Ἰωάννης Ὁ Βαπτιστής

«Μετανοεῖτε, ἤγγικεν γάρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν»

(Ματθαίου γ΄, 2)

Τά λόγια αὐτά,  πού ἦταν  κέντρο τοῦ κηρύγματος τοῦ Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστοῦ, ἀργότερα θά  γίνουν ἐναρκτήρια λόγια τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἰησοῦ^[1]. Ὁ  Ἰωάννης ξεκίνησε τό κηρυγµά του στούς Ἰουδαίους, καλώντας τους νά ὁµολογήσουν τίς ἁμαρτίες τους καί νά βαφτιστοῦν στόν ποταμό Ἰορδάνη, ἀναµένοντας τόν ἐρχομό τοῦ Μεσσία.

            Ἡ ἀποστολή τοῦ Ἰωάννη ἦταν ἐμφανῶς µιά ἐπιτυχηµένη θρησκευτική δραστηριότητα, ἐκτός τῶν ἐπίσημων θρησκευτικῶν πρακτικῶν τοῦ Ναοῦ καί µακριά ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ. Τά πλήθη ἔρχονταν νά συναντήσουν τόν Ἰωάννη στήν ἔρημο, ἀνταποκρινόµενα στό καλεσµά του. Ὑπῆρχαν ἐκείνη τήν ἐποχή κι ἄλλες ὁµάδες πού ἔκαναν βαπτίσεις. Ἡ κοινότητα τῆς Νεκρᾶς θάλασσας στό Κουμράν εἶχε τακτικές τελετουργικές βαπτίσεις, Ὅσοι ἀποδέχονταν τόν Ἰουδαϊσμό γίνονταν δεκτοί µέ ἕνα προσηλυτιστικό βάπτισµα. Ὁ Ἰωάννης, ὅµως, διέφερε: βάπτιζε  Ἰουδαίους σέ µιά κοινή τελετή.

Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής

Ὁ Ἰωάννης ἔγινε τόσο γνωστός ὥστε δηµιουργήθηκε ἕνας καινούργιος χαρακτηρισμός  «βαπτιστής» γιά νά τόν περιγράψει. Ἡ φήμη του ἦταν τέτοια, ὥστε ἐµφανίζεται καί στά τέσσερα εὐαγγέλια, καί ὄχι µόνο στήν ἱστορία τῆς συνάντησής του µέ τόν Ἰησοῦ Χριστό. Ὑπάρχουν καί ἄλλα σημεῖα στίς διηγήσεις τῶν εὐαγγελίων, ὅπου ἐμφανίζονται ὁ Ἰωάννης καί οἱ µαθητές του. Ἡ ἐπιρροή τοῦ Ἰωάννη γινόταν αἰσθητή, ἀκόµα καί 20 χρόνια µετά τό θάνατό του, σύµφωνα  μέ  τίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων^[2]. Καί ὁ Ἰουδαῖος ἱστορικός Φλάβιος Ἰώσηπος, στήν Ἰουδαϊκή Ἀρχαιολογία, λέει περισσότερα γιά τόν Ἰωάννη τό Βαπτιστή παρά γιά τόν ἴδιο τόν Ἰησοῦ.

Ἡ ἐμφάνιση καί ὁ ρόλος τοῦ Ἰωάννη

Ἡ ἐνδυμασία τοῦ Ἰωάννη (φοροῦσε ροῦχο ἀπό τρίχες καμήλας), τό φαγητό του (τρεφόταν  μέ  ἀκρίδες καί μέλι ἀπό ἀγριοµέλισσες) καί ἡ κατοικία του στήν ἔρηµο, ἐπίσης τό ἀσυμβίβαστο μήνυμά του καί οἱ ἀσκητικές συνήθειές του, ἐξασφαλίζουν ὅτι θά χαρακτηριζόταν καί θά ἀναγνωριζόταν ὡς Προφήτης καί θά θύμιζε τή δράση τῶν Προφητῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἡ διδασκαλία του θύμιζε στούς Ἰουδαίους τόν Ἠλία, καί ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς τόν ἀποκαλεῖ  μέ  αὐτό τό ὄνοµα^[3]. Τά πρῶτα εὐαγγέλια τοποθετοῦν τά δράση του στόν Ἰορδάνη, πράγμα πού θά ὑπενθύµιζε στούς ἀναγνῶστες ὅτι ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ διέσχισε τόν Ἰορδάνη γιά νά ὁδηγήσει τό λαό στή Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας^[4], Ἐπίσης ἐδῶ τονίζεται ὁ σύνδεσμος  μέ  τόν Ἠλία: ὁ Ἰορδάνης ἦταν ὁ τόπος τῆς ἀνάληψης τοῦ Ἠλία στόν οὐρανό^[5]. Τά γεγονότα παρέµεναν σηµαντικά γιά ἐκείνους πού ἀνταποκρίνονταν στό κάλεσμα τοῦ  Ἰωάννη .

