Ὁ Προφήτης Δανιήλ

Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ

Ὁ Δανιήλ ἦταν ἕνας Ἰουδαῖος ἐξόριστος στήν αὐλή τῆς Βαβυλώνας. Εἶχε ὁδηγηθεῖ ἐκεῖ, νεαρός ἀκόμα, λίγα χρόνια νωρίτερα ἀπό τόν Ἰεζεκιήλ· μέ τήν πρώτη κυρίως φουρνιά τῶν ἐξορίστων. Ἀνῆκε σέ μία εὐγενῆ (πιθανόν βασιλική) οἰκογένεια καί ἦταν καταπληκτικά ἱκανός καί ἔξυπνος. Γιά τήν ἀκρίβεια, ὁ Δανιήλ ἦταν μᾶλλον πολιτικός, παρά προψήτης· ὅμως, τό βιβλίο του σωστά τοποθετεῖται ἀνάμεσα στά προφητικά κείμενα. Τά πρῶτα ἕξι κεφάλαια σχετίζονται μέ ἱστορικά γεγονότα στή Βαβυλώνα κατά τή διάρκεια μίας περιόδου 70 ἐτῶν. Τά ὑπόλοιπα κεφάλαια, γραμμένα σέ πρῶτο πρόσωπο, περιγράφουν μία σειρά ἀπό ὁράματα μελλοντικῶν γεγονότων. Δύο εἶναι οἱ γλῶσσες πού χρησιμοποιοῦνται: Τά 2/4-7/27 εἶναι στήν Ἀραμαϊκή, τή διεθνή γλώσσα· τά ὑπόλοιπα, στήν Ἐβραϊκή. Ἀκριβῶς στό ξεκίνημα τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰσραήλ, ὁ Θεός εἶχε τόν ἄνθρωπό Του —τόν Ἰωσήφ— στήν Αἰγυπτιακή αὐλή. Τώρα, ξανά, σ’ αὐτό τό πολύ κρίσιμο σημεῖο, ὁ Θεός τοποθέτησε τόν Δανιήλ σέ μία θέση ἐπιρροῆς στό πολιτικό κέντρο τῆς Βαβυλωνιακῆς Αὐτοκρατορίας, γιά ὁλόκληρο τό διάστημα τῆς ἐξορίας.

Γιά νά βοηθηθοῦν στήν ἐξήγηση ἀρκετῶν ἱστορικῶν δυσκολιῶν στό βιβλίο τοῦ Δανιήλ (δές μέσα στό κείμενο, πιό κάτω), Πολλοί πιστεύουν ὅτι τό βιβλίο, ὅπως σήμερα τό ἔχουμε, γράφτηκε στόν 2ο αἰώνα π.Χ. ἀπό ἕναν ἄγνωστο συγγραφέα, πού χρησιμοποίησε τό ὄνομα τοῦ Δανιήλ γιά νά δώσει πρόσθετο κύρος στό ἔργο του. Ὅμως, τό βιβλίο τοῦ Δανιήλ ἦταν ἤδη εὐρύτατα ἀποδεκτό ὡς Γραφή τόν ἴδιο αἰώνα, καί οἱ Ἰουδαϊκές ἀρχές ἦσαν σχολαστικά προσεκτικές στήν ἐξέταση τῶν γραπτῶν, πρίν τούς δώσουν τήν ἐπίσημη ἔγκριση. Ἑπομένως, εἴτε δέν εἶχαν ἀντίρρηση γιά τόν πραγματικό συγγραφέα, στό νά υἱοθετήσουν τό ὄνομα τοῦ προφήτη τοῦ 6ου αἰώνα, εἴτε εἶχαν καί οἱ ἴδιοι ἐξαπατηθεῖ ἀπό κάποιον σύγχρονό τους, πράγμα ἀπίθανον. Ἐπειδή, ὑπάρχει τό πρόσθετο πρόβλημα ὅτι, ἄν καί οἱ ἄνθρωποι αὐτοί ἔζησαν μόνο 400 χρόνια μετά τά γεγονότα, πού περιγράφονται στόν Δανιήλ, δέν κατόρθωσαν νά διακρίνουν (ἤ τουλάχιστον παρέλειψαν νά ἀμφισβητήσουν) τίς ἱστορικές ἀνακρίβειες τοῦ βιβλίου. Μέσα στήν καρδιά τοῦ προβλήματος βρίσκεται τό ἐρώτημα τῆς πρόβλεψης, ἐφόσον ὁ Δανιήλ ὑπαινίσσεται γεγονότα πολύ μεταγενέστερα τῆς ἐποχῆς του. Ἄν ἡ δυνατότητα τῆς γνήσιας πρόγνωσης στήν προφητεία γίνει ἀποδεκτή, τό βιβλίο μπορεῖ νά ληφθεῖ ὅπως παρουσιάζεται, ὡς ἀναφορά, δηλαδή, τῆς ζωῆς καί τῶν ὁράσεων τοῦ ἴδιου τοῦ Δανιήλ. Μόνον ἄν ἀρνηθοῦμε αὐτό τό γεγονός, θά συμπεράνουμε ὅτι τό βιβλίο δέν μπορεῖ νά εἶναι παλιότερο ἀπό τόν 2ο αἰώνα πΧ.

