, κατά τήν διάρκεια αὐτῶν τῶν ἐπισκέψεων τῆς Χάρης, αἰσθανόμαστε ξαφνικά πλημμυρισμένοι ἀπό ἀρώματα, τῶν ὁποίων ἡ λεπτή εὐωδία ξεπερνᾶ κάθε δημιούργημα ἀνθρώπινης τέχνης. Ἡ ψυχή τότε λιώνει μέσα σ’ αὐτή τήν εὐτυχία καί σέ χαρούμενη παραφορά ὑπερβαίνει τά ὅριά της, χάνοντας κάθε αἴσθηση τῆς παραμονῆς της στό σῶμα»[16].

Τά σπάνια ἀρώματα πού χρησιμοποιοῦνται κατά τήν παρασκευή τοῦ Ἅγιου Μύρου πού χρησιμοποιεῖται στό Μυστήριο τοῦ Ἁγίου Χρίσματος συμβολίζουν αὐτές τίς ὑπερφυσικές εὐλογίες.

Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει: «Γιατί ἐμεῖς εἴμαστε ἡ εὐωδιά τοῦ Χριστοῦ»[17].

4. Τά Χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Τά «δῶρα τοῦ Πνεύματος» δόθηκαν καί δίδονται στήν Ἐκκλησία σέ ὅλους τούς αἰῶνες. Μερικά ἁγιογραφικά χωρία περιγράφουν τίς χάριτες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

α΄. «Λέει ἀκόμα ὁ Κύριος : Μετά ἀπ’ αὐτά τά γεγονότα, τό Πνεῦμα μου πλουσιοπάροχα θά τό χαρίσω σέ κάθε ἄνθρωπο. Ἔτσι οἱ γιοί κι οἱ θυγατέρες σας θά κηρύξουν τό μήνυμά μου, οἱ γέροντές σας θεϊκά ὄνειρα θά δοῦν, κι οἱ νέοι σας ὁράματα. Ἐκεῖνο τόν καιρό θά χαρίσω πλουσιοπάροχα τό Πνεῦμα μου ἀκόμη καί στούς δούλους καί στίς δοῦλες»[18]

β΄.«Πάνω του θ’ ἀναπαύεται τό Πνεῦμα τοῦ Κυρίου τό πνεῦμα αὐτό θά τοῦ δίνει σοφία καί σύνεση, τήν ἱκανότητα ν’ ἀποφασίζει, τήν δύναμη νά ἐκτελεῖ, τή γνώση τοῦ Κυρίου, τό σεβασμό στόν Κύριο»[19]

γ΄. «Στόν καθένα δωρίζεται ἡ φανέρωση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιά τό συμφέρον ὅλων. Στόν ἕνα τό Πνεῦμα δίνει τό χάρισμα νά μιλάει μέ θεία σοφία, σ’ ἕναν ἄλλο τό ἴδιο Πνεῦμα δίνει τό χάρισμα νά μιλάει μέ θεία γνώση. Σέ ἄλλον τό ἴδιο Πνεῦμα δίνει ξεχωριστή δύναμη πίστεως, σέ ἄλλον τό ἴδιο αὐτό Πνεῦμα δίνει τή δύναμη τῆς θεραπείας ἀσθενειῶν. Σέ ἄλλον τό Πνεῦμα δίνει τή δύναμη νά κάνει θαύματα, σ’ ἕναν ἄλλο, τό δῶρο νά μεταβιβάζει μηνύματα ἀπό τό Θεό. Σέ ἄλλον, τό δῶρο νά διακρίνει τά ψεύτικα πνεύματα ἀπό τό ἀληθινό Πνεῦμα, σέ ἄλλον τή δυνατότητα νά λαλεῖ διάφορα εἴδη γλωσσῶν, καί σέ ἄλλον τήν ἱκανότητα νά ἐξηγεῖ αὐτές τίς γλῶσσες»[20]

δ΄. «Ὁ καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ἡ καλοσύνη, ἡ ἀγαθότητα, ἡ πίστη, ἡ πραότητα, ἡ ἐγκράτεια»[21].

5. Ὁ φωτισμός τοῦ ἁγίου Πνεύματος.

