«Τῆς δὲ εὐποιῒας καὶ κοινωνίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε»
(Πρός Ἑβραίους ιγ΄16)
1. Φιλανθρωπία καί Ἐκκλησία.
Μέ τήν ἵδρυσή της ἡ Ἐκκλησία προκάλεσε μιά ἐπανάσταση στόν χῶρο τῆς φιλανθρωπίας ἀφοῦ σύμφωνα μέ τούς λόγους τοῦ Ἱδρυτοῦ Της ἡ ἐλεημοσύνη πρός τούς πτωχούς δηλώνει τήν ἀγάπη τῶν πιστῶν πρός τόν Κύριο «ἐφ’ ὅσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἐλαχίστων ἐμοί ἐποιήσατε» (Ματθαίου κστ΄40).
Οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι ὀργάνωσαν τήν φιλανθρωπία τῶν πρώτων χριστιανικῶν κοινοτήτων δημιουργώντας μιά ἰσχυρή παράδοση πού μαρτυρεῖται ἀπό τά κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅπως γιά τήν ζωή στήν πρώτη κοινότητα (Πράξεων β΄42-47, δ΄32-37), γιά τίς ἐλεημοσύνες τῆς Ταβιθᾶ (Πράξεων θ΄36-43), γιά τόν ἔρανο πού ἔγινε μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν στήν Ἑλλάδα ὑπέρ τῶν Χριστιανῶν τῆς Ἰουδαίας (Πρός Κορινθίους Α΄ ιστ΄1-4, Πρός Κορινθίους Β΄ θ΄ 1-5). Μέ ἐπανειλημένες προτροπές συνιστοῦν στούς πιστούς νά πρωτοστατοῦν σέ καλά ἔργα ὅπως «τῆς δὲ εὐποιῒας καὶ κοινωνίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε· τοιαύταις γὰρ θυσίαις εὐαρεστεῖται ὁ Θεός» (Πρός Ἑβραίους ιγ΄16).
Πλειάδα ἁγίων ἀνδρῶν καί γυναικῶν ἄσκησαν μέ ζῆλο τήν φιλανθρωπία εὐεργετώντας τούς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τους ἀκόμα καί τούς διῶκτες τους ὅπως π.χ. οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι, ἡ ἁγία Παρασκευή καί ἄλλοι.
Ἡ ἰσχυρή αὐτή ἀποστολοπαράδοτη παράδοση τῆς φιλανθρωπίας συνεχίσθηκε καί ἀποτυπώθηκε στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας μέ πλῆθος Ἱερῶν Κανόνων πού ρύθμιζαν τά θέματα τῆς κοινωνικῆς προσφορᾶς τῆς Ἐκκλησίας
Ὁ 59ος Ἀποστολικός Κανόνας (Δ΄αἰώνας μ.Χ.) ἀναφέρει, ὅτι καί οἱ ἐπίσκοποι καί οἱ πρεσβύτεροι ἔπρεπε νά ὀργανώνουν τήν φιλανθρωπία τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Ἐπίσκοπος, σάν οἰκονόμος (διαχειριστής) τῆς περιουσίας καί τῶν χρημάτων τῆς Ἐκκλησίας, ἔπρεπε νά μοιράζει ὅλο τό πλεόνασμα στούς πτωχούς (Γ.Α. Ράλλη – Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα τῶν θείων καί Ἱερῶν Κανόνων τ.2 σ.76-77).
Ὁ 21ος Κανόνας τῆς Συνόδου τῆς Γάγγρας (343; μ.Χ.) ἐξυμνεῖ καί ἐνθαρρύνει τήν παράδοση τῆς ἐκκλησιαστικῆς φιλανθρωπίας «ἐπαινοῦμε τίς γενναιόδωρες ἐλεημοσύνες πού γίνονται ἀπό τούς ἀδελφούς πρός τούς πτωχούς, σύμφωνα μέ τίς παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας» (Γ.Α. Ράλλη- Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα τ.3 σ.118 - 121).