ΚΕΦ. 1—6

Ὁ ΔΑΝΙΗΛ ΣΤΗ ΒΑΒΥΛΩΝΑΚΗ ΑΥΛΗ

 

Κεφ. 1: Ὁ Δανιήλ καί οἱ φίλοι του κερδίζουν μία θέση

στήν αὐλή τοῦ Ναβουχοδονόσορα

Ὁ Δανιήλ ἔφτασε στή Βαδυλώνα τό 605 πΧ (δές πιό κάτω). Ἡ καλή ἐμφάνιση καί οἱ φυσικές ἱκανότητες ἐξασφάλισαν γι’ αὐτόν καί τούς φίλους του μία θέση, ἀνάμεσα σέ ἐκείνους πού διαλέχθηκαν γιά μία εἰδική ἐκπαίδευση. Ὅμως, οἱ Βαβυλώνιοι δέν τηροῦσαν τούς Ἰουδαϊκούς κανόνες σχετικά μέ τήν καθαρή καί ἀκάθαρτη τροφή (Λευϊτικό, κεφ. 11) οὔτε στράγγιζαν τό αἷμα, ὅταν ἔσφαζαν τά ζῶα (Λευϊτικό 17/10επ). Νέοι καθώς ἦσαν, ὁ Δανιήλ καί οἱ φίλοι του ἦσαν ἀποφασισμένοι νά μή συμβιβαστοῦν στή θρησκεία τους. Ὁ μόνος δρόμος πού τούς ἔμενε ἦταν νά περιορίσουν τούς ἑαυτούς τους σέ μία δίαιτα χορτοφαγίας — ἡ ὁποία καί ἀποδείχθηκε καλή γι’ αὐτούς. Καί ἀκόμα περισσότερο, ἀποφίτησαν ἀπό τή Σχολή τοῦ βασιλιά μέ τιμές !

Κατά τόν τρίτο χρόνο... (1): Ἡ χρονολογία εἶναι τό 605 πΧ. Ἀφοῦ νίκησε τήν Αἴγυπτο στή Χαρχεμίς, ὁ Ναβουχοδονόσορας ἐπιτέθηκε στήν Ἱερουσαλήμ. Ὁ Δανιήλ μαζί μέ ἄλλους πάρθηκαν ὅμηροι γιά νά ἐξασφαλιστεῖ ἡ καλή συμπεριφορά τοῦ βασιλιά Ἰωακείμ, πού εἶχε τοποθετηθεῖ στόν θρόνο ἀπό τόν Αἰγύπτιο Φαραώ. Ὁ Δανιήλ χρησιμοποιεῖ τόν Βαβυλωνιακό τρόπο ὑπολογισμοῦ γιά τή βασιλεία τοῦ Ἰωακείμ, ἀρχίζοντας ἀπό τόν ἑπόμενο χρόνο ἀπό ἐκεῖνον τῆς διαδοχῆς. Ἑπομένως, «ὁ τρίτος χρόνος» ἐδῶ εἶναι ὁ ἴδιος μέ τόν τέταρτο χρόνο (Ἱερεμίας 25/1, 16/2) στόν Παλαιστινιακό τρόπο ὑπολογισμοῦ.

 

Σενναάρ (2): Τό παλιό ὄνομα τῆς Βαβυλωνίας.

 

Ἐδάφιο 7: Οἱ καταλήξεις τῶν Ἐβραϊκῶν ὀνομάτων (-ηλ, -ιας) τά συνδέουν μέ τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ τοῦ Ἰσραήλ. Ἕνα, τουλάχιστον, ἀπό τά καινούργια ὀνόματα (Βαλτασάσαρ) συνδέεται μέ τό ὄνομα ἑνός Βαβυλωνίου Θεοῦ (δές 4/8).

           

Μέχρι τόν πρῶτο χρόνο τοῦ βασιλιά Κύρου (21): Ὁ χρόνος πού ψηφίστηκε ὁ ἐπαναπατρισμός τῶν ἐξορίστων (Ἔσδρας 1/1-4).

Κεφ. 2: Τό ὄνειρο τοῦ Ναβουχοδονόσορα

Ὁ Δανιήλ μόλις εἶχε ἀποφοιτήσει, ὅταν βρέθηκε ἀντιμέτωπος μ’ αὐτή τή δοκιμαοἱα. Ὁ Ναουχοδονόσορας ἤ εἶχε πράγματι ξεχάσει ἐντελῶς τό ὄνειρό του ἤ δυσκόλευε τά πράγματα μέ τή θέλησή του. Ἀπό τό κεφάλαιο αὐτό γίνεται σαφές ὅτι ἡ πίστη τοῦ Δανιήλ πήγαινε πολύ βαθύτερα ἀπό τήν ἁπλή τήρηση τοῦ Νόμου. Καθώς βρισκόταν σέ κίνδυνο ἡ ἴδια ἡ ζωή του, ἀλλά καί πολλῶν ἄλλων, στρέφεται μέ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στόν Θεό. Ἡ ἀστρολογία καί ἡ μαντεῖα, στά ὁποῖα ὑπερεῖχαν οἱ Βαβυλώνιοι, δέν τοῦ ταιριάζουν.