Μέ τήν χάρη τῆς Πεντηκοστῆς τό Ἅγιο Πνεῦμα ἀνοίγει τό νοῦ τοῦ πιστοῦ στήν κατανόηση τῶν Γραφῶν, στήν ἀνεύρεση τοῦ ἀληθινοῦ νοήματος τῶν λόγων τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Οἱ δυσκολίες παύουν νά εἶναι δυσκολίες. Ὁ πιστός πού μελετᾶ τήν Ἁγία Γραφή ἐνδιαφέρεται νά μάθει ἐκεῖνο πού τό Ἅγιο Πνεῦμα ἔχει διδάξει τήν Ἐκκλησία[22] δηλαδή νά διακρίνει τό νόημα καί τήν ἑρμηνεία πού Αὐτό δίνει στά ἱερά κείμενα μέσα στίς καρδιές του κατά τό «τό πνεῦμα ἐστί τό ζωοποιοῦν»[23]. Ἔτσι μία νέα προσωπική καί ζωντανή σχέση δημιουργεῖται μεταξύ τοῦ πιστοῦ καί τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ἀποκαλύπτει τό νόημα πού κρύπτεται στό γράμμα πού μιλᾶ γιά τόν ἀγαπημένο Υἱό τοῦ Θεοῦ. Κατά τόν ἴδιο τρόπο ἐνήργησε ὁ Ἰησοῦς ὡς πρός τούς δύο Μαθητές στό δρόμο πρός Ἐμμαούς, ὅταν: «Τούς ἐξήγησε ὅσα ἀναφέρονταν σ’ ὅλες τίς Γραφές γιά τόν ἑαυτό του»[24].

Ἄν διαβάζουμε τήν Ἁγία Γραφή καί δέν ἀνακαλύπτουμε τήν ἀλήθεια τότε ἄς διερωτηθοῦμε ὅπως οἱ δύο Μαθηταί «Ἡ καρδιά μας δέν ἔκαιγε μέσα μας καθώς μᾶς μιλοῦσε στό δρόμο καί μᾶς ἑρμήνευε τίς Γραφές;»[25].

Ἡ ψυχή πού ζεῖ ἀπό τό φωτισμό τῆς Χάριτος τῆς Πεντηκοστῆς τελεῖ κάτω ἀπό μία συνεχή καθοδήγηση. Βοηθεῖται στίς πρακτικές καί καθημερινές ἀποφάσεις. Συνομιλεῖ μέ τόν Κύριο, ὅπως ὁ Κύριος συνομιλοῦσε μέ τούς δύο Μαθητές πού πορεύοταν πρός τούς Ἐμμαούς τό πρωΐ τῆς Κυριακῆς τῆς Ἀναστάσεως, ὅπως συνομίλησε μέ τήν Σαμαρείτιδα[26] καί τόσους ἄλλους. Ἡ ψυχή πού ἀκούει τόν Κύριο νά τῆς μιλάει λέγει μαζί μέ τόν Προφήτη Σαμουήλ : «Λάλει Κύριος, ὅτι ἀκούει ὁ δοῦλος σου»[27].

Γιά τήν φωτισμένη ψυχή ἐπαληθεύονται οἱ λόγοι τῶν Προφητῶν

α΄. «Καί νά ποιά θά εἶναι ἡ νέα διαθήκη πού θά κάνω μέ τό λαό τοῦ Ἰσραήλ: Μετά τίς ἡμέρες ἐκεῖνες, θά βάλω τό νόμο μου μέσα στή συνείδησή τους καί θά τόν γράψω στίς καρδιές τους· θά εἶμαι Θεός τους καί αὐτοί θά εἶναι λαός μου. Δέ θά διδάσκει πιά καθένας τήν συμπολίτη του καί τόν ἀδελφό του λέγοντας γνωρίστε τόν Κύριο γιατί ὅλοι τους θά μέ γνωρίζουν, ἀπό τόν πιό ἄσημο ὥς τόν πιό σπουδαῖο. Θά συγχωρήσω τήν ἀνομία τους καί δέ θά ξαναθυμηθῶ πιά τήν ἁμαρτία τους. Ἐγώ τό λέω, ὁ Κύριος»[28].