Ἡ ἐκκλησιαστική νομοθεσία ἐξασφάλιζε τήν ἀνέγερση φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων, ὅπως νοσοκομείων, πτωχοκομείων, γηροκομείων, καί παρομοίων.
Οἱ 8ος καί 10ος Κανόνες τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνος (Δ΄Οἰκουμενική 451μ.Χ.) ἐκδόθηκαν γιά νά ἀσκεῖται καλή διοίκηση στά ἤδη ὑπάρχοντα ἱδρύματα τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδή ξενῶνες, πτωχοκομεῖα καί ἄλλα (Γ.Α. Ράλλη –Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα τ.2 σ.234-242).
Ἐκτός ἀπό τούς Κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί οἱ κατά τόπους Ἐπίσκοποι ἐξέδιδαν Ἐγκυκλίους μέ θέμα τήν ἵδρυση ἤ τήν συντήρηση φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων πού ἤδη λειτουργοῦσαν. Ὅριζαν ὅτι οἱ κατά τόπους Ἐκκλησίες δέν ἔπρεπε νά φείδωνται κόπου καί χρημάτων γιά τίς φιλανθρωπικές προσπάθειες. Οἱ Ἐπίσκοποι ἔθεταν τά ὀρφανά, τίς χῆρες, τούς ἐνδεεῖς ξένους καί ὅσους εἶχαν ἀνάγκη βοηθείας κάτω ἀπό τήν φιλανθρωπική ἐπιμέλεια τῶν Πρεσβυτέρων καί Διακόνων.
Ἀκόμη καί οἱ Ἐπίσκοποι, προσωπικά, ἦσαν δεσμευμένοι ἀπό τήν γενικότερη ἐκκλησιαστική παράδοση νά ἐπιδίδονται σέ φιλανθρωπικά ἔργα, ὅπως τό νά ἐπισκέπτονται φυλακισμένους, νά προστατεύουν τούς ἀδυνάτους, τά ὀρφανά, τίς χῆρες καί ἄλλους. Ἔπρεπε νά διαθέτουν ὅλο τό πλεόνασμα τῶν ἐπισκοπῶν τους γιά φιλανθρωπίες πού τότε ὀνομάζονταν «πτωχικά» (Γ.Α. Ράλλη – Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα τ.2, σ.77).
Τό φιλανθρωπικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας δέν ἦταν θέμα ψυχροῦ νομικισμοῦ, πού στή θεωρία μπορεῖ νά ὑπόσχεται πολλά, ἀλλά στήν πράξη νά γίνονται πολύ λίγα. Οἱ πιστοί δέν χρειάζονταν νόμους καί διατάξεις νά τούς πιέζουν γιά νά ἐκφράσουν τήν ἀγάπη τους πρός τούς ἀνθρώπους. Ἀπό τόν Ἐπίσκοπο μέχρι καί τόν πιό ἁπλό πιστό ἡ φιλανθρωπία ἀποτελοῦσε τήν καθημερινή τους φροντίδα. Ὁ Ἐπίσκοπος πρωτοστατοῦσε στό ποίμνιό του ἐκφράζοντας τήν φροντίδα ὁλόκληρης τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν φιλανθρωπία.
Ἡ μέριμνα τῶν Ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας γιά τούς ἐνδεεῖς ἀποτυπώθηκε χαρακτηριστικά στά προσωνύμια πού ἔλαβαν. Ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Ἰωάννης (ἔζησε ἐπί Αὐτοκράτορος Ἡρακλείου 610-640 μ.Χ. καί ἐκοιμήθη τό 620 μ.Χ.) ὀνομάσθηκε ἐλεήμων γιά τήν τεράστια φιλανθρωπική διακονία του γιά τούς φτωχούς πρόσφυγες, ζητιάνους τούς ὁποίους ὁ ἴδιος θεωροῦσε «κυρίους καί δεσπότες του». Ὁ Ὅσιος Σαμψών (ἐπί Αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦ 527-565μ.Χ.) ὁ Πρεσβύτερος καί Ξενοδόχος μετέτρεψε τόν οἶκο του σέ ξενῶνα τῶν πτωχῶν. Ὡς ἱερεύς καί ἰατρός διακονοῦσε σέ ἕνα μεγάλο φιλανθρωπικό Ἵδρυμα στήν Κωνσταντινούπολη πού κατέφευγαν οἱ ἄποροι καί οἱ ἀδύναμοι γιά νά θεραπευθοῦν καί νά εὕρουν παρηγοριά καί στήριγμα.