Παρόλο πού ἡ ἀναφορά στόν Ἰορδάνη εἶχε αὐτές τίς σαφεῖς συμβολικές καί ἱστορικές ἀπηχήσεις, στά πρῶτα τρία εὐαγγέλια (Ματθαίου, Μάρκου καί Λουκᾶ) δέν καταγράφεται ὁ ἀκριβής τόπος γιά τίς δραστηριότητες τοῦ Ἰωάννη. Μόνο στό εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη^[6] ἐξειδικεύεται στήν τοποθεσία –Βηθανία- ἀλλά αὐτός ὁ ἐντοπισμός δέν βοηθάει γιατί δέν ὑπάρχει γνωστή Βηθανία κοντά στόν Ἰορδάνη. Κάποιοι κώδικες αὐτοῦ τοῦ εὐαγγελίου περιέχουν τό ὄνομα Βηθαβάρα - «ὁ τόπος τοῦ περάσματος» (ἤ Βηθαβαρά)^[7], πού ὑπενθυμίζει τόν παραλληλισμό τοῦ Ἰησοῦ  μέ  τόν Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, ἀλλά αὐτό ἦταν πιθανότατα µιά μεταγενέστερη ἀλλαγή, πού, ὑποστηρίχτηκε ἀπό τήν παράδοση τῶν προσκυνητῶν. Ἀργότερα, στό εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη, ὁ Ἰωάννης ἐξακολουθεῖ νά βαπτίζει «στήν Αἰνών, κοντά στό Σαλείμ»^[8], ἔστω κι ἄν κατά κάποια ἔννοια τό ἔργο του εἶχε ὁλοκληρωθεῖ -εἶχε ἤδη κηρύξει τόν ἐρχομό τοῦ Μεσσία. Ἡ θέση αὐτῶν τῶν τόπων εἶναι ἀσαφής. Ὁ παλαιότερος χάρτης τῶν Ἁγίων Τόπων, ὁ χάρτης τῆς Μεδεβᾶ, πού βρίσκεται στό δάπεδο τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στά Μεδεβά τῆς Ἰορδανίας, δείχνει δυό τοποθεσίες  μέ  τό ὄνοµα Αἰνών, καί οἱ δυό  μέ  πολλά νερά. Εἶναι ἐπίσης γνωστό ἕνα Σαλείμ κοντά στήν Περαία, ἀλλά δέν εἶναι σαφές ποιούς τόπους ἐννοεῖ τό εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη.

Μιά προφητεία ἀπό τό βιβλίο τοῦ Ἡσαΐα  συνοδεύει τήν πρώτη ἀναφορά τοῦ Ἰωάννη ἀπό τά εὐαγγέλια τοῦ Ματθαίου, τοῦ Μάρκου καί τοῦ Λουκᾶ, καί ἀναφέρεται ἐπίσης ἀπό τόν ἴδιο τό Βαπτιστή στό εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη^[9] . Ὁ Ἰωάννης εἶχε νά ἐκπληρώσει µιά ξεχωριστή ἀποστολή, νά εἶναι ἡ φωνή πού φωνάζει στήν ἔρημο νά προετοιμαστεῖ ὁ λαός γιά τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία. Ἡ Χριστιανική Ἐκκλησία τόν ἀνακήρυξε Ἅγιο. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τιμᾶται ὄχι µόνο ὡς Βαπτιστής, ἀλλά καί ὡς Πρόδρομος τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ, αὐτός πού τόν παρουσίασε στούς ἀνθρώπους.

