1η Σεπτεμβρίου ἀρχή τῆς Ἰνδίκτου,
ἤτοι τοῦ νέου ἔτους
Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ
Τό ὄνομα Σεπτέμβριος (September) εἶναι λατινικῆς προέλευσης καί σηµαίνει ἕβδομος (ἀπό τόν ἀριθμό septem=ἑπτά). Ὀνομάστημε ἔτσι ὁ Σεπτέμβριος, ἕβδομος δηλαδή διότι σύμφωνα μέ τό παλιό ρωμαϊκό ἡμερολόγιο πρῶτος µήνας τοῦ ἔτους ἦταν ὁ Μάρτιος καί ἑπομένως ὁ Σεπτέμβριος κατεῖχε στήν ἀρίθμηση τήν ἕβδομη θέση. Μετά τήν καθιέρωση ὅμως περί τό 45 π.Χ. τοῦ λεγόμενου Ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου ὁ Σεπτέμβριος κατέλαβε τήν ἔνατη θέση, ἐπειδή μ᾿ αὐτό ὁρίστηκε ὡς πρῶτος μήνας τοῦ ἔτους ὁ Ἰανουάριος. Τή θέση αὐτή κατέχει µέχρι καί σήμερα ὁ Σεπτέμβριος στό πολιτικό ἡμερολόγιο ὄντας ἕνατος στήν ἀρίθμηση τῶν δώδεκα μηνῶν. Ὡστόσο κατά τούς βυζαντινούς χρόνους ὁ Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ὡς πρῶτος μήνας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, γι’ αὐτό µέχρι καί σήµερα ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει τήν 1η Σεπτεµβρίου ὡς ἀρχή τοῦ νέου (ἐκκλησιαστικοῦ) ἔτους. Ἔτσι ἐξηγεῖται καί τό γεγονός ὅτι ὁ ἐνιαύσιος κύκλος τοῦ ἑορτολογίου τῆς ᾿Ανατολικῆς Ἐκκλησίας στά διάφορα ἐκκλησιαστικά βιβλία (π.χ. Ὡρολόγιο τό Μέγα) ἀρχίζει µέ τό µήνα Σεπτέμβριο. |
Τῇ 1ῃ τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου ἀρχὴ τῆς Ἰνδίκτου, ἤτοι τοῦ νέου ἔτους.
Ἡ 1η Σεπτεμβρίου εἶναι ἡ ἡμέρα κατά τήν ὁποία ἀρχίζει τό νέο ἐκκλησιαστικὀ ἔτος, ὁ ἑορταστικός δηλαδή κύκλος πού περιλαμβάνει ὅλες τίς ἀκίνητες λεγόμενες ἑορτές (Μηνολόγιο). Μ᾽ ἄλλα λόγια γιά τήν Ἐκκλησία εἶναι πρωτοχρονιά. Γιατί πράγματι σύµφωνα µέ παλιά ρωμαϊκή συνήθεια, ἡ ὁποία µεταφερθηκε καὶ στό Βυζάντιο, τὴν 1η Σεπτεμβρίου ἄρχιζε τὸ οἰκονομικό ἔτος. Ἡ καθιερωσή της ὡς πρωτοχρονιᾶς εἶχε ἄμεση σχέση τόσο µέ τή συγκομιδή τῶν καρπῶν της παραγωγικῆς περιόδου πού ἔληξε ὅσο καὶ μέ τὴν ἀρχὴ καί προετοιµασία τῆς νέας παραγωγικῆς χρονιᾶς. Τὴ ρωμαϊκή προέλευση τῆς συνήθειας μαρτυρεῖ τό ἴδιο τό ὄνομα ᾿Ινδικτιών ἤ ἀλλιῶς Ἴνδικτος ἀπό τίς ἀντίστοιχες λατινικές λέξεις indictio καί indictus. Τό οὐσιαστικό indictio (γενική indictionis) σήμαινε αὐτοκρατορικὸ θέσπισμα, διάγγελμα μέ τό ὁποῖο καθοριζόταν ὁ φόρος ποὺ ὄφειλαν νά πληρώνουν κάθε χρόνο τήν 1η Σεπτεμβρίου οἱ ὑπήκοοι τοῦ ρωμαϊκοῦ κράτους. Ἐπειδή τὸ θεσπισµα ἴσχυε γιά 15 χρόνια μέ ἀρχή πάντοτε τὴν 1η Σεπτεμβρίου καὶ ἐπαναλμβανόταν καὶ πάλι γιά μιά νέα 15ετία κ.ο.κ. μὲ τίς ἀνάλογες φυσικά κάθε φορά τροποποιήσεις στό ποσό τοῦ φόρου, Ἰνδικτιών μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου κατάντησε νά σημαίνει ἁπλὰ χρονική περίοδος 15 ἐτῶν.
Σημειώνουμε εδῶ ὅτι τό οὐσιαστικό idictio εἶναι παράγωγο ἀπό τὸ λατινικό ρήμα indico τοῦ ὁποίου ἡ παθητική μετοχή εἶναι indictus. Ἀρχή, ἑπομένως τῆς Ἱνδίκτου σημαίνει ἀρχή τῆς νέας περιόδου ἀρχή τοῦ νέου ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους. Ἔτσι ἐξηγεῖται καί τό γεγονός ὅτι στά ἐκκλησιαστικά βιβλία ὁ Σεπτέμβριος εἶναι ὁ πρῶτος μήνας, τοῦ ἐτήσιου ἑορταστικοῦ κύκλου καὶ ὁ Αὔγουστος ὁ τελευταῖος.
Ἑπόμενο εἶναι ἡ Ἐκκλησία νά εὐλυγεῖ τήν ἔναρξη τῆς νέας ἐκκλησιαστικῆς περιόδου. Γιὰ τήν ἀρχή τῆς Ἰνδίκτου στὸ Μηναῖο ὑπάρχει εἰδικὴ ἀσματική Ἀκολουθία µέ ὡραιότατους ὕμνους γιά τή σημασία τῇς ἑορτῆς. Μέ πολλή σοφία ἐπίσης εἶναι ἐπιλεγμένα ἀπό τοὺς Πατέρες τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ τά ἀναγνώσματα τῆς ἑορτῆς τό ἀποστολικό (Α΄ Τιμόθεον β’ 1-7) καὶ τὸ εὐαγγελικό (Λουκᾶ δ΄, 16-22).
᾽Απολυτίκιον. Ἦχος β΄.
Ὁ πάσης δημιουργὸς τῆς κτίσεως, ὁ καιροὺς καὶ χρόνους ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳθέμενος, εὐλόγησον τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου,
Κύριε, φυλάττων ἐν εἰρήνῃ τοὺς βασιλεῖς καὶ τὴν πόλιν σου πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου καί σῶσον ἡμᾶς.
(Μηναῖο). Ἐν Στέφ. : µόνε Φιλάνθρωπε, ἀντι· καὶ σῶσον ἡμᾶς.
Ἐσύ Κύριε, πού εἶσαι ὁ δημιουργός ὅλης τῆς κτίσης καί ἐξουσιάζεις ὁ ἴδιος καιρούς καί χρόνους, εὐλόγησε μέ τά ἀγαθά τῆς καλοσύνης σου καί τῆς εὐεργετικῆς σου φροντίδας τό ἔτος, πού σάν στεφάνι γυρίζει καί ἐπιστρέφει κανονικά στίς ἴδιες πάντα ἐποχές, προστατεύοντας καί διατηρώντας σέ κατάσταση εἰρήνης τούς ἄρχοντες καί τήν πόλη σου μέ τίς πρεσβεῖες τῆς Θεοτόκου, καί χάρισέ μας τή σωτηρία.
Κοντάκια: α) Ἦχος γ΄. Ἡ Παρθένος σήμερον
Ὁ ἀρρήτῳ σύμπαντα δημιουργήσας σοφίᾳ καί καιρους ὁ θέμενος ἐν τῇ αὐτοῦ ἐξουσίᾳ δώρησαι τῷ φιλοχρίστῳ λαῷ σου νίκας· ἔτους δέ τάς τε εἰσόδους καί τάς ἐξόδους εὐλογήσαις κατευθύνων ἡμῶν τά ἔργα πρός θεῖόν σου θέλημα.
(Μηναῖο). Μ. Σ/μος: δώρησον, ἀντί δώρησαι/ ἔτους τάς εἰσόδους τε καί ἐξόδους εὐλογῶν καί κατευθύνων ἡμῶν τά ἔργα πρός τό σόν θέλημα, ἀντί· ἔτους δέ …θέλημα.
Ἐσύ, Κύριε, πού δημιούργησες τά σύμπαντα μέ σοφία ἀνέκφραστη καί ἔχει κάτω ἀπό τή δική σου ἐξουσία τό χρόνο στό σύνολό του, δώρισε στό φιλόχριστο (εὐσεβή) λαό σου νίκες· καί εὐλόγησε τήν εἴσοδο καί τήν ἔξοδο τοῦ ἔτους (ἀπό τήν ἀρχή ὥς τό τέλος του) κατευθύνοντας τά ἔργα μας πρός τό δικό σου θεῖο θέλημα.
β) Ἦχος δ΄. Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ.
Ὁ τῶν αἰώνων ποιητὴς καὶ δεσπότης, Θεέ τῶν ὅλων, ὑπερούσιε ὄντως, τήν ἐνιαύσιον εὐλόγησον περίοδον, σῴζων τῷ ἐλέει σου τῷ ἀπείρῳ, οἰκτίρμον, πόντας τοὺς λατρεύοντας σοί τῷ μόνῳ Δεσπότῃ καὶ ἐκβοῶντας φόβῳ Λυτρωτά, εὔφορον πᾶσι τό ἔτος χορήγησον.
(Ὡρολ.). Στήν κατακλείδα τοῦ παρόντος Κονταχίου ἀκολουθήσαμε τή στίξη τοῦ Μ.Σµου καὶ τῶν Διπτύχων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (1994). σ.11.
Θεέ τῶν ὅλων και πράγματι ὑπερούσιε, ἐσύ πού εἶσαι ὁ ποιητής τῶν αἰώνων καί δεσπότης (κυρίαρχος πάντων), εὐλόγησε τὴν ἐτήσια περίοδο, παρέχοντας μὲ τὸ ἄπειρο σου ἔλεος τῇ σωτηρία, Θεέ τῶν οἰκτιρμῶν, σ᾽ ὅλους ἐκείνους πού λατρεύουν ἐσένα τὸ μοναδικό Δεσπότη καί φωνάζουν δυνατά μέ εὐλάβεια καί φόβο· Ἐσύ, πού εἶσαι ὁ Λυτρωτὴς µας, χορήγησε εὔφορο καί καρποφόρο τὸ ἔτος σ᾽ ὅλους μας.
Σχόλιο. Τό Κοντάκιο σημειώνεται στό Μηναῖο πώς εἶναι ποίημα τοῦ ἀοιδίμου πατριάρχου Κων/πόλεως Κυρίλλου ς΄ (1813). Ὅπως µπορεῖ νά παρατηρήσει ὁ ἀναγνώστης, τὸ Ἀπολυτίκιο καὶ τὰ δύο Κκοντάκια τῆς ἑορτῆς εἶναι μεστὰ ἀπό βαθιά νοήματα καὶ διαπνέονται ἀπό τό ὀρθόδοξο πνεῦμα. Ὁ βασικός πυρήνας και τῶν τριῶν Τροπαρίων εἶναι ἡ εὐλογία τῆς νέας ἑορταστικῆς περιόδου τῆς Ἐκκλησίας πού µε ἐπίταση ἐπικαλεῖται ὁ ὑμνωδός: εὐλόγησον τὸν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ - τήν ἐνιαύσιον εὐλόγησον περίοδον - εὔφορον πᾶσι τό ἔτος χορήγησον - ἔτους εἰσόδους καὶ ἐξόδους εὐλογήσαις (ἤ εὐλογῶν). Καί τοῦτο διότι χωρίς τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ κάθε κόπος καὶ κάθε προσπάθειά µας εἶναι µαταιοπονία. Ἀπαραίτητη ἑπομένως εἶναι ἡ εὐλογία καὶ ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἡ εὐφορία τῶν καρπῶν τῆς γῆς, Ἡ εἰρηνική συµβίωση τῶν ἀνθρώπων, ἡ ἀντιμετώπιση τῶν πολλαπλῶν ἀντιξοοτήτων τοῦ βίου καὶ τῶν ποικίλων πειρασμῶν, ἡ πορεία καὶ εὐθυγράμμιση πρός τό θεῖο θέλημα, ἡ πνευματική μας καρποφορία, ἡ ἴδια ἡ σωτηρία µας, ἡψυχικά ἐπωφελής ἀξιοποίηση τοῦ χρόνου µας δέν κατορθώνεται μέ τή δική µας µόνο δύναμιη καί προσπάθεια: εἶναι ἀναγκαία καί ἡ εὐλογέα τοῦ Θεοῦ.