Ἡ εἰκόνα παριστάνει τίς τέσσερις παγκόσμιες αὐτοκρατορίες: Τή Βαβυλωνιακή (μέ ἐπικεφαλής τόν Ναδουχοδονόσορα), τή Μηδο-Περσική, τήν Ἑλληνική καί τή Ρωμαϊκή. Στίς ἡμέρες τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ὁ Θεός θά ἄρχιζε νά προετοιμάζει μία νέα, αἰώνια βασιλεία, πού θά γινόταν παγκόσμια. Δές περισσότερα στά κεφάλαιο 7επ. (Ἐκεῖνοι πού θεωροῦν ὅτι αὐτά γράφτηκαν ἀπό ἕναν συγγραφέα τοῦ 2ου αἰώνα, πού περιγράφει γεγονότα τοῦ παρελθόντος, δέν μποροῦν νά περιλάβουν τή Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, καί εἶναι ὑποχρεωμένοι νά διαχωρίσουν τή Μηδική καί Περσική Αὐτοκρατορία. Ἀπό τήν πλευρά τῆς ἱστορικῆς ἀκρίβειας, παρόλο πού ὑπῆρξαν Μῆδοι δασιλιάδες, ποτέ δέν ὑπῆρξε μία κυρίαρχη Μηδική Αὐτοκρατορία).

Τούς Χαλδαίους (2): Στή γενική του σημαοἱα, ὁ ὅρος σημαίνει «Βαβυλώνιους», ἀργότερα χρησιμοποιήθηκε μέ μία περιορισμένη ἔννοια, γιά μία κατηγορία σοφῶν ἀνθρώπων. Ὁ Δανιήλ χρησιμοποιεῖ τή λέξη καί μέ τίς δύο σημαοἱες.

Ἐδάφιο 4: Τό Ἀραμαϊκό τμῆμα ἀρχίζει ἐδῶ, καί τελειώνει στό 7/28. Δέν μᾶς εἶναι γνωστό ἄν τό πρωτότυπο χρησιμοποιοῦσε καί τίς δύο γλώσσες.

Κεφ. 3: Ἡ Χρυσή εἰκόνα καί τό πύρινο καμίνι

Τά χρόνια περνοῦν καί ὁ Ναδουχοδονόσορας, ξεχνώντας ὅτι κάποτε ἀναγνώρισε τόν Θεό τοῦ Δανιήλ ὡς ἀνώτερον, ἐγκαθιστᾶ τό εἴδωλό του, μέ ὕψος 27 μέτρα, ἀπαιτώντας ὅλος ὁ λαός του νά τό λατρεύσει. Ὅμως, οἱ σύντροφοι τοῦ Δανιήλ δέν συμβιβάζονται. Γνωρίζουν ὅτι ὁ Θεός εἶναι δυνατός νά τούς ἀπαλλάξει ἀπό ἕναν φοβερό θάνατο· ἐκεῖνο πού δέν γνωρίζουν εἶναι ἄν Θέλει (17). Ἀλλά, ἀκόμα κι ἄν δέν θέλει, ἐκεῖνοι δέν θά Τόν ἀρνηθοῦν (18). Στήν προκείμενη περίπτωση, οἱ φλόγες σκότωσαν ἐκείνους πού τούς ἔρριξαν μέσα, κι ἀκόμα, ἔκαψαν τά δεσμά Τους· ὅμως, οἱ ἴδιοι, βγῆκαν ἔξω, χωρίς οὔτε κἄν νά μυρίζουν φωτιά. Καί μία μορφή, πού ἔμοιαζε θεϊκή, περπατοῦσε μέσα στή φωτιά μαζί τους. Καί πάλι, ὁ βασιλιάς ἀναγκάζεται νά ὑποταχθεῖ.

Τούς σατράπες (2): Μία ἀπό τίς πολλές λέξεις, σέ παλιά Περσικά, πού ἐμφανίζονται στόν Δανιήλ. Δέν ὑπάρχει προβλημα στή χρήση τους ἀπό τόν Δανιήλ· ἦσαν, ἄλλωστε, γνωστές πρίν ἀπό τήν ἐποχή του, καί ζοῦσε σέ μία περίοδο Περσικῆς ὑπεροχῆς. Μπορεῖ, ἐξάλλου, αὐτό τό Ἀραμαϊκό τμῆμα (δές στό 2/4) νά εἶναι μία μεταγενέστερη ἤ ἐνημερωμένη μετάφραση.

Ἐδάφιο 5: Οἱ ὀνομασίες τῶν ὀργάνων εἶναι Ἑλληνικές. Τά ἴδια τά ὄργανα εἶναι τῆς Μεσοποταμίας, ἀλλά οἱ Ἑλληνικές πολιτιστικές ἐπιρροές εἶχαν ἁπλωθεῖ στήν περιοχή αὐτή τοῦ κόσμου πρίν ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Ναβουχοδονόσορα. Οἱ Ἑλληνικές ἀποικίες ἦσαν ἐξαπλωμένες παντοῦ καί Ἕλληνες μισθοφόροι ὑπηρετοῦσαν σέ πολλούς στρατούς.

Ἡ κάμινος (6): Ἕνα Καμίνι (πιθανόν γιά τό ψήσιμο τούβλων) ἀνοιχτό ἀπό πάνω καί μέ ἕνα ἄνοιγμα στό πλάι, μέσα ἀπό τό ὁποῖο μποροῦσε ὁ βασιλιάς νά τούς βλεπει.