β΄. «Θά σᾶς δώσω καινούργια καί θά βάλω μέσα σας νέο πνεῦμα. Θά ἀφαιρέσω ἀπό τό σῶμα σας τήν πέτρινη καρδιά καί θά σᾶς δώσω καρδιά ζωντανή. Θά βάλω μέσα σας τό Πνεῦμα μου καί θά σᾶς κάνω ν’ ἀκολουθεῖτε τούς νόμους μου καί νά τηρεῖτε μέ προσοχή τίς ἐντολές μου. Θά μπορεῖτε νά κατοικεῖτε στή χώρα πού ἔδωσα στούς προγόνους σας· θά εἶστε λαός μου καί ἐγώ θά εἶμαι Θεός σας. Θά σᾶς ἀπαλλάξω ἀπό τήν ἀκαθαρσία σας καί θά διατάξω τό σιτάρι νά γίνει ἄφθονο, γιά νά μήν πεινάσετε. Θ’ αὐξήσω τούς καρπούς τῶν δέντρων καί τά προϊόντα τῆς γῆς, γιά νά μήν σᾶς ἐμπαίζουν τά ἔθνη ἐξαιτίας τῆς πείνας. Τότε θά θυμᾶστε τήν κακή σας συμπεριφορά καί τίς κακές σας πράξεις καί θά αἰσθάνεσθε ἀηδία γιά τίς ἁμαρτίες σας καί γιά τά βδελυρά ἔργα σας. Δέν θά τό κάνω ἐγώ αὐτό γιά χάρη σας, Ἰσραηλίτες. Νά τό ξέρετε. Θά τό κάνω γιά νά ντραπεῖτε καί νά αἰσχυνθεῖτε γιά τή διαγωγή σας! Αὐτό ἔχω νά πῶ, ἐγώ ὁ Κύριος. Λέει ἀκόμα ὁ Κύριος, ὁ Θεός : Τήν ἡμέρα πού θά σᾶς καθαρίσω ἀπό τίς ἀνομίες σας, θά κάνω νά κατοικηθοῦν πάλι οἱ πόλεις σας καί ὅ, τι ἦταν ἐρειπωμένο θά ξαναχτιστεῖ. Ἡ χώρα ἡ ρημαγμένη θά καλλιεργηθεῖ· ὅποιος θά τή διασχίζει δέν θά βλέπει πιά ἔρημη χώρα. Θά λένε: αὐτή ἡ χώρα πού ἦταν ρημαγμένη ἔγινε σάν κῆπος τῆς Ἐδέμ καί οἱ πόλεις οἱ ἔρημες, οἱ ἐγκαταλειμμένες καί οἱ ἐρειπωμένες, τώρα εἶναι ὀχυρωμένες καί κατοικημένες. Τά ἔθνη πού θα’ χουν ἀπομείνει γύρω σας, θά μάθουν ὅτι ἐγώ, ὁ Κύριος, ξανάχτισα τίς ἐρειπωμένες  πόλεις καί ξαναγέμισα δέντρα τούς ἐρηπωμένους τόπους. Ἐγώ, ὁ Κύριος τό εἶπα καί θά τό κάνω. Κάτι ἀκόμα θά ἐπιτρέψω στούς Ἰσραηλίτες νά μοῦ ζητήσουν νά τούς κάνω : νά αὐξήσω τόν πληθυσμό τους, ὅπως ἕνα κοπάδι. Γέμιζε παλιά ἡ Ἰερουσαλήμ μέ κοπάδια ζώων πού πήγαιναν γιά τίς θυσίες στίς μεγάλες γιορτές. Ἔτσι θά γεμίσουν οἱ ἔρημες πόλεις μέ κοπάδια ἀπό ἀνθρώπους κι ὅλοι θά μάθουν ὅτι ἐγώ εἶμαι ὁ Κύριος».[29]

«Ἐγώ ὅμως δέν θά ξεχάσω τή διαθήκη πού ἔκανα μαζί σου ὅταν ἦσαν νέα καί θά κάνω πάλι μ’ ἐσένα αἰώνια διαθήκη»[30].

