ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ

Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ

 

Τήν Παρασκευή τῆς Ε΄ Ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀποδείπνου ψάλλεται ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος. Εὐκαιρίας δοθείσης κρίνομεν νά ἐκθέσουμε λίγα περί τοῦ Ὕμνου.

α΄. Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος εἶναι ἔργο ποιητικό, στό ὁποῖο τό φραστικό κάλλος καί ἡ χαρά ἁμιλλῶνται πρός τό θεολογικό βάθος καί τήν δαψιλεία  τῆς μυστικῆς ἐν πνεύματι ἁγίῳ βιώσεως, ἡ κομψότητα τοῦ στίχου πρός τήν πηγαία καί ἔνθεη ἔμπνευση.

Στόν Ἀκάθιστο Ὕμνο, σάν σέ κέντρο φωτεινό καί ζωογόνο συμπυκνώνονται ἄριστα ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, προβάλλεται τό δόγμα τῆς πίστεως, πάλλεται ἡ εὐσέβεια τῆς Ἐκκλησίας, ἀνακλῶνται τό μυστικό ἀσκητικό ἦθος Της, προβάλλονται οἱ σωτηριολογικοί ὁραματισμοί Της καί συγκλονίζεται ἡ λατρεύουσα ψυχή τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος μοιάζει μέ πολυχεύμονα ποταμό, ὁ ὁποῖος πηγάζοντας ἀπό τήν ἀρχαία κοίτη τῆς παραδόσεως διαποτίζει ὁλόκληρη τήν ὑπόσταση τῆς Ἐκκλησίας καί ἀρδεύει ὅλες τίς πτυχές τῆς θεόμορφης οὐσίας Της.

Γιά τόν ὀρθόδοξο Ἑλληνισμό ἀποτελεῖ παράλληλα καί ζωντανή ἔκφραση τοῦ ἐθνισμοῦ του. Σ’ αὐτόν τό Γένος τῶν Ἑλλήνων συγμομετρεῖ τούς ἐθνικούς παλμούς του καί τό ἐθνικό σφρῖγος του, ζεῖ τίς περιπέτειες καί τά μεγαλεῖα του, βρίσκει τά ἐθνικά πεπρωμένα του καί τόν θεοδύναμο ἱστορικό προορισμό του. Πίστη καί Πατρίδα ἁρμονικά συνδυασμένα, ἀποτυπώνονται θαυμάσια στό ἀριστούργημα αὐτό τῆς ὀρθόδοξης βιώσεως τῆς θείας ἐξ ἀποκαλύψεως ἀληθείας. Ἤ ὀρθότερα μᾶλλον  ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος σφραγίζει μέ τό μεγαλεῖο του τόν Ὀρθόδοξο Ἑλληνισμό, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ἡ κατακλεῖδα  τῆς διερμηνεύσεως καί τῆς  ἱστορικῆς ἐναρμογῆς τῆς ἐπί γῆς λυτρωτικῆς οἰκονομίας του Λόγου τοῦ Θεοῦ.

 * * * * *

β΄. Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος ἀποτελεῖ ποιητική ἱστόρηση τοῦ ἔργου τῆς θείας περί τόν ἄνθρωπο οἰκονομίας. Εἶναι Ὕμνος κατ’ ἐξοχήν Χριστολογικός. Στό μέτρο δέ πού στό Χριστολογικό μυστήριο περιφανῆ θέση κατέχει ἡ πάνσεπτη Μητέρα τοῦ Χριστοῦ ὁ Ὕμνος ἐπεκτείνεται καί στήν ποιητική ἱστόρηση τῶν μεγαλείων τῆς Παναγίας μας.

Τό δόγμα τῆς Παρθένου καί ἡ βίωση τοῦ θείου μεγαλείου Της στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία συνδέονται ἄμεσα μέ τό βασικό περί Χριστοῦ δόγμα τῶν πιστῶν. Μαριολογικά δόγματα μέ τήν ἔννοια πού αὐτά θεσπίσθηκαν στόν Ρωμαιοκαθολικισμό δέν ὑφίστανται στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Τόσον ἡ προφητική ἀναφορά στήν Παρθένο Μαρία, ὅσο καί ἡ περίλαμπρη θέση στήν Καινή Διαθήκη ὀφείλονται στό γεγονός τῆς θείας μητρότητός Της, στό ὅτι ἡ πάνσεμνος πρόνοια τοῦ Θεοῦ τήν ἐξέλεξε νά φέρει στή ζωή τόν ποιητή τῶν ἁπάντων. Τό θαῦμα τῆς Παρθένου εἶναι θαῦμα κατ’ ἐξοχήν Χριστολογικό, τά μεγαλεῖα Της εἶναι ἡ ὑπ’ αὐτῆς ἀνάπλαση τῶν μεγαλείων τοῦ ἀφράστου τόκου Της.