Κεφ. 4: Ἡ τρέλα τοῦ βασιλιά

Ὁ ἴδιος Ναδουχοδονόσορας ἐπιβεβαιώνει τήν ἀσυνήθιστη αὐτή ἱστορία (1-18, 34-37). Νιώθοντας, ἴσως, ὅτι αὐτό τό ὄνειρο εἶναι κατά τοῦ ἑαυτοῦ του, δέν ἀπευθύνεται ἀμέσως στόν Δανιήλ (6-8). Εἶναι φανερό ἀπό τήν κατάπληξη τοῦ Δανιήλ ὅτι δέν ἐπιθυμεῖ τήν ἀσθένεια τοῦ βασιλιᾶ

Ὅμως, ἡ ἔπαρση τοῦ βασιλιά γιά τά ἐπιτεύγματά του (καί ἡ ἀρχαιολογία ἀπέδειξε ὅτι πράγματι ἄξιζαν νά ὑπερηφανεύεται γι’ αὐτά) ξεπερνάει τή σοφή συμβουλή τοῦ Δανιήλ. Τόν χτυπάει μία σπάνια μορφή τρέλας, πού τόν κάνει νά πιστεύει ὅτι εἶναι ζῶο. (Εἶναι γνωστές κι ἄλλες περιπτώσεις, πού οἱ ἀσθενεῖς ἐκδήλωσαν ἀκριβῶς τά ἴδια συμπτώματα: Περιπλάνηση στό ὕπαιθρο, καί διατροφή μέ χορτάρι καί νερό). Ὅμως, ὁ Θεός ἐξακολουθεῖ νά ἐργάζεται μέσα στά βάθη τῆς ταπεινωμένης πλέον διάνοιάς του, καί καθώς λατρεύει τόν ἕναν ἀληθινό Θεό, τό λογικό του ξανάρχεται.

Δέν θά περίμενε κανείς νά συναντήσει μία ἀνοιχτή ἀναφορά, γιά μία τόσο φανερά ντροπιαστική ἀρρώστια, στά ἐπίσημα ἀρχεῖα τῆς ἐποχῆς. Ἀλλά, τά γεγονότα τῶν τελευταίων χρόνων τοῦ Ναδουχοδονόσορα δέν εἶναι γνωστά ἀπό τά ἀρχαία κείμενα.

Ἐδάφια 3 καί 34-35: Ἡ ἔμπνευση τοῦ Δανιήλ γιά τόν βασιλιά ἀντανακλᾶ, ἴσως, τήν ἠχώ ἀπό τούς Ψαλμούς καί τόν Ἠσαΐα.

Ἑπτά καιροί (16): Τό μῆκος τοῦ καιροῦ ἐδῶ, ὅπως καί ἀλλοῦ μέσα στό βιβλίο τοῦ Δανιήλ, εἶναι ἀπροσδιόριστο. Ἦταν, ὅμως, μία προκαθορισμένη, περιορισμένη περίοδος χρόνου πού τήν εἶχε ὁρίσει ὁ Θεός· τό πιθανότερο εἶναι καιρός = χρόνος.

Κεφ. 5: Τό συμπόσιο τοῦ Βαλτάσαρ

Γιά νά εἴμαστε ἀκριβεῖς, ὁ Ναβόνιδος (556-539 πΧ) ἦταν ὁ τελευταῖος βασιλιάς τῆς Βαβυλώνας. Ὅμως,, νωρίς στό διάστημα τῆς βασιλείας του, ἀποσύρθηκε στήν Ἀραβία, ἀφήνοντας τόν γιό του, τόν Βαλτάσαρ, νά βασιλεύει στή Βαβυλώνα (γι’ αὐτό καί ὁ Δανιήλ εἶχε τή δυνατότητα νά γίνει μόνον ὁ «τρίτος ἄρχοντας», 16).

Βρισκόμαστε στό 539 π.Χ., 23 χρόνια μετά τόν θάνατο τοῦ Ναδουχοδονόσορα. Τό μεγάλο συμπόσιο στά ἀνάκτορα κυλάει ὁμαλά, ὅταν ξαφνικά ἕνα μυστηριῶδες χέρι ἀρχίζει νά γράφει ἐπάνω στόν τοῖχο. Τρεῖς λέξεις γράφονται. Πρόκειται γιά μονάδες βάρους ἤ νομίσματος: «Μία μνᾶ, μία μνᾶ, ἕνας σίκλος καί μισός σίκλος» (δές τό σχεδιάγραμμα στό πρῶτο Μέρος). Ὁ Δανιήλ, γέρος τώρα πιά, καλεῖται νά τό ἑρμηνεύσει· καί πηγαίνει στίς ρίζες τῶν λέξεων: «Μετρῶ», «ζυγίζω», «διαιρῶ». Οἱ ἡμέρες τοῦ βασιλιά ἦσαν πράγματι μετρημένες. Ἐκείνη τήν ἴδια νύχτα, ὁ Κύρος, ὁ Πέρσης, πῆρε τήν ἀπόρθητη πόλη τῆς Βαβυλώνας, καθώς λένε οἱ ἀρχαῖοι ἱστορικοί, ἐκτρέποντας τή ροή τοῦ ποταμοῦ Εὐφράτη καί μπαίνοντας ἀπό τή στεγνή κοίτη, ἐνῶ οἱ Βαβυλώνιοι γλεντοῦσαν σέ συμπόσιο τῶν Θεῶν τους.

Ὁ πατέρας (2): Δηλαδή, πρόγονος, προκάτοχος. Ἡ λέξη αὐτή ἔχει συχνά αὐτή τή σημασία μέσα στήν Παλαιά Διαθήκη.

Ἡ βασίλισσα (10): Καθώς οἱ σύζυγοι τοῦ Βαλτάσαρ ἦσαν ἤδη ἐκεῖ, ἴσως νά ἐπρόκειτο γιά τή χήρα του Ναβουχοδονόσορα.

Δαρεῖος ὁ Μῆδος (31): Καμιά ἄλλη ἱστορική ἀναφορά ἀπ’ ὅσες ἔχουν ὡς τώρα ὄρεθει, δέν ἀναφέρει κάποιον μέ τό ὄνομα αὐτό, οὔτε τοποθετεῖ κανέναν ἡγεμόνα ἀνάμεσα στόν Ναβόνιδο/Βαλτάσαρ καί τόν Κύρο. Ὁ Δαρεῖος ἔχει ταυτιστεῖ μέ διάφορα πρόσωπα, ἀλλά καμιά ἀπό τίς ὑποδείξεις δέν εἶναι ἀπόλυτα ἱκανοποιητική. Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι μποροῦμε νά διαγράψουμε τόν Δαρεῖο σάν μυθικό πρόσωπο. Ἐφόσον ὁ Δαρεῖος ἦταν τόσο γνωστός, ὁ συγγραφέας δέν θά εἶχε ἐλπίδες νά γλυτώσει κάνοντας μία τέτοια ἐπινόηση.

Κεφ. 6: Ὁ Δανιήλ στόν λάκκο τῶν λιονταριῶν

Σέ ὁλόκληρη τή ζωή του, ὁ Δανιήλ ὑπῆρξε ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Ἔχει Ττώρα περάσει τά ὀγδόντα, καί οἱ ἐχθροί του ἀκόμα δέν μποροῦν νά τοῦ βροῦν σφάλμα. Μόνον μέσω τῆς θρησκείας του, μποροῦν νά τοῦ ἐπιτεθοῦν (4-5). Ὁ Δανιήλ θά μποροῦσε νά εἶχε σταματήσει νά προσεύχεται γιά ἕναν μήνα ἤ θά μποροῦσε νά προσεύχεται μυστικά. Ὅμως, δέν εἶναι προθυμότερος τώρα νά συμβιβαστεῖ, ἀπ’ ὅσο ὅταν ἦταν νεαρός. Καί ἔτσι, οἱ ἐχθροί του τόν ἔχουν στό χέρι. Τά χέρια τοῦ βασιλιά εἶναι δεμένα ἀπό τό ἴδιο του τό ψήφισμα, ὄχι ὅμως καί τό χέρι τοῦ Θεοῦ. Ὁ Δανιήλ ἦταν τόσο ἀσφαλής μέσα στόν λάκκο τῶν λιονταριῶν ὅσο καί οἱ φίλοι του μέσα στό καμίνι.

Ἐδάφια 8,15: Δές Ἐσθήρ 1/19, 8/8.

Ὁ λάκκος (16): Πιθανότητα, ἕνας περιορισμένος χῶρος ἀνοιχτός πρός τά ἐπάνω, γύρω ἀπό τόν ὁποῖο ὑπῆρχε στοά γιά τούς θεατές. Ὑπῆρχε, ἐπίσης, μία μικρή εἴσοδος στό πλάι, τήν ὁποία σφράγισε ὁ Δαρεῖος (17).

 

 

 

 

 

 

 

ΚΕΦ. 7-12

ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΝΙΗΛ

 

Κεφ. 7: Τά τέσσερα θηρία

Ὅπως καί στό κεφάλαιο 2, πρόκειται γιά μία εἰκονογραφική ἀναπαράσταση τῆς ἱστορίας. Καί πάλι ὑπάρχουν τέσσερις διαδοχικές αὐτοκρατορίες· καί, μετά, ἐγκαθίσταται ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τό φτερωτό λιοντάρι εἶναι ἡ Βαβυλώνα· καί τό ἐδάφιο 4 ἀναφέρεται ἰδιαίτερα στόν Ναβουχοδονόσορα. Τό ἐδάφιο 6 εἰκονίζει τήν Ἑλληνική Αὐτοκρατορία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, πού μετά τόν θάνατό του μοιράστηκε στούς τέσσερις στρατηγούς του. Ὁ Σέλευκος ἵδρυσε μία δυναστεία στή Συρία. Ὁ Πτολεμαῖος ἵδρυσε μία ἄλλη δυναστεία στήν Αἴγυπτο. Τά ἄλλα δύο βασίλεια ἦσαν ἡ Ἑλλάδα καί ἡ Μικρά Ἀσία. Τά «δέκα κέρατα» (7, 24) ἐξισοῦνται μέ τά δέκα δάχτυλα τῆς εἰκόνας στό κεφάλαιο 2, ἄν καί ἡ ἀκριβής ἀναγνώριση ἔχει συζητηθεῖ πολύ. Τά ἐδάφια 9-12 εἰκονίζουν τήν κρίση τοῦ Θεοῦ γιά τίς κοσμικές αὐτοκρατορίες. Στά 13-14 ὁ Θεός δίνει τήν ἀπόλυτη κυριαρχία σέ κάποιον «ὡς Υἱόν ἀνθρώπου», τόν ἀγαπημένο τίτλο τοῦ Ἰησοῦ γιά τόν Ἑαυτό Του. Ἡ βασιλεία, πού ἐγκαινιάστηκε μέ τήν Πρώτη Ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, θά πραγματοποιηθεῖ, τελικά, ὅταν Ἐκεῖνος θά ἐπιστρέψει (δές Ματθαῖος 26/64). Ἀντιτιθέμενο στόν λαό τοῦ Θεοῦ, μέ διάφορες μορφές μέσα σέ ὅλη τήν ἱστορία, εἶναι τό «μικρόν κέρας» (8, 20-21), ἕως ὅτου τελικά ὁ Θεός τοῦ ἀποσπᾶ τή δύναμή του. Εἶναι ἀπό τό κεφάλαιο αὐτό, πού τό κεφάλαιο 13 τῆς Ἀποκάλυψης ἀντλεῖ τίς εἰκόνες του.

Μέχρι καιροῦ, καιρῶν καί ἡμίσεος καιροῦ (25): Συχνά, θεωρεῖται ὅτι σημαίνει 3 1/2 χρόνια· ὅμως, δές στό 4/16. Δίνεται κάποια ἐλευθερία στό κακό, ἀλλά γιά αὐστηρά περιορισμένον χρόνο.

Κεφ. 8: Τό κριάρι καί ὁ τράγος

Τό ὅραμα ἐπικεντρώνεται στή δεύτερη καί τρίτη αὐτοκρατορία. Τό κριάρι μέ τά δύο κέρατα, πού συμβολίζουν τή Μηδο-Περσία, θά καταπατηθεῖ ἀπό τόν ὁρμητικό τράγο — τήν Ἑλληνική Αὐτοκρατορία τοῦ Ἀλεξάνδρου. Ὁ ἴδιος ὁ Ἀλέξανδρος εἶναι τό «περίβλεπτον κέρας». Τά «τέσσερα κέρατα» εἶναι τά βασίλεια στά ὁποῖα διαιρέθηκε ἡ αὐτοκρατορία του (δές στό κεφ. 7). Τό μικρό κέρατο, στό κεφάλαιο αὐτό, ἀναφέρεται στόν Ἀντίοχο Δ’, πού κυβέρνησε τή Συρία τό 175-164 πΧ. Τά ἐδάφια 9-14 εἰκονίζουν ζωηρά τίς θηριωδίες τῆς βασιλείας του (δές στό κεφάλαιο 11), πού κατέληξαν στήν ἐπανάσταση τῶν Μακκαβαίων. Τό Α’ Μακκαβαίων, κεφ. 1-6 (στά Ἀπόκρυφα/ Δευτεροκανονικά βιβλία) περιγράφει τήν περίοδο αὐτή τῆς Ἰουδαϊκῆς Ἱστορίας.

Σοῦσα (2): Ἀνατολικά τῆς Βαβυλώνας· μία ἀπό τίς τέσσερις πρωτεύουσες τῆς Περσίας.

Ἄρχοντας (11, 25): Ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Προσπαθώντας νά ἐξαφανίσει τήν Ἰουδαϊκή θρησκεία, ὁ Ἀντίοχος προκάλεσε ἀπευθείας τόν Θεό τοῦ Ἰσραήλ.

Ἐδάφιο 14: Δηλαδή, 2300 ἡμέρες (δές Γένεση, κέφ. 1). Ὁ Ἀντίοχος γιά πρώτη φορά ἐπενέβη στά Ἰουδαϊκά πράγματα τό 171 π.Χ., πέθανε τό 164 π.Χ.

Γαβριήλ (16): Αὐτή εἶναι ἡ πρώτη φορά πού κατονομάζεται ὁ ἀπεσταλμένος ἄγγελος τοῦ Θεοῦ. Ἦταν ὁ Γαβριήλ, πού φανερώθηκε στόν Ζαχαρία, τόν πατέρα τοῦ Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστῆ, καθώς καί στή Μαρία, πρίν ἀπό τή γέννηση τοῦ Ἰησοῦ.

Γιά τούς ἔσχατους καιρούς (17): Αὐτό συνήθως ἀναφέρεται στό τέλος τῆς ἱστορίας, καί τήν τελική κρίση τοῦ Θεοῦ. Ὅμως, τό ἐδάφιο 26 συνδέει τήν ὅραση μέ τό μακρυνό μέλλον, καί τό 19 μέ τήν περίοδο, πού ἡ δοκιμασία θά τελειώσει. Οἱ συγγραφεῖς τῆς Βίβλου, συχνά, φαίνονται νά δίνουν ἔτσι τόν χρόνο, ὥστε νά βλέπουν σύγχρονα καί μελλοντικά γεγονότα ὡς μία συνολική θέα, ὡς γεγονότα «τοῦ τέλους».

Κεφ. 9: Οἱ ἑβδομήντα ἑβδομάδες· ἡ προσευχή τοῦ Δανιήλ

Τό ἔτος εἶναι τό 538 π.Χ. Ἡ Βαβυλώνα ἐπιβλήθηκε οὐσιαστικά στόν Ἰούδα ἀπό τή μάχη τῆς Χαρχεμίς τό 605 πΧ. Ἡ αἰχμαλωοἱα τῶν 70 χρόνων, πού ἀνέφερε ὁ Ἱερεμίας, σχεδόν τελείωσε. Ὁ Δανιήλ ἱκετεύει τόν Θεό γιά τήν ἐπιστροφή τοῦ λαοῦ Του στήν πατρίδα τους. Εἶναι ἀπόλυτα ἑνωμένος μέ τόν λαό του, συμμεριζόμενος τήν κατηγορία γιά τήν ἁμαρτία (5επ), καί τό αἴτημά του στηρίζεται ἀποκλειστικά στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ (18). Εἶδε τήν ἀπάντηση τόν ἴδιο ἐκεῖνο χρόνο, ἀλλά τά βάσανα τοῦ Ἰσραήλ δέν εἶχαν τελειώσει ἀκόμα. Ὁ Θεός δείχνει τώρα στόν Δανιήλ κάτι πού πρόκειται νά συμβεῖ.