«Λέει, ὁ Κύριος: Θά βάλω στά πρόβατά μου μόνο ἕναν ποιμένα νά τά βόσκει, ὅπως ὁ δοῦλος μου ὁ Δαβίδ. Αὐτός θά τά τρέφει κι αὐτός θά αὐτός θά εἶναι ποιμένας τους. Ἐγώ, ὁ Κύριος, θά εἶμαι Θεός τους κι αὐτός θά εἶναι ἀρχηγός τους, ὅπως ἦταν ὁ δοῦλος μου ὁ Δαβίδ. Ἐγώ ὁ Κύριος, τό λέω. Θά κάνω διαθήκη εἰρήνης μέ τό κοπάδι μου  καί θά ἐξαφανίσω τά ἄγρια θηρία ἀπό τή χώρα, ὥστε τά πρόβατά μου νά κατοικοῦν, μέ ἀσφάλεια στήν ἔρημο καί νά κοιμοῦνται στά δάση. Θά εὐλογήσω αὐτούς καί τούς τόπους πού εἶναι γύρω ἀπό τό ὄρος μου· θά ρίχνω τήν βροχή στόν καιρό της καί θά εἶναι βροχή εὐλογίας. Τά δέντρα ἔξω στούς ἀγρούς θά κάνουν τούς καρπούς τους καί ἡ γῆ θά δίνει τά προϊόντα της. Τά πρόβατά μου θά ζοῦν μέ ἀσφάλεια στή χώρα τους καί θά μάθουν, ὅτι ἐγώ εἶμαι ὁ Κύριος, ὅταν θά σπάσω τά δεσμά τῆς δουλείας τους καί ὅταν θά τούς λυτρώσω ἀπό τήν ἐξουσία αὐτῶν πού τούς ὑποδούλωσαν. Δέν θά εἶναι πιά λάφυρο γιά τά ἔθνη οὔτε θά τούς κατασπαράζουν τά ἄγρια θηρία. Θά ζοῦν ἀσφαλείς χωρίς τό φόβο κανενός. Θά τούς ἐξασφαλίζω εὔφορες ἐκτάσεις καί δέ θά ὑποφέρουν πιά ἀπό πείνα στή χώρα τους, οὔτε θά ἐμπαίζονται ἀπό τά ἄλλα ἔθνη. Τότε ὅλος ὁ κόσμος θά μάθει ὅτι ἐγώ, ὁ Κύριος ὁ Θεός τους, εἶμαι μαζί τους κι ὅτι οἱ Ἰσραηλίτες εἶναι ὁ λαός μου.Ἐγώ, ὁ Κύριος ὁ Θεός, τό λέω. Ἐσεῖς εἶστε τό κοπάδι μου, πού τό φροντίζω, κι ἐγώ ὁ Κύριος εἶμαι ὁ Θεός σας, λέει ὁ Κύριος ὁ Θεός»[31].

6. Προσευχή στό Ἅγιο Πνεῦμα καί προσευχή ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι

Στήν Ἐκκλησία μας ὑπάρχρουν μερικές προσευχές πού ἀπευθύνονται ἀμέσως στό Ἅγιο Πνεῦμα. Ἡ κύρια ἔκφραση τῆς εὐλάβειας τῆς Ἐκκλησίας μας πρός τό Ἅγιο Πνεῦμα βρίσκεται στό Πεντηκοστάριο.

Ὑπάρχουν ὅμως δύο προσευχές πού χρησιμοποιοῦνται καθ’ ὅλες τίς ἐποχές κι αὐτές ἀπαιτοῦν τήν προσοχή μας.

Ἡ μία λέγεται στήν ἀρχή τῶν πλείστων Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν

«Βασιλεῦ Οὐράνιε, Παράκλητε, τὸ Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρός τῶν ἀγαθῶν καὶ ζωῆς χορηγός, ἐλθὲ καὶ σκήνωσον ἐν ἡμῖν, καὶ καθάρισον ἡμᾶς ἀπὸ πάσης κηλίδος, καί σῶσον, Ἀγαθέ, τὰς ψυχὰς ἡμῶν».

            Ἡ ἄλλη προσευχή εἶναι στήν Ἀκολουθία τῆς Τρίτης Ὥρας.

«Κύριε, ὁ τὸ Πανάγιόν σου Πνεῦμα ἐν τῇ τρίτῃ ὥρᾳ τοῖς Ἀποστόλοις σου καταπέμψας, τοῦτο, Ἀγαθέ, μὴ ἀντανέλῃς ἀφ' ἡμῶν, ἀλλ' ἐγκαίνισον ἡμῖν τοῖς δεομένοις σου».

Οἱ πιστοί ὀφείλουν νά ἔχουν πάντοτε στόν νοῦ τους τήν σύσταση τῆς ἐπιστολῆς Ἰούδα «ἐν πνεύματι ἁγίῳ προσευχόμενοι» (20).

Αὐτό σημαίνει εἴτε προσευχή κατά τήν ὁποία οἱ λόγοι καί οἱ διδασκαλίες δέν εἶναι δικές μας ἀλλά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, εἴτε προσευχή ἐν σιγῇ κατά τήν ὁποία ἡ ψυχή ἑνώνεται μέ τήν ἄγνωστη καί συνεχῆ προσευχή τοῦ πνεύματος. Πρόκειται περί τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου Ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ μέσα στήν ψυχή μέ τήν συνεχῆ ἐπανάληψη τοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλόν».

