Στά ἅγια θεοφάνεια

τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ

    Γιορτάζουμε τά θεοφάνεια ἤ ἐπιφάνεια. Τί ἐννοῦμε ὅμως μ’ αὐτές τίς λέξεις; Στό ἐρώτημα αὐτό ἡ ἀπάντηση πού δίνουμε εἶναι ὅτι κατά τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ φανερώθηκε στόν κόσμο τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος: ὁ Υἱός βαπτίζεται στόν Ἰορδάνη ἡ φωνή τοῦ Πατρός ἀκούγεται νά δίδει μαρτυρία σχετικά μέ τό ποιός εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός τό Ἅγιο Πνεῦμα  μέ τήν μορφή περιστερᾶς κατεβαίνει στόν βαπτιζόμενο Υἱό τοῦ Θεοῦ. Πραγματικά, στή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔχουμε ἕνα εἶδος θεοφάνειας, σάν ἐκείνη πρός τόν Μωϋσῆ στό Σινά, ἤ σάν ἐκεῖνες κατά τήν κλήση τῶν Προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης στό προφητικό ἀξίωμα. Τί ἀκριβῶς ὅμως σημαίνει ἡ θεοφάνεια αὐτή κατά τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ γιά τή ζωή τοῦ ἴδιου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί γιά τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας;

     Στή ζωή τοῦ ἴδιου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ Βάπτισή Του καί τά θεοφάνεια, πού συνδέονται μ’ αὐτή, σημαίνουν τήν προβολή Του στόν κόσμο ὡς Μεσσία καί Λυτρωτή. Αὐτό εἶναι ἐντελῶς φανερό ἀπό τίς εἰκόνες πού ἀπαρτίζουν τά θεοφάνεια καί ἀπό τή φωνή τοῦ Πατρός. Ἡ ὅλη σκηνή εἶναι ἡ σκηνή τῆς ἐνθρονίσεως ἑνός Βασιλιᾶ.

     Ὅταν ἐνθρονίζονταν οἱ Ἑβραῖοι βασιλιάδες, ψαλόταν κατά τήν τελετή κάτι σάν αὐτό πού ἔχουμε στόν Ψαλμό 2:

« Ἐγώ δέ κατεστάθην βασιλεύς ὑπ’  αὐτοῦ ἐπί Σιών ὅρος τό ἅγιον αὐτοῦ διαγγέλλων τό πρόσταγμα Κυρίου. Κύριος εἶπε πρός μέ· υἱός μου εἰ σύ, ἐγώ σήμερον γεγέννηκα σέ· αἴτησαι παρ’ ἐμοῦ, καί δώσω σοί ἔθνη τήν κληρονομίαν σου καί τήν κατάσχεσίν σου τά πέρατα τῆς γῆς...» (στ΄-η΄) Ἡ φωνή τοῦ Πατρός ἀπό τόν οὐρανό, κατά τή Βάπτιση, «οὗτος ἐστιν ὁ υἱός μου» (Ματθαίου γ΄, 17), θυμίζει ἀμέσως αὐτό τόν Ψαλμό τῆς ἐνθρονίσεως τῶν Ἑβραίων βασιλιάδων.  Ἀλλά ἡ φωνή τοῦ Πατρός προσθέτει καί τίς λέξεις «ὁ ἀγαπητός, ἐν ὧ εὐδόκησα», πού θυμίζουν τά λόγια του Θεοῦ πρός τόν Μεσσία - Δοῦλο Του στό βιβλίο τοῦ Ἡσαΐα: «ὁ ἐκλεκτός μου, προσεδέξατο αὐτόν ἡ ψυχή μου· ἔδωκα τό πνεῦμα μου ἐπ’ αὐτόν» (Ἡσαΐου μβ΄, 1). Μ’  ἄλλα λόγια ἡ φωνή τοῦ Πατρός πού ἀκούγεται κατά τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὑποδηλώνει τήν ἐνθρόνισή Του σάν τοῦ μόνου καί ἀληθινοῦ βασιλιᾶ καί κυρίου τῆς ἀνθρωπότητας. Συγχρόνως ὅμως μέ τίς λέξεις, πού προέρχονται ἀπ’ τό βιβλίο τοῦ Ἡσαΐα, δηλώνεται ὅτι ὁ βασιλιάς αὐτός δέν θά εἶναι ἔνδοξός μέ τήν ἔννοια πού ὁ κόσμος δίνει στήν δόξα, ἀλλά θά εἶναι παθητός, Ἐσταυρωμένος. Ἡ Βάπτιση δηλαδή τοῦ Ἰησοῦ εἰσάγει στόν κόσμο ἕνα νέο εἶδος ἐξουσίας: τήν ἐξουσία καί δύναμη, πού πηγάζει ἀπό τήν ἀγάπη καί τά παθήματα γιά χάρη τῶν ἄλλων.