2. Οἱ ἐπιφανεῖς πρωτεργάτες.
Ἡ Ἐκκλησία ἔκανε πολλές πρωτοποριακές προσπάθειες στήν φιλανθρωπική διακονία καί πρωτοστάτησε στήν ἀνάπτυξη ἱδρυμάτων κοινωνικῆς πρόνοιας.
Πατέρας τῆς φιλανθρωπίας τῆς Ἐκκλησίας ἀναδείχθηκε ὁ Μέγας Βασίλειος (†329-379 μ.Χ.), πού ὡς Πρεσβύτερος καί ὁ σπουδαιτότερος βοηθός τοῦ ἐπισκόπου Καισαρείας Εὐσεβίου ἀπό τό 365-370 μ.Χ. ἄρχισε διάφορες φιλανθρωπικές δραστηριότητες καί ἀργότερα ὡς Ἐπίσκοπος χρησιμοποίησε τήν κληρονομιά ἀπό τήν περιουσία τῆς μητέρας του καθώς καί μεγάλες προσφορές ἀπό πλουσίους φίλους καί γνωστούς, ἀκόμη καί ἀπό τόν πρώην ἐχθρό του αὐτοκράτορα Οὐάλεντα (364-378μ.Χ.) γιά νά ἱδρύσει ἕνα συγκρότημα ἱδρυμάτων μέ: νοσοκομεῖο, ὀρφανοτροφεῖο, γηροκομεῖο, ξενῶνα γιά τούς πτωχούς ταξιδιῶτες καί ἐπισκέπτες, νοσοκομεῖο γιά μεταδοτικές ἀσθένειες, ὅπου καί ὁ ἴδιος ἐγκαταστάθηκε, πού ἔγιναν γνωστά μέ τήν ἐπωνυμία «Βασιλειάς» (Ἑρμείου Σωζομενοῦ Ἐκκλησιαστική Ἱστορία βιβλίο Στ΄ §34 P.G. 67, στ. 1397).
Ὁ ἀδελφός του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ ἐπίσκοπος Νύσσης (335-394 μ.Χ.) διακρίθηκε σάν σπουδαῖος θεολόγος καί θεωρητικός καί σάν εἰλικρινής ὑποστηρικτής τῆς φιλανθρωπίας.
Ὁ ἰσάδελφος φίλος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός ὁ Θεολόγος († 329-389 μ.Χ.) τοποθέτησε τήν πρόνοια γιά τούς πτωχούς κύριο στόχο τῆς ἱερατικῆς διακονίας του καθώς καί τῶν ὁμιλιῶν του.
Στήν ὁμιλία του «περί φιλοπτωχίας» ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀναφέρει, ὅτι ὁποιαδήποτε κι ἄν εἶναι ἡ αἰτία γιά τήν κατάσταση τῶν πτωχῶν σ’ ὅλους ἀξίζει ἡ φροντίδα καί ἡ ἀποτελεσματική βοήθεια τῆς κοινωνίας. Οἱ ἄποροι δέν εἶναι πάντοτε οἱ ἴδιοι ὑπεύθυνοι γιά τήν κατάστασή τους καί ἡ κοινωνία πρέπει νά τούς φορντίζει σάν μέλη τοῦ ἰδίου τοῦ σώματός της. Ὁ ἅγιος Πατέρας ἀπορρίπτει τήν γνώμη μερικῶν συγχρόνων του πού ἀπέδιδαν τήν κατάσταση τῶν πτωχῶν στήν μοίρα ἤ στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Οἱ κοινωνικές συνθῆκες εἶναι καρπός τῆς ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς, τῆς ἀπληστίας, τοῦ ἐγωκεντρισμοῦ, τῆς ἐκμεταλλεύσεως, τῆς ματαιοδοξίας, καί τῆς πολυτελείας. Ὁ καλύτερος τρόπος ἀντιμετωπίσεως τῆς κοινωνικῆς ἀδικίας εἶναι ἡ ἐφαρμογή τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ.