«Ἐμεῖς δέν ξέρουμε οὔτε τί οὔτε πῶς νά προσευχηθοῦμε. Τό Πνεῦμα ὅμως μεσιτεύει τό ἴδιο στό Θεό γιά μᾶς μέ στεναγμούς πού δέν μποροῦν νά ἐκφραστοῦν μέ λέξεις»[32].

7. Ὁ Χριστός τοῦ Πνεύματος.

Τό λειτούργημα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στήν χριστιανική ζωή εἶναι νά ἀποκαλύπτει καί νά καταστήσει παρόντα σέ μᾶς τόν Ἰησοῦ Χριστό. Τό Ἅγιο Πνεῦμα ἀποκαλύπτει νέες ἀπόψεις περί τοῦ Κυρίου μας. Ὁ Χριστός, ὅπως ἀποκαλύφθηκε μετά τήν Πεντηκοστή ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα, δέν μπορεῖ νά ταυτισθεῖ ἁπλῶς μέ τόν ἱστορικό Ἰησοῦ Χριστό «κι ἄν κάποτε βλέπαμε τό Χριστό ἀπό τήν ἀνθρώπινη πλευρά μόνο, τώρα πιά δέν τόν βλέπουμε ἔτσι»[33].

Ὁ ἐν δόξῃ καί δυνάμει Χριστός, ὁ Χριστός τοῦ Ὁποίου τό μυστικό σῶμα αὐξάνει συνεχῶς μέ τήν ἔνταξη σ’ Αὐτό πιστευόντων, ὁ Χριστός τοῦ Πνεύματος ἀντικατέστησε τόν Πάσχοντα Δοῦλο τοῦ Ἡσαΐου[34]. Ἄν καί οἱ πληγές τοῦ Δούλου παραμένουν αἰωνίως ἀνοικτές, προσφέρονται πάντοτε καί σώζουν.

Ἡ ἀληθινή πρόοδος τοῦ πιστοῦ συνιστάται στό ν’ ἀποκτήσει ὅλο καί βαθύτερη συνείδηση τῆς παρουσίας καί ἐνεργείας τοῦ Κυρίου μας σ’ ὅλες τίς φάσεις τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί τῆς δικῆς Του ζωῆς. 

                                                            ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] «Ὅταν ἔλθῃ ὁ Παράκλητος, ὅν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ πατρὸς» Ἰωάννου ιε΄, 26.

[2] «Ἐάν δε πορευθῶ πέμψω αὐτὸν πρὸς ὑμᾶς» Ἰωάννου ιστ΄, 7.

[3] «Ἐνεφύσησεν καὶ λέγει αὐτοῖς λάβετε πνεῦμα ἅγιον» Ἰωάννου κ΄, 22.

[4] «Τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν· οὐ γὰρ λαλήσει ἀφ' ἑαυτοῦ, ἀλλ' ὅσα ἂν ἀκούσῃ λαλήσει, καὶ τὰ ἐρχόμενα ἀναγγελεῖ ὑμῖν. ἐκεῖνος ἐμὲ δοξάσει, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν» Ἰωάννου ιστ΄, 13-14.

[5] Πρός Γαλάτας δ΄,  19.

[6] «Ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγὼ ζῆ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός» Πρός Γαλάτας β΄, 20.

[7] «Ἀλλ' ὅρα μὴ ὑπονοήσῃς ἐκεῖνο τὸ μῦρον ψιλὸν εἶναι. Ὥσπερ γὰρ ὁ ἄρτος τῆς εὐχαριστίας, μετὰ τὴν ἐπίκλησιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὐκ ἔστι ἄρτος λιτός, ἀλλὰ σῶμα Χριστοῦ, οὕτω καὶ τὸ ἅγιον τοῦτο μῦρον οὐκ ἔτι ψιλόν, οὐδ' ὡς ἂν εἴποι τις κοινὸν μετ' ἐπίκλησιν, ἀλλὰ Χριστοῦ χάρισμα, καὶ Πνεύματος ἁγίου παρουσίᾳ τῆς αὐτοῦ θεότητος, ἐνεργητικὸν γινόμενον» Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, Κατηχήσεις Μυσταγωγικές (Γ΄§γ΄), σ. 610. Εἰσαγωγή – κείμενο-μετάφραση-σχόλια-πίνακες ἐκδόσεις «Ἑτοιμασία» Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου, Καρέας  1999 (β΄ ἔκδοση).  

[8] «Ὁ δὲ βεβαιῶν ἡμᾶς σὺν ὑμῖν εἰς Χριστὸν καὶ χρίσας ἡμᾶς Θεός, ὁ καὶ σφραγισάμενος ἡμᾶς καὶ δοὺς τὸν ἀρραβῶνα τοῦ Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» Πρός Κορινθίους Β΄ α΄ 21,22.

[9] «Καὶ ὑμεῖς, τὸ χρῖσμα ὃ ἐλάβατε ἀπ᾿ αὐτοῦ, ἐν ὑμῖν μένει, καὶ οὐ χρείαν ἔχετε ἵνα τις διδάσκῃ ὑμᾶς, ἀλλ᾿ ὡς τὸ αὐτὸ χρῖσμα διδάσκει ὑμᾶς περὶ πάντων, καὶ ἀληθές ἐστι καὶ οὐκ ἔστι ψεῦδος, καὶ καθὼς ἐδίδαξεν ὑμᾶς μενεῖτε ἐν αὐτῷ» Ἰωάννου Α’ β΄, 27.

[10] Β΄ Πέτρου α΄, 16.

[11] Ἀποκαλύψεως ζ΄, 2-8.

[12] «Μέμνησο τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου τούτου περί οὗ νῦν ὁ λόγος. Τοῦτο γάρ ἕτοιμον πάρεισι σφραγίσαι σου τήν ψυχήν» Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, Κατηχήσεις Φωτιζομένων (ΙΖ΄ §λε΄), σ. 544. Εἰσαγωγή – κείμενο-μετάφραση-σχόλια-πίνακες ἐκδόσεις «Ἑτοιμασία» Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου, Καρέας  1999 (β΄ ἔκδοση).

[13] Πρός Ρωμαίους β΄,  29. Πράξεων ζ΄, 51.

[14] «Ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν ᾿Ιησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν; συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον» Πρός Ρωμαίους στ΄, 3-4.

[15] Νικήτα Στηθάτου, Πρώτη Ἑκαντοντάδα Πρακτικῶν Κεφαλαίων §§8,9,10,11,12. Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, Μεταφρασμένο, τ. Δ΄ σ. 54-55.

[16] Ἀββᾶ Κασσιανοῦ, Συνομιλίες μέ τούς Πατέρες τῆς Ἐρήμου τ. Α΄, (Συνομιλία μέ τόν Ἀββᾶ Δανιήλ-κεφάλαιο 5) σ. 274 στό Ἀββᾶ Κασσιανοῦ,  Εἰσαγωγή – κείμενο ἐκδόσεις «Ἑτοιμασία» Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου, Καρέας  2004.

[17] «Χριστοῦ εὐωδία ἐσμὲν τῷ Θεῷ» Πρός Κορινθίους Β΄, β΄, 15.

[18] «Καί ἔσται μετὰ ταῦτα καὶ ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται· καὶ ἐπὶ τοὺς δούλους μου καὶ ἐπὶ τὰς δούλας μου ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου» Ἰωήλ γ΄, 1-2.

[19] «Καὶ ἀναπαύσεται ἐπ᾿ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας» Ἡσαΐου ια΄, 2.

[20] «Ἑκάστῳ δὲ δίδοται ἡ φανέρωσις τοῦ Πνεύματος πρὸς τὸ συμφέρον. ᾧ μὲν γὰρ διὰ τοῦ Πνεύματος δίδοται λόγος σοφίας, ἄλλῳ δὲ λόγος γνώσεως κατὰ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, ἑτέρῳ δὲ πίστις ἐν τῷ αὐτῷ Πνεύματι, ἄλλῳ δὲ χαρίσματα ἰαμάτων ἐν τῷ αὐτῷ Πνεύματι, ἄλλῳ δὲ ἐνεργήματα δυνάμεων, ἄλλῳ δὲ προφητεία, ἄλλῳ δὲ διακρίσεις πνευμάτων, ἑτέρῳ δὲ γένη γλωσσῶν, ἄλλῳ δὲ ἑρμηνεία γλωσσῶν» Πρός Κορινθίους Α΄ ιβ΄, 7-10.

[21] «Ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια· κατὰ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι νόμος» Πρός Γαλάτας ε΄, 22-23.

[22] Ἀποκαλύψεως β΄, 7.

[23] Ἰωάννου στ΄, 63.

[24] «διερμήνευεν αὐτοῖς ἐν πάσαις ταῖς γραφαῖς τὰ περὶ ἑαυτοῦ» Λουκᾶ κδ΄, 27.