* * * * *

γ΄. Ὁ κατ’  ἐξοχήν θεολογικός τίτλος πού ἀποδίδει τήν θέση τῆς περίσεμνης Κόρης στό θεῖο λυτρωτικό μυστήριο καί συνοψίζει ἄριστα τήν οὐσία ὅλου τοῦ Χριστολογικοῦ δόγματος εἶναι ὁ ὅρος «Θεοτόκος» πού ἀποδόθηκε πολύ ἐνωρίς στήν Παρθένο Μαρία καί κυρώθηκε ἐπίσημα στήν Τρίτη ἐν Ἐφέσῳ Οἰκουμενική Σύνοδο (431μ.Χ.). Στήν ἐπίσημη διατύπωση τοῦ δόγματος (τῆς διδασκαλίας) ὁδηγήθηκε ἡ Ἐκκλησία γιά νά ἀντιμετωπίσει καί νά ἀποκηρύξει τήν Χριστολογική κακοδοξία τοῦ Νεστορίου Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Ὁ Νεστόριος  (386-450) ἀποδεχόμενος τήν φιλοσοφική ἀρχή, πού τότε γνώριζε καθολική ἀποδοχή, ὅτι δέν ὑπάρχει φύση ἀπρόσωπη. Ἀπέδιδε στίς δύο φύσεις τοῦ Κυρίου δύο πλήρη τέλεια πρόσωπα, θεῖο καί ἀνθρώπινο, διαιρώντας τό ἕνα θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ εἰς δύο ξεχωριστά πρόσωπα φυσικά, ἀνεξάρτητα τό ἕνα ἀπό τό ἄλλο, τά ὁποῖα πάλι συνένωνε ἐντελῶς ἐξωτερικά καί μηχανικά σέ ἕνα ἠθικό πρόσωπο τῆς ἑνώσεως, ὅπως τό ἀποκαλοῦσε, διαιρώντας ἔτσι τόν ΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟ σέ δύο ἐπιμέρους ΥΙΟΥΣ, στούς ὁποίους καί ἀπέδιδε ξεχωριστά στό καθένα τιμή καί προσκύνηση.

Ἀποκαλοῦσε δέ τήν Παρθένο Μαρία ἐπειδή ἐγέννησε ἄνθρωπο Χριστό, Χριστοτόκον, ἀποκρούοντας ἔντονα τόν ὅρο Θεοτόκος. Σύμφωνα μέ τήν ἀντίληψή του γιά νά γεννήσει ἡ Μαρία τόν Θεό ἔπρεπε νά ἦταν καί αὐτή Θεά διότι μόνο τό ὅμοιο μπορεῖ νά γεννήσει τό ὅμοιο.

Κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό ἐναντίον τῆς αἱρετικῆς κακοδοξίας τοῦ Νεστορίου, πού ἀπειλοῦσε νά καταλύσει τό Χριστολογικό μυστήριο, καθώς καί τήν δραστικότητα τοῦ σωτηρίου ἔργου τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκινήθη δραστήρια ἡ Ἐκκλησία, μέ προεξάρχοντα τόν διαπρεπῆ θεολόγο καί Ἱεράρχη Κύριλλο Ἀλεξανδρείας. Ἡ Παρθένος Μαρία μπορεῖ βέβαια νά ὀνομαστεῖ Χριστοτόκος ἐπειδή ἐγέννησε τόν Χριστόν. Ἐπειδή ὅμως «ἐπί ἀναιρέσει τῆς Θεοτόκου ὁ θεήλατος αἱρετικός Νεστόριος ταύτῃ κατεχρήσατο, οὐ Χριστοτόκον, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ κρείττονος αὐτὴν Θεοτόκον κατονομάζομεν » (Κατά τῆς αἱρέσεως τῶν Νεστοριανῶν, ΜPG 95, 224. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας ΜPG 76, 265).