      Ὅτι γι’ αὐτό πρόκειται, δέν φαίνεται μόνο ἀπό τή φωνή τοῦ Πατρός. Μαρτυρεῖ γί  αὐτό καί τό Πνεῦμα, πού «ἐν εἴδει περιστερᾶς» κατεβαίνει πάνω στόν Ἰησοῦ καί τόν χρίζει βασιλιά. Ἡ εἰκόνα μᾶς θυμίζει τήν προφητεία τοῦ Ἡσαΐα: «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾿ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με· εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, ἰάσασθαι τοὺς συντετριμένους τὴν καρδίαν, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, 2 καλέσαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτὸν...» (Ἡσαΐου ξα΄, 1). Σ’ αὐτό τό χωρίο γίνεται λόγος γιά δυό πράγματα: γιά τήν ἐνθρόνιση καί χρίση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς Βασιλιά ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Κυρίου ἀπό τή μία κι ἀπό τήν ἄλλη γιά τό εἶδος τῆς ἐξουσίας πού θά ἀσκεῖ ὁ νέος βασιλιάς. Ὁ Χριστός Κυρίου ἐδῶ ἀναγγέλει τήν ἀποστολή του ὅτι εἶναι ὁ εὐαγγελισμός τῶν φτωχῶν, ἡ θεραπεία ἐκείνων πού ἡ καρδιά τους ἔχει συντριβεῖ ἀπό τήν ἀδικία καί τά κακά πού γίνονται στόν κόσμο, ἡ ἀπελευθέρωση τῶν αἰχμαλώτων καί ἡ κήρυξη μίας γενικῆς χάριτος ἀπό τό Θεό, γιά ὅλους τους ὀφειλέτες ἀνθρώπους.

       Ἡ Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, κατά τήν ὁποία ὁ Κύριος ἐνθρονίζεται βασιλιάς μιᾶς νέας ἐποχῆς, συνδέεται μέ τά θεοφάνεια ἤ  ἐπιφάνεια. Ἡ ὅλη σκηνή τῆς Βαπτίσεως καί τῶν θεοφανείων δέν σημαίνει μόνο ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι βασιλιάς ἀλλά δείχνει πολύ καθαρά στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ποιός εἶναι ὁ Θεός ὡς βασιλιάς τοῦ κόσμου, καί τί εἴδους εἶναι ἡ βασιλεία καί ἐξουσία Του. Τό εἶδος τῆς βασιλείας τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ δείχνει τό βαθύτερο χαρακτήρα τοῦ νόμου, πού κυβερνάει τόν κόσμο. Τό θέμα ἔχει πολύ ἐνδιαφέρον. Στίς μέρες πού ζοῦμε, ἄλλοι ἀρνοῦνται τό Θεό, γιατί Τόν φαντάζονται μέ τό μέρος τῶν ἰσχυρῶν ἐναντίον τῶν ἀδυνάτων, κι ἄλλοι, ἐπίσης Τόν ἀρνοῦνται, γιατί εἶναι μέ τό μέρος τῶν ἀδυνάτων, γιατί ὑποθάλπει τήν παθητικότητα καί ἀδυναμία, κι ἔτσι ἐμποδίζει τήν πάλη τῶν τάξεων. Ὅλα ὅμως αὐτά εἶναι παρεξηγήσεις τῆς ἐννοίας τῆς βασιλείας καί ἐξουσίας τοῦ Θεοῦ. Γιατί ὁ Θεός βασιλεύει μέσα στήν ἀγάπη, πού δέν εἶναι καθόλου αἰτία παθητικότητας, ἀλλά εἶναι δυναμική καί δημιουργική δύναμη τῆς ζωῆς.

      Οἱ Μαθητές τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ συζητοῦσαν κάποτε μεταξύ τους ποιός θα’ ναι πρῶτος μέσα στή βασιλεία τοῦ Κυρίου. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός πῆρε ἀφορμή ἀπ’  τή συζήτηση αὐτή κι’ εἶπε τά ἑξῆς : «Οἱ Βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν κυριεύουν αὐτῶν, καί οἱ ἐξουσιάζοντες αὐτῶν εὐεργέται καλοῦνται. Ὑμεῖς δέ οὐχ’ οὕτως, ἀλλ’ ὁ μείζων ἐν ὑμῖν γενέσθω ὡς ὁ νεώτερος καί ὁ ἡγούμενος ὡς ὁ διακονῶν. Τίς γάρ μείζων, ὁ ἀνακείμενος ἤ ὁ διακονῶν; Οὐχί ὁ ἀνακείμενος;  Ἐγώ δέ ἐν μέσῳ ὑμῶν εἰμι ὡς ὁ διακονῶν» (Λουκᾶ κβ΄, 25-27). Ὁ Θεός, μέσα στήν ἀνεξιχνίαστη ἀγάπη Του γιά μᾶς, εἶναι ἀνάμεσά μας ὡς ὁ διακονῶν. Ἡ Βασιλεία καί ἡ ἐξουσία ἀποτελοῦν τόν αὐτοσκοπό τῆς δυναστείας τῶν κυριευόντων πάνω στόν κόσμο. Τή δίψα τους αὐτή γιά δύναμη κρύβουν πίσω ἀπ’  αὐτό πού ὀνομάζουν εὐεργεσία γιά τούς δυναστευόμενους. Στήν πραγματικότητα ὅμως οἱ ἐξουσιάζοντες δέν ὑπάρχουν γιά χάρη τῶν ἐξουσιαζόμενων, ἀλλ’ οἱ δεύτεροι γιά χάρη τῶν πρώτων. Τό ἀντίθετο ἀκριβῶς ἰσχύει μέ τήν ἐξουσία καί βασιλεία τοῦ Χριστιανικοῦ Θεοῦ: ἡ οὐσία τῆς δυνάμεως βρίσκεται στή διακονία τῶν ἄλλων, κι ἡ ὑπεροχή συνίσταται στό νά ὑποτάσσεται κανείς στό συμφέρον τοῦ μικρότερου. Ἡ ἔννοια ἐξουσία, γιά χάρη τῆς ἐξουσίας τοῦ ἐξουσιάζοντος, εἶναι γιά τόν Χριστιανισμό σατανική.

       Οἱ ἁπλές αὐτές σκέψεις, πού βγαίνουν ἀπό τήν ἐνθρόνιση τοῦ Ἰησοῦ σάν βασιλιᾶ μίας νέας ἐποχῆς κατά τήν Βάπτιση Του στόν Ἰορδάνη κατά τά θεοφάνεια, θέτουν σέ κρίση ὅλο τό κύμα τῆς βίας, ἀλλά καί τήν τάση πρός τή φυγή καί παθητικότητα, πού κατά τρόπο διαλεκτικά παράδοξο χαρακτηρίζουν σέ παγκόσμια κλίμακα τήν ἐποχή μας. Τά θεοφάνεια ἀποκαλύπτουν στόν κόσμο ἕνα Θεό διάκονο, ἕνα Θεό σταυρωμένο γιά χάρη τῶν ἀνθρώπων καί γι’ αὐτό ἐξουσιαστή ἐπί τοῦ κόσμου καί τῆς ἱστορίας.

        Ἀλλ’  ἡ Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ ἤ τά Θεοφάνεια δέν ἦταν μόνον ἕνα γεγονός στή ζωή τοῦ Ἰησοῦ εἶναι κυρίως καί κατεξοχήν ἕνα γεγονός στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν πιστῶν της. Γιατί ὅποια ἦταν ἡ θεοφάνεια κατά τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ, τέτοια εἶναι ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, πού δέχεται ὁ ἄνθρωπος, ὅταν βαφτίζεται στό  Ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Σήμερα δηλ. πού γιορτάζουμε τή βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ καί τά ἅγια θεοφάνεια, στήν οὐσία ἀναπολοῦμε καί διακηρύττουμε τήν οὐσία τοῦ δικοῦ μας βαπτίσματος. Οἱ πιό πολλοί ἄνθρωποι νομίζουν, δυστυχῶς, πώς τό βάπτισμα εἶναι μία τελετή, μέ τήν ὁποία γινόμαστε μέλη τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, παίρνουμε ὄνομα καί μία ταυτότητα. Ὅλα αὐτά ἔτσι εἶναι, κι εἶναι καλά. Ἡ οὐσία ὅμως τοῦ βαπτίσματος εἶναι ἡ θεοφάνεια ἤ τά ἐπιφάνεια. Τό βάπτισμα δέν εἶναι ἁπλῶς μία τελετή εἶναι μία νέα ὅραση τοῦ Θεοῦ. Εἶναι δήλ. ἡ ἀναγνώριση τοῦ Χριστοῦ ὡς βασιλιᾶ τοῦ κόσμου μέ τήν ἔννοια πού εἴπαμε πρίν· εἶναι ἡ υἱοθέτηση τῆς ζωῆς ὄχι σάν νά πρόκειται γιά ἄσκηση δυνάμεως καί ὑπεροχῆς πάνω στούς ἄλλους, ἀλλά σάν εὐκαιρία ἐθελούσιας διακονίας καί προσφορᾶς, πού βρίσκει τήν ὑπεροχή στήν ὑποταγή στό συμφέρον του ἄλλου.

         Αὐτή εἶναι ἡ ἔννοια τῶν θεοφανείων, τῆς Βαπτίσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν Ἰορδάνη, ἀλλά καί τοῦ δικοῦ μας Βαπτίσματος.