[25] «Οὐχὶ ἡ καρδία ἡμῶν καιομένη ἦν ἐν ἡμῖν, ὡς ἐλάλει ἡμῖν ἐν τῇ ὁδῷ καὶ ὡς διήνοιγεν ἡμῖν τὰς γραφάς;» Λουκᾶ κδ΄, 32.

[26] Ἰωάννου δ΄, 1-42.

[27] Α΄ Βασιλειῶν γ΄, 9.

[28] «Ὅτι αὕτη ἡ διαθήκη μου, ἣν διαθήσομαι τῷ οἴκῳ ᾿Ισραὴλ μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας, φησὶ Κύριος· διδοὺς δώσω νόμους εἰς τὴν διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ καρδίας αὐτῶν γράψω αὐτούς· καὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι εἰς λαόν. καὶ οὐ μὴ διδάξωσιν ἕκαστος τὸν πολίτην αὐτοῦ καὶ ἕκαστος τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ λέγων· γνῶθι τὸν Κύριον· ὅτι πάντες εἰδήσουσί με ἀπὸ μικροῦ αὐτῶν ἕως μεγάλου αὐτῶν, ὅτι ἵλεως ἔσομαι ταῖς ἀδικίαις αὐτῶν καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθῶ ἔτι» Ἱερεμίου λη΄ (λα΄) 38, 33-34. Πρβλ. Ἡσαΐου να΄, 1-23.

[29] «Καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν καινὴν καὶ πνεῦμα καινὸν δώσω ἐν ὑμῖν καὶ ἀφελῶ τὴν καρδίαν τὴν λιθίνην ἐκ τῆς σαρκὸς ὑμῶν καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν σαρκίνην. καὶ τὸ πνεῦμά μου δώσω ἐν ὑμῖν καὶ ποιήσω ἵνα ἐν τοῖς δικαιώμασί μου πορεύησθε, καὶ τὰ κρίματά μου φυλάξησθε καὶ ποιήσητε. 2καὶ κατοικήσετε ἐπὶ τῆς γῆς, ἧς ἔδωκα τοῖς πατράσιν ὑμῶν, καὶ ἔσεσθέ μοι εἰς λαόν, καὶ ἐγὼ ἔσομαι ὑμῖν εἰς Θεόν. καὶ σώσω ὑμᾶς ἐκ πασῶν τῶν ἀκαθαρσιῶν ὑμῶν καὶ καλέσω τὸν σῖτον καὶ πληθυνῶ αὐτὸν καὶ οὐ δώσω ἐφ' ὑμᾶς λιμόν· καὶ πληθυνῶ τὸν καρπὸν τοῦ ξύλου καὶ τὰ γεννήματα τοῦ ἀγροῦ, ὅπως ἂν μὴ λάβητε ὀνειδισμὸν λιμοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσι. καὶ μνησθήσεσθε τὰς ὁδοὺς ὑμῶν τὰς πονηρὰς καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα ὑμῶν τὰ μὴ ἀγαθὰ καὶ προσοχθιεῖτε κατὰ πρόσωπον αὐτῶν ἐν ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν καὶ ἐπὶ τοῖς βδελύγμασιν αὐτῶν.  οὐ δι' ὑμᾶς ἐγὼ ποιῶ, λέγει Κύριος Κύριος, γνωστὸν ἔσται ὑμῖν· αἰσχύνθητε καὶ ἐντράπητε ἐκ τῶν ὁδῶν ὑμῶν, οἶκος ᾿Ισραήλ. ... ἐν ἡμέρᾳ, ᾗ καθαριῶ ὑμᾶς ἐκ πασῶν ἀνομιῶν ὑμῶν, καὶ κατοικιῶ τὰς πόλεις, καὶ οἰκοδομηθήσονται ἔρημοι. καὶ ἡ γῆ ἡ ἠφανισμένη ἐργασθήσεται, ἀνθ' ὧν ὅτι ἠφανισμένη ἐγενήθη κατ' ὀφθαλμοὺς παντὸς παροδεύοντος. καὶ ἐροῦσιν· ἡ γῆ ἐκείνη ἡ ἠφανισμένη ἐγενήθη ὡς κῆπος τρυφῆς, καὶ αἱ πόλεις αἱ ἔρημοι καὶ ἠφανισμέναι καὶ κατεσκαμμέναι ὀχυραὶ ἐκάθισαν. καὶ γνώσονται τὰ ἔθνη, ὅσα ἂν καταλειφθῶσι κύκλῳ ὑμῶν, ὅτι ἐγὼ Κύριος ᾠκοδόμησα τὰς καθῃρημένας καὶ κατεφύτευσα τὰς ἠφανισμένας. ἐγὼ Κύριος ἐλάλησα καὶ ποιήσω... ἔτι τοῦτο ζητηθήσομαι τῷ οἴκῳ ᾿Ισραὴλ τοῦ ποιῆσαι αὐτοῖς· πληθυνῶ αὐτοὺς ὡς πρόβατα ἀνθρώπους, ὡς πρόβατα ἅγια, ὡς πρόβατα ῾Ιερουσαλὴμ ἐν ταῖς ἑορταῖς αὐτῆς, οὕτως ἔσονται αἱ πόλεις αἱ ἔρημοι πλήρεις προβάτων ἀνθρώπων, καὶ γνώσονται ὅτι ἐγὼ Κύριος» Ἰεζεκιήλ λστ΄, 26-38.

