Τ ό ε ὐ λ ο γ η μ έ ν ο   Σ ά β β α τ ο

Ἡ   τ ῆ ς   κ α τ α σ τ ά σ ε ω ς   ἡ μ έ ρ α  

 Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ

1. «Τὴν σήμερον μυστικῶς, ὁ μέγας Μωϋσῆς προδιετυποῦτο λέγων· Καὶ εὐλόγησεν ὁ Θεός, τὴν ἡμέραν τὴν ἑβδόμην· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ εὐλογημένον Σάββατον· αὕτη ἐστίν ἡ τῆς καταπαύσεως ἡμέρα, ἐν ᾗ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὁ Μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς κατὰ τὸν θάνατον οἰκονομίας, τῇ σαρκὶ σαββατίσας, καὶ εἰς ὃ ἦν, πάλιν ἐπανελθών, διὰ τῆς Ἀναστάσεως, ἐδωρήσατο ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον, ὡς μόνος ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος».

Τή σημερινή ἡμέρα παρουσίασε ὁ μεγάλος Μωϋσῆς μέ μυστικό τρόπο καί ἔλεγε : Καί εὐλόγησε ὁ Θεός τήν ἕβδομη ἡμέρα, γιατί αὐτή εἶναι τό εὐλογημένο Σάββατο. Αὐτή εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς καταπαύσεως, ὅπου σταμάτησε γιά ἀνάπαυση ἀπ’ ὅλα τά ἔργα Του, ὁ Μονογενής Υἱός τοῦ Θεοῦ καί μάλιστα ἡσύχασε σωματικά μέσα στόν ἑκούσιο θάνατο τῆς σαρκός Του, σύμφωνα πάντα μέ τό σχέδιο τῆς Οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ. Καί μέ τήν ἔνδοξη Ἀνάστασή Του ἐπανῆλθε καί πάλι στην Θεία δόξα Του, πού ἦταν προηγουμένως καί μᾶς χάρισε τήν αἰώνια ζωή, ὡς μόνος  ἀγαθός καί Φιλάνθρωπος.

2.Οἱ τύποι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι:  

α΄. Προσωπικότητες, ὅπως ὁ Νῶε, ὁ Ἰσαάκ, ὁ Ἰωσήφ, ὁ Ἰωνᾶς καί ἄλλοι.

β΄. Γεγονότα, ὅπως ἡ διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης, ἡ εἴσοδος στή γῆ τῆς ἐπαγγελίας καί ἄλλα.

γ΄. Θεσμοί, ὅπως ὁ ναός, ἡ περιτομή, τό Σάββατο πού εἶναι μιά ἐξέχουσα περίπτωση.

Τό Σάββατο παρουσιάζει δύο ὄψεις, ἡ πρώτη εἶναι ἡ συμβολική τοῦ Σαββάτου, δηλαδή ἕνα ζήτημα τυπολογίας˙  ἡ δεύτερη εἶναι ἡ ἀργία τοῦ Σαββάτου, δηλαδή ἕνα ζήτημα θεσμοῦ.

Τόν εἰκονικο του χαρακτήρα ἐπιβεβαιώνει ἡ Καινή Διαθήκη. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει στούς Χριστιανούς τῶν Κολοσσῶν : « Μὴ οὖν τις ὑμᾶς κρινέτω ἐν βρώσει ἢ ἐν πόσει ἢ ἐν μέρει ἑορτῆς ἢ νουμηνίας ἢ σαββάτων, ἅ ἐστι σκιὰ τῶν μελλόντων, τὸ δὲ σῶμα Χριστοῦ» (β΄, 16-17)

Δηλαδή : «Μήν ἀφήνετε, λοιπόν, κανέναν νά σᾶς κρίνει γιά ζητήματα φαγητῶν ἤ ποτῶν ἤ πώς δέν τηρεῖτε γιορτές, πρωτομηνιά ἤ Σάββατο. Αὐτό ἦταν μόνο ἡ σκιά τῆς πραγματικότητας πού ἐπρόκειτο νά ἔρθει, καί ἡ πραγματικότητα αὐτή εἶναι τώρα ὁ Χριστός».

Στό χωρίο αὐτό ἔχουμε μία διαβεβαίωση, ὅτι ἡ πραγμάτωση τοῦ Σαββάτου εἶναι ὁ Χριστός. Πρέπει λοιπόν νά ἑρμηνεύσουμε ποιό εἶναι τό περιεχόμενο τῆς θρησκευτικῆς ἀλήθειας τοῦ Σαββάτου, ἔτσι θά γνωρίσουμε ἕνα μέρος τῆς πραγματικότητας, πού εἶναι ὁ Χριστός. Ἡ μελέτη τοῦ Σαββάτου παραμένει γιά μᾶς τούς Χριστιανούς μιά παντοτινά παροῦσα διδασκαλία, ἀφοῦ τό Σάββατο ὡς θεσμός καταργήθηκε, μόλις παρουσιάσθηκε ὁ Χριστός πού τό ἐπλήρωνε.

Τό περιεχόμενο, λοιπόν, τῆς ἐννοίας τοῦ Σαββάτου ἐκφράζεται σέ δύο στίχους τῆς Ἐξόδου, οἱ ὁποῖοι ὑποδεικνύουν τά οὐσιώδη γνωρίσματά του: Πρῶτα, τό Σάββατο εἶναι «ἡμέρα ἀναπαύσεως ἀφιερωμένη στόν Κύριο» (ιστ΄, 25). Ἔπειτα τό Σάββατο εἶναι ἡ ἕβδομη ἡμέρα τῆς Δημιουργίας (Γενέσεως β΄, 3-4).  Ἡ ἀνάπαυση καί ἡ ἑβδομάδα εἶναι τά δύο οὐσιώδη θέματα πού περιέχει τό Σάββατο. Ἡ Παλαιά Διαθήκη τά ἐμφανίζει ὡς κατά γράμμα ἐντολή. Ἡ Καινή Διαθήκη θά δείξει τήν παροῦσα πραγμάτωσή τους: Ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἀληθινή ἀνάπαυση, ὅτι ὁ Χριστιανισμός εἶναι ἡ ἀληθινή ἕβδομη ἡμέρα.

Ἡ τυπολογία τῆς ἀφιερώσεως τοῦ χρόνου στό Θεό.

Τό Σάββατο ἀναφέρεται στήν ἱστορία καί τόν χρόνο καί ἐκφράζει τήν ἀφιέρωση τοῦ χρόνου στό Θεό. Ἐνῶ ὁ ναός, πού εἶναι ἄλλος οὐσιώδης θεσμός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀναφέρεται στό σύμπαν καί στόν χῶρο καί ἐκφράζει τήν ἀφιέρωση τοῦ χώρου στόν Θεό. Ὅπως ὁ ναός μέ τήν καθιέρωση ἑνός περιωρισμένου περικτίσματος ἦταν τό μυστήριο καί ὁ τύπος τῆς καθιερώσεως ὅλου τοῦ σύμπαντος, πού ἔμελλε νά πραγματοποιήσει ἡ ἀνάσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου τῆς Ἐκκλησίας. Ἔτσι τό Σάββατο μέ τόν ἁγιασμό μιᾶς ἐπί μέρους ἡμέρας ἦταν τό μυστήριο τῆς ἀφ-ιερώσεως τῆς ὅλης ἱστορίας στό Θεό, πού κι αὐτή ἔμελλε νἄχει τήν ἀρχή της στήν ἀνάσταση τοῦ Ἐνσαρκωμένου Λόγου.

Ἡ τυπολογία τῆς ἐννοίας τῆς ἀναπαύσεως.

Τό ἄλλο στοιχεῖο τοῦ Σαββάτου εἶναι ἡ ἔννοια τῆς ἀναπαύσεως. Ἡ τυπολογία συνίσταται στήν πνευματοποίηση τῆς  ἀναπαύσεως. Αὐτή ἡ πνευματοποίηση βρίσκεται στούς Προφῆτες καί εἰδικότερα στόν Ἡσαΐα. Σ’ αὐτόν ἐμφανίζεται γιά πρώτη φορά, ἡ διαβεβαίωση, πού θά ἀκολουθοῦσαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι τό ἀληθινό Σάββατο, ὡς ἀληθινή ἀνάπαυση εἶναι ὄχι ἡ κατάπαυση τοῦ σωματικοῦ ἔργου, ἀλλά ἡ κατάπαυση τῆς ἁμαρτίας « Τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰ σάββατα καὶ ἡμέραν μεγάλην οὐκ ἀνέχομαι· νηστείαν καὶ ἀργίαν καὶ τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχή μου· ἐγενήθητέ μοι εἰς πλησμονήν, οὐκέτι ἀνήσω τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν. Ὅταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀφ᾿ ὑμῶν, καὶ ἐὰν πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν· αἱ γὰρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις. Λούσασθε καὶ καθαροὶ γίνεσθε, ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου, παύσασθε ἀπὸ τῶν πονηριῶν ὑμῶν, μάθετε καλὸν ποιεῖν» (Ἡσαΐου α΄, 13-17).

Ὅπως μᾶς λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἀλήθεια δήλαδή ἡ πραγματικότητα ἐνῶ τό Σάββατο ἦταν ἡ σκιά. Ἡ Καινή Διαθήκη ἐπεκτείνει τήν πνευματοποίηση τοῦ Σαββάτου σύμφωνα μέ τήν προτροπή τοῦ Ἡσαΐου, ἀλλά συνάμα σημειώνει ὅτι τό Σάββατο τελειώθηκε, γιατί ὁ Χριστός εἶναι ἡ πραγματοποίηση τῆς ἀληθείας πού προτύπωνε τό Σάββατο. Αὐτή ἀκριβῶς ἡ ἄποψη ἐκφράζεται στόν ὕμνο πού προτάξαμε καί πού ψάλλεται στήν Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου τοῦ τό Μεγάλου Σαββάτου.

Αὐτή ἡ ἄποψη ἐμφανίζεται, ἀρχικά σέ ἐκεῖνα τά Εὐαγγελικά χωρία, ὅπου βλέπουμε τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό νά συγκρούεται μέ τούς Φαρισαίους γύρω ἀπό τό θέμα τῆς ἀναπαύσεως τοῦ Σαββάτου. Σ’ αὐτή ἡ τυπολογία τοῦ Σαββάτου ἐμφανίζεται νά τηρεῖται ὑπαρξιακά στήν σαφή ἀντίθεση ἀνάμεσα στούς Φαρισαίους πού τηροῦν τόν τύπο καί στόν Ἰησοῦ Χριστό πού παρουσιάζει τήν πραγματικότητα.

Τό πρῶτο κείμενο βρίσκεται στό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (ιβ΄, 1-13). Οἱ Μαθητές πού Τόν ἀκολουθοῦσαν ἔκοβαν στάχια σέ ἕνα χωράφι, ἡμέρα Σαββάτου. Οἱ Φαρισαῖοι διαμαρτυρήθηκαν  ὅτι οἱ Μαθητές Του δέν τηροῦν τήν ἀργία τοῦ Σαββάτου. Ὁ Χριστός τούς ὑπερασπίζεται δείχνοντας, ὅτι ἡ Παλαιά Διαθήκη δίνει παραδείγματα νόμιμης παραβάσεως τοῦ Σαββάτου. Τότε ἀκούονται οἱ κεφαλαιώδεις λόγοι Του:  «Λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι τοῦ ἱεροῦ μεῖζόν ἐστιν ὧδε. Εἰ δὲ ἐγνώκειτε τί ἐστιν ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν, οὐκ ἂν κατεδικάσατε τοὺς ἀναιτίους. Κύριος γάρ ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ σαββάτου» (Ματθαῖον ιβ΄, 6-7).

Μέ τούς λόγους Του, ὅπως τούς ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Ἰησοῦς ἀφήνει νά ἐννοηθοῦν, ὅτι τό θεσμό τοῦ Σαββάτου εἶναι ἐλεύθερος νά τόν ἐφαρμόσει ὅπως θέλε, γιατί αὐτός εἶναι ὁ κύριός του, ὁ νομοθέτης του, ὅπως ὁ Ἰησοῦς εἶναι ἀνώτερος καί τοῦ ναοῦ. Tό Σάββατο καί ὁ ναός πραγματοποιήθηκαν γιατί ὁ Χριστός, Σάββατο καί Ναός τῆς Καινῆς Διαθήκης βρίσκεται μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Μ’ αὐτή τήν ἔννοια συσχετίζονται οἱ λόγοι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς. Ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾿ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν· Ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν» (Ματθαίου ια΄, 28-30). Ὁ Χριστός λοιπόν παρουσιάζεται ὡς ἡ ἀληθινή ἀνάπαυση, τό ἀληθινό Σάββατο. Μετά τό χωρίο αὐτό ἀκολουθεῖ ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν «ξηροχειρία».

Ἔτσι στά χωρία αὐτά ὁ Χριστός ἐμφανίζεται μέ συγκεκριμένο τρόπο νά ἐγκαινιάζει τό ἀληθινό Σάββατο καί νά ἀντικαθιστᾶ τό εἰκονικό Σάββατο.

Ἐξάλλου ἡ ἀντίθεση τῶν Φαρισαίων στό λόγια τοῦ Ἰησοῦ δέν θά μποροῦσε νά ἐξηγηθεῖ ἄν ἐκεῖνοι δέν εἶχαν διακρίνει στόν Χριστό τήν ἀξίωσή Του νά ἀντικαταστήσει τό θεσμό τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.

Τό κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιο παρουσιάζει ἕνα ἀνάλογο περιστατικό. Αὐτή τήν φορά πρόκειται γιά τόν παραλυτικό πού θεραπεύθηκε στήν κολυμβήθρα τῆς Βηθεσδᾶ, ἡμέρα Σάββατο. Οἱ Ἰουδαῖοι καταδιώκουν τόν Ἰησοῦ γιατί θεράπευσε ἡμέρα Σάββατο. Ὁ Ἰησοῦς ἀπαντᾶ: «Ὁ πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται κἀγώ ἐργάζομαι» (Ἰωάννου ε΄, 17).

Ἡ πρός Ἑβραίους ἐπιστολή θά ἐπιβεβαιώσει τήν ἑρμηνεία ὅτι ἡ ἕβδομη ἡμέρα ἔχει σαφῶς προφητική σημασία (γ΄, 7, 4, 11). Ὁ συγγραφέας της ξεκινάει ἀπό τό στίχο 11 τοῦ 94ου Ψαλμοῦ «εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν κατάπαυσίν μου» ταύτη τήν κατάπαυση τήν συσχετίζει ρητῶς πρός τήν ἕβδομη ἡμέρα (δ΄, 4). Πρόκειται γιά τήν ἀνάπαυση τῆς ἕβδομης ἡμέρας, δηλαδή γιά τήν ἀνάπαυση μέ τήν ἐσχατολογική της μορφή. Ὁ συμβολισμός τῆς ἑβδόμης ἡμέρας χρησιμεύει πρίν ἀπ’ ὅλα στό τονισμό τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς ἐσχατολογικοῦ γεγονότος. Ὁ Θεός πού εἶχε δώσει στούς Ἰουδαίους μία πρώτη εὐκαιρία σωτηρίας τήν ὁποία ἀρνήθηκαν, τούς προσφέρει τώρα μία νέα. Αὐτή ἡ σωτηρία εἶναι ὁ Χριστός. Εἶναι ἡ ἕβδομη ἡμέρα, ἡ ἕβδομη ἡλικία τοῦ κόσμου, εἶναι ἡ ἐποχή τῆς χάριτος πού ἄρχισε μαζί Του. Δέν πρέπει νά τήν ἀφήσουμε νά περάσει, ὅπως ἄφησαν οἱ Ἰουδαῖοι τήν δική τους.