Τά ἐδάφια 24-27 εἶναι πολύ δύσκολα, καί ἔχουν γίνει ἀπόπειρες γιά πολλές ἑρμηνεῖες. Ὁ Θεός ἔχει προσδιορίσει μία περίοδο 70 Χ 7 («ἐδδομήντα ἐδδομάδες ἐτῶν»), μέσα στήν ὁποία ἡ σωτηρία τοῦ λαοῦ Του θά ὁλοκληρωθεῖ (24). Γιά τούς Ἰουδαίους, ὁ ἀριθμός ἑπτά συμβόλιζε πάντα τήν τελειότητα, τήν πληρότητα. Καί μερικοί παίρνουν τούς ἀριθμούς συμβολικά. Ὅμως, ἡ χρονική περίοδος ἀνάμεσα στό διάταγμα γιά τήν ἀνοικοδόμηση τῆς Ἱερουσαλήμ καί τήν ἀρχή τῆς διακονίας τοῦ Ἰησοῦ (25) ἔρχεται πολύ κοντά στίς 7 + 62 ἐβδομάδες = 483 ἡμέρες, ἀντί γιά τόν ἴδιο ἀριθμό ἐτῶν — τό σύνολο πού βρίσκουμε ἄν πάρουμε τούς ἀριθμούς κυριολεκτικά (μολονότι, ὑπάρχουν περισσότερα ἀπό ἕνα σημεῖα ἐκκίνησης· κι ἀκόμα, ἡ τελική χρονολογία δέν εἶναι ἀπόλυτα σίγουρη). Τό ἐδάφιο 26 φαίνεται νά ἀναφέρεται στόν θάνατο καί τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καί τήν καταστροφή τοῦ Ναοῦ, πού ἀκολούθησε τό 70 μΧ — μέ μία εὐρύτερη ἀναφορά στό τέλος. Ὅμως, τό θέμα τοῦ ἐδαφίου 27 δέν εἶναι καθόλου σαφές. Μερικοί θεωροῦν ὅτι μιλάει γιά τόν Μεσσία, ἐνῶ ἄλλοι γιά τόν «ἡγούμενο» τῆς καταστροφῆς τοῦ προηγούμενου ἐδαφίου.

Κεφ. 10—1 1/1: Ὅραμα καί σύγκρουση

Μετά ἀπό πολυήμερη νηστεία, ὁ Δανιήλ ἔχει μία τρομακτική ὅραση ἑνός ἔνδοξου προσώπου, πού μοιάζει πολύ μέ τήν ὅραση τοῦ Χριστοῦ ἀπό τόν Ἰωάννη στήν Ἀποκάλυψη 1/12-16. Τοῦ δίνεται ἡ ὅραση τῆς διαρκοῦς μάχης, πού μαίνεται μέσα στόν πνευματικό κόσμο, ἀνάμεσα σέ ἐκείνους πού προστατεύουν τόν λαό τοῦ Θεοῦ καί ἐκείνους πού θέλουν τήν καταστροφή τοῦ (δές Ἐφεσίους 6/12). Ὁ Μιχαήλ εἶναι ὁ ἰδιαίτερος φύλακας ἄγγελος τοῦ Ἰουδαϊκοῦ λαοῦ (12/1). Οἱ «ἄρχοντες» στό κεφάλαιο αὐτό εἶναι πνευματικά ὄντα μέ ἐξουσία ἐπάνω σέ διάφορα ἔθνη.