Ὁ δὲ Λεόντιος ὁ Βυζάντιος στό ἔργο του Κατά Νεστοριανῶν ἀποφαίνεται : «Μόνον ἰδικώτατον καὶ κυριώτατον καὶ σημαντικώτατόν ἐστι τῇ ἁγίᾳ ἀχράντῳ καὶ ἀειδόξῳ Παρθένῳ ὄνομα τὸ “Θεοτόκος”» (ΜPG 86, 1768).

Ἡ Ἑκκλησία στήν Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καθημερινῶς καλεῖ τούς πιστούς νά τιμήσουν μέ ὕμνους καί νά ψάλλουν τήν δόξα τῆς Θεοτόκου :

«Τήν Θεοτόκον καί Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἐν ὕμνοις τιμῶντες μεγαλύνομεν»  

Ἡ καθιέρωση του Ὕμνου στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μας

Κατά τό 626μ.Χ. ὁ Αὐτοκράτορας μας Ἡράκλειος πολεμοῦσε στά Ἀνατολικά σύνορα τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας τούς Πέρσες. Ἀπουσίαζε ὁ ἴδιος ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη μέ τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ στρατοῦ του. Στήν πρωτεύουσα εἶχε μείνει μία ἀσήμαντη δύναμη γιά νά φρουρεῖ. Οἱ Ἄβαροι πού ἦσαν ὁμάδες ἀτάκτων φυλῶν ἀπό τίς παρακασπίες περιοχές (τοῦ παλαιοῦ Τουρκμενιστάν) χωρίς ἐθνολογική συνείδηση πού εἶχε συγκροτηθεῖ σέ στρατιωτικά σώματα γιά εἰσβολή, ἁρπαγή καί λεηλασία, βρῆκαν τήν εὐκαιρία νά πολιορκήσουν ἀπειλητικά τήν Κωνσταντινούπολη μέ τήν συνεργασία τῶν Περσῶν οἱ ὁποῖοι ἔκαναν ἀντιπερισπασμό σέ σχέση μέ τό μέτωπο τοῦ Βυζαντινο-περσικοῦ πολέμου, χρησιμοποιώντας ὡς πολεμικά ὄργανά τους τούς ἀτάκτους Ἀβάρους. Τήν νύκτα τῆς 7ης πρός τήν 8ην Αὐγούστου ὁ Πατριάρχης Σέργιος μέ τό ρόλο τοῦ ἀνωτάτου θρησκευτικοῦ ἡγέτου καί τοῦ ἀτύπου στρατιωτικοῦ περιδιάβαινε τά τείχη τῆς Πόλης μέ τήν εἰκόνα τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν ἀνυψωμένη στά χέρια του, ἐνθαρρύνοντας καί εὐλογώντας τόν λαό στήν ἄμυνα. Τήν νύχτα ἐκείνη φοβερός ἀνεμοστρόβηλος σηκώθηκε καί προκάλεσε τρικυμία στό Βόσπορο καταστρέφοντας τόν ἐχθρικό στόλο μέ τόν στρατό ἐπάνω του. Οἱ ἀμυνόμενοι Χριστιανοί ἐνέτειναν τήν ἄμυνά τους ἀποκρούοντας καίρια τῶν κατατρομοκρατημένους πολιορκητές – εἰσβολεῖς, οἱ ὁποῖοι ἔλυσαν τήν πολιορκία καί ἀπεχώρησαν ὁλοσχερῶς. Ἡ Πόλις εἶχε σωθεῖ.

Ἡ νικηφόρα ἄμυνα τῶν Βυζαντινῶν τῆς 7ης πρός τήν 8ην Αὐγούστου 626μ.Χ. ὀφειλόμενη στήν βοήθεια τῆς Παναγίας μας πού περιπολοῦσε στά τείχη τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑψωμένη στά χέρια τοῦ Πατριάρχου Σεργίου, ἔψαλε εὐχαριστήριο Ὕμνο

«Τῇ ὑπερμαχῷ στρατηγῷ τὰ νικητήρια,

ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια,

ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε,

ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον,

ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον,

ἵνα κράζω σοί,

Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε»