Τό Χαρμόσυνο Πεντηκοστάριο

Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ

 

 

    Βρισκόμαστε τώρα στήν ἑορταστική  περίοδο τοῦ Πεντηκο- σταρίου, πού ἄρχισε ἀπό τήν ἁγία νύκτα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, γιά νά τελειώσει τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων. Εἶναι ἡ περίοδος αὐτή τοῦ Πεντηκοσταρίου ἡ λαμπρότατη περίοδος τῆς λατρευτικῆς ζωῆς τῆς Ὀρθοδοξίας.

    Τό «χαρμόσυνον» -ὅπως πολύ δίκαια ὀνομάζεται-Πεντηκοστάριο εἶναι ἡ ἀναγκαία συνέχεια τοῦ «κατανυκτικοῦ» Τριωδίου. Διότι χωρίς τήν συνέχεια αὐτή θά δίδεται ἡ ψευδής ἐντύπωση, ὅτι, τάχα, ὁ Χριστιανισμός εἶναι ἡ θρησκεία τῆς θλίψεως καί τῶν δακρύων.

   Τό Τ ρ ι ώ δ ι ο, πού ἄρχισε μέ τήν παραβολή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου καί τελείωσε μέ τήν Ταφή τοῦ Κυρίου, ἦταν ἡ περίοδος ἔντονου πνευματικοῦ ἀγώνα, μιᾶς συστηματικῆς καί κοπιαστικῆς προσπάθειας γιά τήν ἐπιδιόρθωση τῶν ἀτελειῶν τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς. Τό Π ε ν τ η κ ο σ τ ά ρ ι ο ἀποτελεῖ τήν βράβευση τοῦ ἀγώνα ἐκείνου καί μᾶς δίνει τήν καρποφορία τοῦ πνευματικοῦ μας μόχθου εἶναι ἡ ἀπάντηση τῆς θεϊκῆς Ἀγάπης στήν ἀγωνία τῆς ἀνθρώπινης ἀδυναμίας καί ἡ ἐγγύηση τῆς αἰσίας λύσεως τοῦ δράματος τῆς ψυχῆς.

    Οἱ θλιβερές σκέψεις περί τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτωλότητος καί περί τῆς ἀνικανότητος πού συχνά μαρτυρεῖ ἡ ἐσωτερική μας πείρα παρέρχονται ὅπως ὁ ἄνθρωπος  ἐπιτύχει τήν ποθητή τελειότητα τότε οἱ στεναγμοί γιά τίς πτώσεις ἐκείνου πού παλεύει ἐναντίον τοῦ κακοῦ καί γιά τά δυσκολοθεράπευτα ἠθικά τραύματα, πού συχνά ἀφήνει αὐτή ἡ πάλη ὅλα ἐξαφανίζονται, διασκορπίζονται κάτω ἀπό τήν ἀναδημιουργική πνοή τοῦ Ἀναστάντος Λυτρωτοῦ. Διότι μέ αὐτή τήν πνοή ὁ ἕως τώρα ἀνίσχυρος ἄνθρωπος, γίνεται, κατά κάποιο τρόπο, παντοδύναμος καί ὁ ἡττημένος τῆς χθές μεταβάλλεται τώρα σέ θριαμβευτή.

    Ἀρχίζει τό Π ε ν τ η κ ο σ τ ά ρ ι ο  τή νύκτα τοῦ Πάσχα μέ τόν νικητήριο παιάνα τῆς  Ἀναστάσεως τοῦ Ἐσταυρωμένου Θεανθρώπου καί τελειώνει στήν ἑορτή τῶν Ἁγίων Πάντων μέ τά ἐπινίκια ἄσματα τοῦ θριάμβου τῶν πιστῶν τοῦ Ἀναστάντος, ἐκείνων πού δέχθηκαν τήν ἁγία Του πρόσκληση, πού ἔμειναν πιστοί

«ἐν τῇ ἀγάπῃ Του» καί πού ἀκολούθησαν πιστά καί πρόθυμα τά ἴχνη τοῦ Ἀγαπήσαντος ἐμᾶς.

    Οἱ ἐννέα Κυριακές, πού περιλαμβάνει αὐτή ἡ περίοδος διακρίνονται σέ τρεῖς συμμετρικές ὁμάδες, κάθε μία ἀπό τίς ὁποῖες περιλαμβάνει τρεῖς Κυριακές.

    Ἡ πρώτη τριάδα τῶν Κυριακῶν (Πάσχα-Θωμᾶ-Μυροφόρων)  ἀναφέρεται ἀποκλειστικῶς στήν ἐξύμνηση τῆς Ἀναστάσεως καί στήν μελέτη τῶν περιστατικῶν της καί τῶν προσώπων, τά ὁποῖα ἔδρασαν σ’ αὐτά.

  Ἡ δεύτερη τριάδα τῶν Κυριακῶν (Παραλύτου-Σαμαρείτιδος- Τυφλοῦ), ἐκτός ἀπό τήν συνήθη σ’ ὅλες τίς Κυριακές τοῦ ἔτους ἀναστάσιμη ὑμνολογία καί τά μεθεόρτια ἄσματα τοῦ Πάσχα, εἶναι ἀφιερωμένη εἰδικώτερα στήν ὑπογράμμιση τριῶν γεγονότων ἀπό τόν βίο τοῦ Κυρίου, τά ὁποῖα ἀναφέρονται ἀπό τόν Εὐαγγελιστή  Ἰωάννη, πού διαβάζονται στίς λειτουργίες μας αὐτή τήν ἐποχή. Πρόκειται περί τῆς θεραπείας τοῦ Παραλυτικοῦ τῆς  κολυμβήθρας τῆς Βηθεσδά, περί τῆς συναντήσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μέ τήν Σαμαρείτιδα ἔξω ἀπό τήν Σιχάρ τῆς Σαμαρείας κοντά στό φρέαρ τοῦ Ἰακωβ καί περί τῆς θεραπείας τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ τῶν Ἱεροσολύμων, τόν ὁποῖον ὁ Κύριος θεράπευσε δημιουργώντας καί ἐμφυτεύοντας ὀφθαλμούς στίς κενές κόγχες τοῦ προσώπου του καί τόν  διέταξε νά νιφθεῖ στήν κολυμβήθρα τοῦ Σιλωάμ.

   Οἱ τρεῖς αὐτές ἐορτές ἀφοροῦν γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Κυρίου, πού συνέβησαν πολύ πρίν ἀπό τό Πάθος καί τήν Ἀνάστασή Του καί ἔχουν σχέση μέ τό ὕ δ ω ρ. Θεωρήθηκαν δέ κατάλληλες γιά τήν ἐποχή αὐτή, ἕνεκα προφανῶς τῆς σπουδαιότατης διδακτικῆς σημασίας, τήν ὁποία ἔχουν γιά τούς Χριστιανούς, πού ἀνεγεννήθηκαν στό ὕδωρ τῆς ἱερᾶς  Κολυμβήθρας τοῦ Βαπτίσματος,

ἀφοῦ, ὡς γνωστόν, ὁμαδικῶς βαπτίζονταν ἄλλοτε κατά τήν νύκτα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου.

   Οἱ τρεῖς τελευταῖες Κυριακές (Ἁγίων Πατέρων - Πεντηκοστῆς -Ἁγιων Πάντων) ἀναφέρονται στίς συνέπειες, τά ἀποτελέσματα, τῆς Ἀναστάσεως- καί στήν ὁλοκλήρωση τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀφοῦ στήν Τεσσαρακοστή ἀπό τοῦ Πάσχα μέρα ἑορτάζεται ἡ θριαμβευτική στούς οὐρανούς  Ἀνάληψη τοῦ Θεανθρώπου Σωτῆρος, στήν  βάση τῆς ἱστορικῆς ἀφηγήσεως τοῦ Εὐαγγελιοτοῦ Λουκᾶ.

    Κατά τήν τελευταία αὐτή τριάδα τῶν Κυριακῶν τοῦ Πεντηκοσταρίου: α) Πανηγυρίζεται ἡ καθιέρωση τοῦ δόγματος περί τῆς θεότητος τοῦ ἐκ νεκρῶν Ἀναστάντος καί στούς οὐρανούς ἀναληφθέντος Σωτῆρος καί διακηρύσσεται περί αὐτῆς ἀκλόνητη πίστη τῆς Ἐκκλησίας, τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πατέρων. β) Ἑορτάζεται ἡ ἐπέτειος τῆς ἱερᾶς ἡμέρας κατά τήν ὁποία  ἡ ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἔκαμε τήν Ἐκκλησία ἱκανή γιά τήν πραγματοποίηση τοῦ θείου προορισμοῦ της στήν γῆ, τήν Κυριακή τῆς Πεντηκοστῆς  γ) Ἀναπέμπονται, τήν Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων, οἱ δοξολογίες τῆς ἐπί τῆς γῆς Ἐκκλησίας πρός τόν Θεῖο  Ἱδρυτή καί Ἀρχηγό της γιά τά κατορθώματα τῶν Ἁγίων Του καί γιά τήν συγκρότηση τῆς ὑπερκοσμίου Ἐκκλησίας τῶν ἐκλεκτῶν, πού θ’ ἀποτελέσει τήν «καινήν γῆν» τήν ὁποία «προσδοκῶμεν», κατά τό γραφικόν, καί στήν ὁποία θά ἐπανεύρει ἡ ἀνθρωπότητα τήν μακαριότητα τοῦ «Παραδείσου τῆς τρυφῆς» πού ἔχασε ἕνεκα τῆς ἁμαρτίας.

  Ἀλλά τό ἔργο αὐτό τῆς λυτρώσεως καί τῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου, τό ἔργο-ὅπως λέγεται- τῆς Θείας Οἰκονομίας, εἶναι ἀποκύημα μόνης της θείας Σοφίας, τῆς ὁποίας ἔργον εἶναι καί ὅλη ἡ ὁρατή καί ἡ ἀόρατος δημιουργία. Ἡ Θεία Σοφία τοῦ Δημιουργοῦ, ἡ ὁποία μάλιστα ἐνσαρκώθηκε καί ἐνανθρώπησε ἐν τῷ Ἰησοῦ Χριστῷ, ἐξυμνεῖται σέ μία ἰδιαίτερη ἑορτή μέ τά μᾶλλον ὑπέροχα σέ πνευματικό περιεχόμενο ἐκκλησιαστικά ἄσματα τοῦ Πεντηκοσταρίου.

   Ἡ ἑορτή αὐτή ἔχει τεθεῖ στό μέσον ἀκριβῶς τῶν δύο μεγίστων ἑορτῶν αὐτῆς τῆς περιόδου, μεταξύ τοῦ Πάσχα καί τῆς Πεντηκοστῆς, τήν εἰκοστή πέμπτη ἡμέρα ἀπό τοῦ Πάσχα.  Ἡ ἑορτή εἶναι γνωστή, γι’ αὐτό, μέ τό ὄνομα τῆς Μεσοπεντηκοστῆς καί χαρακτηρίζεται ἀπό τήν ἱερά μας ὑμνολογία ὡς «ἡ μεσότης τῶν ἡμερῶν τῶν ἐκ τῆς σωτηρίου ἀρχομένων Ἐγέρσεως, Πεντηκοστῇ δέ τῇ Θείᾳ σφραγιζόμενων» καί «τάς λαμπρότητας ἀμφοτέρωθεν ἔχουσα καί ἑνοῦσα τάς δύο».

   Ἡ λατρεία κατά τήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου εἶναι γεμάτη ἀπό χαρά καί ἀπό ἐλπίδα καί γι’ αὐτό ἄριστα συνδυάζεται μέ τήν ὡραιότερη ἐποχή τοῦ ἔτους, τήν ἐποχή τῆς ἀφθονίας τοῦ φωτός, τοῦ πλούτου τῶν χρωμάτων καί τῆς ποικιλίας τῶν μύρων τῆς ἀνοίξεως. Καί μέ τά χαρούμενα τραγούδια τῶν πουλιῶν τοῦ ἀνοιξιάτικου οὐρανοῦ θαυμάσια ἐναρμονίζονται οἱ πανηγυρικοί τόνοι τῶν ἐμπνευσμένων ὕμνων, μέ τούς ὁποίους οἱ μελωδοί τοῦ Πεντηκοσταρίου, Ἕλληνες ὅλοι τήν καταγωγήν καί τήν μόρφωση, ἐξυμνοῦν τό θαῦμα τῆς ἀναγεννήσεως τῆς ἀνθρωπότητος, τό ὁποῖον ἐπετέλεσεν ἡ θεϊκή Ἀγάπη.

   Εἶναι λοιπόν ἡ ψυχολογία, ἡ φιλοσοφία καί ἡ ποίηση τοῦ Πεντηκοσταρίου ἐκείνη, πού ἄριστα ἀνταποκρίνεται στίς διαθέσεις καί στόν χαρακτήρα τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς. Καί γι’ αὐτό ὁ εὐσεβής ἑλληνικός λαός περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη λατρευτική περίοδο αἰσθάνεται τήν γοητεία, πού ἔχει τό «χαρμόσυνον» Πεντηκοστάριον.

   Ἐπισφράγισμα τῆς περιόδου ἀποτελεῖ ὁ ὕμνος πού ἐπαναλαμβάνεται σέ κάθε θεία Λειτουργία

«Εἴδομεν τό φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστην ἀληθῇ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γάρ ἡμᾶς ἔσωσεν».

Εὔχομαι πατρικά ἐπαναλαμβάνοντας τό τοῦ ἀποστόλου Παύλου «Ὡς τέκνα φωτός περιπατεῖτε» (Πρός Ἐφεσίους ε΄, 8)