Κεφ. 11/2-45:Ὁ ἀγώνας γιά τήν ἰσχύ

Τό κεφάλαιο αὐτό ἀναγγέλλει ὅτι παραθέτει τή ροή τῆς μελλοντικῆς ἱστορίας μέ λεπτομέρειες. Καί ἀπό τήν πλεονεκτική χρονικά θέση μας, μποροῦμε νά κοιτάξουμε πίσω σ’ αὐτή τήν καταπληκτικά ἀκριβή ἐκπλήρωση, στήν Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Αὐτοκρατορίας. Θά ὑπάρξουν ἄλλοι τρεῖς Πέρσες βασιλιάδες (2, ὁ Καμβύσης, ὁ Κύρος καί ὁ Δαρεῖος Α’), καί θά ἀκολουθήσει ἕνας τέταρτος (ὁ Ξέρξης). Ὁ Ξέρξης ἐπέδραμε κατά τῆς Ἑλλάδας, ἀλλά ἡττήθηκε στή Σαλαμίνα τό 480 πΧ. Τότε, ἡ δύναμη πέρασε στήν Ἑλλάδα (3-4· δές στό κεφ. 7). Τό ἐδάφιο 5 ἀναφέρεται στήν Αἴγυπτο («ὁ βασιλιάς τοῦ νότου») Καί στόν ἄλλοτε στρατηγό τοῦ Πτολεμαίου, τόν Σέλευκο, πού ἔγινε ὁ «βασιλεύς τοῦ βορρά» — τό ἰσχυρό βασίλειο τῆς Συρίας. Πενήντα χρόνια ἀργότερα (6), ἡ κόρη τοῦ Πτολεμαίου Β’ παντρεύτηκε τόν Ἀντίοχο Β’ τῆς Συρίας. Ἀλλά, αὐτός τή χώρισε καί τή δολοφόνησε, ὁ δέ ἀδελφός της τήν ἐκδικήθηκε, εἰσβάλλοντας στή Συρία (7). Τά ἐδάφια 9-13 ἀντανακλοῦν τίς διαμάχες ἀνάμεσα στίς δύο δυνάμεις, στό τέλος τοῦ 3ου αἰώνα πΧ. Τότε, οἱ Ἰουδαῖοι ἕνωσαν τίς δυνάμεις τους μέ τόν Ἀντίοχο Γ’ τῆς Συρίας γιά νά νικήσουν τήν Αἴγυπτο (14-15). Κέρδισαν τήν ἐλευθερία τους ἀπό τήν Αἴγυπτο (16), καί ὁ Ἀντίοχος ἔκανε μία γαμήλια συμμαχία μέ τόν Πτολεμαῖο Ε’ (17). Ὁ Ἀντίοχος ἐπιτέθηκε στή Μικρά Ἀσία καί τήν Ἑλλάδα, ἀλλά νικήθηκε ἀπό τούς Ρωμαίους στή Μαγνησία τό 190 π.Χ. (18- 19).

Ὁ «τύραννος» (20) ἦταν ὁ γιός του, ὁ Σέλευκος Δ’, πού σύντομα τόν διαδέχθηκε ὁ ἀδελφός του Ἀντίοχος Δ’, ὁ διώκτης τῶν Ἰουδαίων. Τά ἐδάφια 21-24 εἰκονίζουν πιστά τόν χαρακτήρα του καί τήν πολιτική του. Μέσω τῆς προδοσίας τῶν ἴδιων τῶν ἀνθρώπων τοῦ Πτολεμαίου, ὁ Ἀντίοχος σύντομα κέρδισε τόν ἔλεγχο στήν Αἴγυπτο τό 173 πΧ. Κατά τήν ἐπιστροφή του ἐπιτέθηκε στήν Ἱερουσαλήμ καί κατέσφαξε 80.000 Ἰουδαίους (25-28). Τήν ἑπόμενη φορά, πού ἐπιτέθηκε στήν Αἴγυπτο, πλαγιοκοπήθηκε ἀπό τόν Ρωμαϊκό στόλο (29-30). Ἐπέστρεψε ξανά στήν Ἱερουσαλήμ καί βεβήλωσε τόν Ναό (31). Μερικοί Ἰουδαῖοι τόν βοήθησαν καί τόν ὑποστήριξαν, ἄλλοι ὅμως ἀρνήθηκαν νά συμβιβαστοῦν στήν πίστη τους, ἀκόμα καί μέ κόστος τήν ἴδια τή ζωή τους (32-33). Ὁ Ἰούδας Μακκαβαῖος ὑποκίνησε μία πετυχημένη ἐπανάσταση, βοηθώντας κάπως τούς πιστούς (34).

Τά ἐδάφια 36-45 δέν περιγράφουν πραγματικά γεγονότα τοῦ τέλους τῆς ζωῆς τοῦ Ἀντίοχου. Ἴσως, νά ἀναφέρονται στό τέλος τῆς Συριακῆς κυριαρχίας ἀπό τά χέρια τῆς Ρώμης, τοῦ νέου βασιλείου ἀπό τόν βορρά. Μπορεῖ, ἐπίσης, νά προβλέπουν γεγονότα στά τέλη τῶν καιρῶν (δές στό 8/17), πού τά ἐπισκιάζουν οἱ δοκιμασίες τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ ἀπό τόν Ἀντίοχο. Αὐτό, ἑπομένως, ὁδηγεῖ στό κεφάλαιο 12.

Κεφ. 12: Ἀπελευθέρωση

Ὁ Δανιήλ εἶναι τό Πρῶτο βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πού μιλάει ἀναλυτικά γιά τήν ἀνάσταση, ἄν καί ἐκεῖνος ἔχει μερική ἀποκάλυψη, μιλώντας μόνον γιά τό Ἰουδαϊκό ἔθνος («ὁ λαός σου»). Ὅταν θά ἔρθει ἐκείνη ἡ ἡμέρα, καί ὅλα τά φοβερά βάσανα θά ἔχουν περάσει, ἐκεῖνοι πού ἀποδείχθηκαν σοφοί μέ τήν πίστη τους ὑπακοή στόν Θεό θά ἀναστηθοῦν, γιά νά λάμπουν σάν τά ἄστρα, γιά πάντα. Ὅλο τό κακό θά ἔχει χαθεῖ. Ὅσο γιά τούς καιρούς, αὐτοί εἶναι στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Οὔτε καί ὁ Δανιήλ δέν τό καταλαβαίνει αὐτό (6-8) — ἑπομένως, μία προσεκτική προσέγγιση στά θέματα αὐτά εἶναι, ἴσως, ἀκόμα καί σήμερα, ὁ σοφότερος δρόμος!