[30] «Καὶ μνησθήσομαι ἐγὼ τῆς διαθήκης μου τῆς μετὰ σοῦ ἐν ἡμέραις νηπιότητός σου καὶ ἀναστήσω σοι διαθήκην αἰώνιον» Ἰεζεκιήλ ιστ΄, 60.

[31] «Καὶ ἀναστήσω ἐπ' αὐτοὺς ποιμένα ἕνα καὶ ποιμανεῖ αὐτούς, τὸν δοῦλόν μου Δαυίδ, καὶ ἔσται αὐτῶν ποιμήν· καὶ ἐγὼ Κύριος ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν, καὶ Δαυὶδ ἄρχων ἐν μέσῳ αὐτῶν· ἐγὼ Κύριος ἐλάλησα. καὶ διαθήσομαι τῷ Δαυὶδ διαθήκην εἰρήνης καὶ ἀφανιῶ θηρία πονηρὰ ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ κατοικήσουσιν ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ ὑπνώσουσιν ἐν τοῖς δρυμοῖς. καὶ δώσω αὐτοὺς περικύκλῳ τοῦ ὄρους μου· καὶ δώσω τὸν ὑετὸν ὑμῖν, ὑετὸν εὐλογίας. καὶ τὰ ξύλα τὰ ἐν τῷ πεδίῳ δώσει τὸν καρπὸν αὐτῶν, καὶ ἡ γῆ δώσει τὴν ἰσχὺν αὐτῆς, καὶ κατοικήσουσιν ἐπὶ τῆς γῆς αὐτῶν ἐν ἐλπίδι εἰρήνης, καὶ γνώσονται ὅτι ἐγώ εἰμι Κύριος ἐν τῷ συντρίψαι με τὸν ζυγὸν αὐτῶν· καὶ ἐξελοῦμαι αὐτοὺς ἐκ χειρὸς τῶν καταδουλωσαμένων αὐτούς. καὶ οὐκ ἔσονται ἔτι ἐν προνομῇ τοῖς ἔθνεσι, καὶ τὰ θηρία τῆς γῆς οὐκέτι μὴ φάγωσιν αὐτούς· καὶ κατοικήσουσιν ἐν ἐλπίδι, καὶ οὐκ ἔσται ὁ ἐκφοβῶν αὐτούς. καὶ ἀναστήσω αὐτοῖς φυτὸν εἰρήνης, καὶ οὐκέτι ἔσονται ἀπολλύμενοι λιμῷ ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὀνειδισμὸν ἐθνῶν οὐ μὴ ἐνέγκωσιν ἔτι. καὶ γνώσονται ὅτι ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεὸς αὐτῶν, καὶ αὐτοὶ λαός μου, οἶκος ᾿Ισραήλ, λέγει Κύριος Κύριος. πρόβατά μου καὶ πρόβατα ποιμνίου μού ἐστε, καὶ ἐγὼ Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν, λέγει Κύριος Κύριος» Ἰεζεκιήλ λδ΄, 23-31.

[32] «Τὸ γὰρ τί προσευξόμεθα καθὸ δεῖ οὐκ οἴδαμεν, ἀλλ᾿ αὐτὸ τὸ Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις» Πρός Ρωμαίους η΄, 26.

[33] «Εἰ δὲ καὶ ἐγνώκαμεν κατὰ σάρκα Χριστόν, ἀλλὰ νῦν οὐκέτι γινώσκομεν» Πρός Κορινθίους Β΄ ε΄, 16.

[34] Κεφάλαιο νγ΄.