Ἄς προσέξουμε ἐξάλλου ὅτι τό θέμα τῆς ἀναπαύσεως καί τό θέμα τῆς ἕβδομης ἡμέρας, ἡ πνευματική ὄψη καί ἡ ἐσχατολογική ὄψη ἑνώθηκαν καί ἑνώθηκαν στό μοναδικό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει στίς δύο ὄψεις τό νόημά τους. Πράγματι τό νόημα τοῦ Δοξαστικοῦ εἶναι τό μήνυμα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅτι ὁ Χριστός ἐνσάρκωσε τίς προτυπώσεις πού ἀνήγγειλε ἡ Παλαιά Διαθήκη.

Τό Σάββατο προτυπώνει τήν εἴσοδο τοῦ ἀνθρώπου στήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὅπου θά ἀναπαυθεῖ ἀπό τά ἔργα του, δηλαδή θά λάβει μέρος στό θεϊκό Δεῖπνο, στήν λειτουργία τῶν Ἀγγέλων κατά τήν ὁποία θά προσφέρει, αἰωνίως μαζί μέ τόν Ἀρχιερέα Χριστό τήν εὐχαριστήρια θυσία.

Αὐτά εἶναι τά ἀληθινά Σάββατα τοῦ Θεοῦ, τῶν ὁποίων τό Ἰουδαϊκό Σάββατο ἦταν μακρινή προτύπωση.

Αὐτή ἡ πλευρά τῆς προτύπωσης ἐξέπληξε περισσότερο τήν πρώτη χριστιανική γενιά. Ἐνδιαφερομένη κατ’ ἀρχήν νά σημειώσει τό τέλος τοῦ Ἰουδαϊκοῦ νόμου καί τήν ἀντικατάστασή του ἀπό τήν Χριστιανική πραγματικότητα ἐπέμεινε κυρίως στό γεγονός ὅτι ὁ θεσμός τοῦ Σαββάτου τελειώθηκε μέ τό ὅλο χριστιανικό μυστήριο. Ἀλλά φάνηκε ἐπίσης, ὅτι τοῦτο τό μυστήριο ἔφερνε μέ τήν σειρά του μία μυστηριακή δομή, ὅτι δηλαδή μέσα στήν Ἐκκλησία οἱ πνευματικές πραγματικότητες ἐκφράζονται μέ αἰσθητά σημεῖα. Οἱ ἄρτοι τῆς προθέσεως εἶχαν καταργηθεῖ, ἀλλά ἡ Ἐκκλησία κατεῖχε ἄλλο Ἄρτο τῆς Ζωῆς. Ὁ Ναός τῆς Ἱερουσαλήμ καταστράφηκε καί βρῆκε τήν ἐκπλήρωσή του σ’ ὁλόκληρο τόν Χριστό, χῶρο τῆς θείας παρουσίας, ἀλλά ἡ Ἐκκλησία κατεῖχε ἐπίσης, ναούς  πέτρινους, χώρους γιά τήν παρουσία τῆς Εὐχαριστίας. Ὁ Χριστιανισμός δέν εἶναι μία πραγματικότητα ὁλότελα πνευματική. Ἡ πνευματική του οὐσία ἐκφράζεται διά μέσου αὐτῶν τῶν αἰσθητῶν πραγματικοτήτων καί τοῦτο ἀκριβῶς εἶναι ἡ λειτουργία, τοῦτο ἐπαληθεύεται, ἐπίσης στό θέμα μας.

Τό Ἰουδαϊκό Σάββατο ἔχει καταργηθεῖ καί ἀντικαταστάθηκε ἀπό τό πρόσωπο τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ, ὅμως ἡ ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ εἶχε μία ὁρατή ἀνάμνηση τήν Κυριακή.