Ἔκανε ἔκκληση μέ σκοπό τήν μεταμόρφωση τῆς καρδιᾶς καί τῶν πεποιθήσεων τῶν ἀνθρώπων.
Ἡ ὁμιλία τελειώνει μέ τίς ἑξῆς προτροπές:
«Ἄς ἐπισκεφθοῦμε τόν Χριστό
Ἄς φροντίσουμε τόν Χριστό
Ἄς θρέψουμε τόν Χριστό
Ἄς ντύσουμε τόν Χριστό
Ἄς φιλοξενήσουμε τόν Χριστό
Ἄς τιμήσουμε τόν Χριστό» (PG 35,1 στ. 909 ΒC).
Ἔτσι τό φιλανθρωπικό ἔργο ἦταν μιά χριστοκεντρική προσπάθεια μέ κίνητρο της τήν διδασκαλία καί τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ.
Παρομοίως καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος († 344-407 μ.Χ.) ἔγινε ὁ πιό δημοφιλής ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας λόγῳ τῆς ἀγάπης του καί τοῦ ἐνδιαφέροντός του γιά τήν εὐημερία τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων. Σάν Πρεσβύτερος στήν Ἀντιόχεια καί σάν Ἀρχιεπίσκοπος στήν Κωνσταντινούπολη ἀφιερώθηκε σέ ἔργα φιλανθρωπίας καί κοινωνικῆς δικαιοσύνης, περιθάλψεως καί εὐημερίας τοῦ ποιμνίου του. Ἡ Ἐκκλησία στήν Ἀντιόχεια διέτρεφε καθημερινῶς τρεῖς χιλιάδες χηρῶν καί παρθένων. Αὐτή μεριμνοῦσε γιά τούς ἄπορους ξένους, γιά τούς φυλακισμένους, γιά τούς ἀσθενεῖς.
Ἁπλός καί λιτός στήν ζωή του, συμπονετικός πρός τούς ἐνδεεῖς ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος διέθεσε τά προσωπικά του ὑπάρχοντα καί τά μεγάλα ἔσοδά του στούς πτωχούς, γιά τήν ἀνέγερση νοσοκομείου, πτωχοκομείου καί ἄλλων φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων. Κατεδίκαζε τήν κοινωνική ἀδικία. Ὑπερασπιζόταν τούς πτωχούς ὅλων τῶν κατηγοριῶν ξένους, χῆρες, ὀρφανά, ταξιδιῶτες, αἰχμαλώτους, ἀσθενεῖς, λεπρούς καί ἀναπήρους. Δίδασκε, ὅτι ἡ ἐφαρμοργή τῆς ἠθικῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι συμφιλίωση μέ τόν Θεό. Ἡ ἐλεημοσύνη πρός τούς ἐνδεεῖς εἶναι ἐλεημοσύνη πρός τόν Χριστό.
Μέ αὐτό τό πνεῦμα καί τό ἦθος, πού διεμόρφωσαν ἡ ζωή καί τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Συνόδων καί τῶν Πατέρων, διακόνησε πάντοτε ἡ Ἐκκλησία τόν εὑρισκόμενο σέ ποικίλες ἀνάγκες ἄνθρωπο μέχρι σήμερα.
Σημειώνεται καθηκόντως ὅτι στήν σημαντική αὐτή διακονία τῆς Ἐκκλησίας μας προσφέρουν ἐθελοντικῶς τίς ὑπηρεσίες τους στελέχη καί συνεργάτες, πού διακρίνονται γιά τήν πίστη τους στόν ἀληθινό Θεό καί τόν ζῆλο τους νά ἐργασθοῦν γιά τήν ἀνακούφιση τῶν καμνόντων ἀπό τίς περιστάσεις τοῦ βίου.