Ἡ δράση τοῦ Ἰωάννη

Ἡ φήμη τοῦ Ἰωάννη ἦταν τέτοια ὥστε, σάν τόν Ἰησοῦ, µαθαίνουµε τήν ἱστορία καί τῆς δικῆς του παιδικῆς ἡλικίας-εἶναι τά μόνα πρόσωπα στήν Καινή Διαθήκη γιά τά  ὁποῖα καταγράφονται λεπτομέρειες γιά τήν οἰκογένεια καί τή γέννηση τους, Τό εὐαγγέλιο τοῦ Λουκᾶ ἀναφέρει τήν ἀξιοσημείωτη γέννηση τοῦ Ἰωάννη τοῦ ὁποίου ἡ μητέρα, Ἐλισάβετ, ἦταν ἡλικιωμένη καί στείρα. Ἡ ἱστορία του εἶναι παράλληλη  μέ  τήν γέννηση τοῦ Ἰησοῦ^[10]. Ἐπίσης, ὅπως γιά τόν Ἰησοῦ, ἔτσι καί γιά τόν Ἰωάννη, περιγράφεται ὁ θάνατος: τό κηρυγµά του,  μέ  τό ὁποῖο κατήγγειλε τόν παράνομο γάμο τοῦ Ἠρώδη Ἀντύπα εἶχε σάν ἀποτέλεσµα τή σύλληψη καί τόν ἀποκεφαλισμό του. Εἶναι εὐρέως γνωστή ἡ διήγηση γιά τή γιορτή τοῦ Ἡρώδη, κατά τήν ὁποία ἡ Σαλώμη κόρη τῆς ἀθέσμου συζύγου τοῦ Ἡρώδη Ἡρωδιάδας χορεύει τόσο ὄμορφα ὥστε ἐκεῖνος τῆς λέει νά τοῦ ζητήσει ὅ,τι θέλει, κι αὐτή,  μέ  προτροπή τῆς μητέρας της, τοῦ ζητάει τό κεφάλι τοῦ Ἰωάννη. Στή συνέχεια, σάν τόν  Ἰησοῦ , εἶχε κι ὁ Ἰωάννης τούς µαθητές του, πού τόν ἔθαψαν καί ἔμειναν πιστοί στή μνήμη του. Μετά ἀπ’ αὐτό ὑπῆρξαν κάποιοι διατεθειμένοι νά μιλήσουν γιά ἀνάσταση τοῦ Ἰωάννη. Κατά τήν παράδοση, ὁ Ἰωάννης φυλακίστηκε στό φρούριο Μαχαιροῦς στά Νεκρά θάλασσα καί θάφτηκε στή Σεβάστεια τῆς Σαμάρειας.

Ὁ Ἰωάννης κατά τίς μαρτυρίες τῶν Εὐαγγελιστῶν ἦταν ἀξιοσέβαστος ἀπό τούς Ἰουδαίους ἀκόμη καί ἀπό τούς ἐχθρούς του, ὅπως ὁ Ἡρώδης (βλ. Ματθαίου ιδ΄, 5, κα΄, 26. Μάρκου ια΄, 32. Λουκᾶ κ΄, 6)

Ἡ διδασκαλία τοῦ Ἰωάννη

Ἐκτός ἀπό τήν προφητεία του γιά τήν ἄµεση ἔλευση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, καταγράφονται στήν Καινή Διαθήκη καί ἄλλα σηµεῖα ἀπό τό κήρυγµα τοῦ Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστῆ, κυρίως στό 3ο κεφάλαιο τοῦ κατά Ματθαῖον εὐαγγελίου. Ἐκεῖ ἀναφέρεται νά κρίνει τούς θρησκευτικούς ἄρχοντες δηλ. τούς Φαρισαίους καί τούς Σαδδουκαίους, ἀποκαλώντας τους «ὀχιᾶς γεννήµατα»^[11]. Τούς καταγγέλλει ἀσυµβίβαστα ὡς δέντρα πού δέν βγάζουν καλό καρπό καί πρέπει νά καταστρέφονται^[12]. Τό ἐσχατολογικό του μήνυμα εἶναι αὐστηρό: «κάθε δέντρο πού δέ δίνει καλό καρπό θά κοπεῖ σύρριζα καί θά ριχτεῖ στή φωτιά»^[13]. Αὐτό τό κήρυγμα γιά τή φωτιά τῆς κόλασης, ἄν καί ἔχει µερικά κοινά  μέ  τή διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ ἀργότερα στά εὐαγγέλια, στοχεύει νά ἑστιάσει στή διαφορά ἀνάµεσα στή διδασκαλία τοῦ Ἰωάννη πού πηγάζει ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη καί στό καινούργιο μήνυμα τοῦ Ἰησοῦ γιά τή σωτηρία ὁλόκληρης τῆς ἀνθρωπότητας.

[1] Ματθαίου δ΄, 17.

[2]Βλ. Πράξεων α΄, 5· ι΄, 37· ια΄, 16· ιγ΄, 25· ιθ΄, 4.

[3] Ματθαίου ια΄, 14.

[4] Ἰησοῦς τοῦ Ναυή γ΄, 1-17.

[5] Βασιλειῶν Β΄, β΄, 11.

[6] Ἰωάννη α΄, 28.

[7] Βλ. Ἰωάννη α΄, 28 «ταῦτα ἐν Βηθανίᾳ ἐγένετο πέραν τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου ἦν ὁ Ἰωάννης βαπτίζων». Ἡ κριτική ἔκδοση τῆς Καινῆς Διαθήκης σέ πολλά χειρόγραφα ἀναφέρει τήν Βηθανία μέ τήν ὀνομασία Βηθαβαρα βλ. Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece ed. XXVI (26) s. 249. 

[8] Ἰωάννη γ΄, 23.

[9] Ἰωάννη α΄, 20.

[10] Λουκᾶ α΄, 5-2, καί 57-60.

[11] Ματθαίου γ΄, 7.

[12] Λουκᾶ γ΄, 8-9.

[13] Λουκᾶ γ΄, 8-10.