Καί καθώς ὁ Θεός συνήθως παρέχει τήν εὐλογία του σὲ κάθε θεάρεστο ἔργο µας καὶ σέ κάθε µας πνευµατικά ὠφέλιμη προσπάθεια. Ὁ Ἱερός ψαλμωδός δέν ἔχει τήν παραμικρή ἀμφιβολία γι’ αὐτὸ: «Εὐλογήσεις τόν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητὸς σου» (Ψαλμοῦ 64, 12) καὶ «Κύριος φυλάξει τῆν εἴσοδόν σου καὶ τήν ἔξοδόν σου» (Ψαλμοῦ 120, 8) μᾶς διαβεθαιώνει.
Ἡ δύναμη και τό μεγαλεῖο, ἡ ἀγαθότητα καὶ τό ἄπειρο ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι διάχυτα καί στά τρία Τροπάρια. Ἔτσι ὁ Θεός εἶναι ὁ δημιουργός πάσης τῆ κτίσεως, ὁ ποιητής τῶν αἰώνων, ὁ μόνος Δεσπότης, ὁ ὄντως ὑπερούσιος, ὁ ἀρρήτῳ σοφίᾳ τὰ πάντα δημιουργήσας, ὁ καιροὺς καί χρόνους ἐν τῇ ἰδίᾳ
ἐξουσίᾳ θέµενος , εἶναι ὁ Θεός τῶν ὅλων, ὁ χρηστός, ὁ οἰκτίρμων, ὁ σώζων, ὁ λυτρωτής. Ὅλες αὐτές οἱ ἀλήθειες ἀποτυπώνονται μέ τέχνη στό Ἀπολυτίκιο καὶ στά δύο Κοντάκια τῆς ἑορτῆς. Αὐτές οἱ ἴδιες οἱ ἀλήθειες τῆς πίστεὼς µας µας δίνουν καί τὸ βαθύτερο νόημα τῆς φράσεως τοῦ β΄ Κοντακίου «ἐκβοώντας φόβῳ». Ὁ τοῦ Θεοῦ φόθος ἑρμηνεύεται γενικά ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς ἔκφραση εὐχαριστίας πού ὀφείλει ὁ κάθε ἄνθρωπος πρός τό Θεό γιά τά ἄπειρα ἀγαθά του καί τίς πολλαπλές εὐεργεσίες του καὶ ὡς ἀνταπόκριση πρός την ἀνεξάντλητη ἀγάπη του, ἐνῶ ἀντίθετα ἡ ἔλλειψη φόβου ἑρμηνεύεται ὡς ἀγνωμοσύνη καὶ ἀχαριστία ποὺ καταδικάζεται καί ἀπό τούς ἀνθρώπους καὶ ἀπό τόν Ἴδιο τό Θεό. «Νά φοβούµαστε τό Θεό ὄχι σάν τύραννο», λέει ὁ Μ. Ἀθανάσιος, «ἀλλά γιά τήν ἀγάπη του… νὰ τὸν φοβούμαστε, ἐπειδή µᾶς ἀγαπᾶ, χωρίς νὰ τόν ἀγαποῦμε, καὶ ἐπειδή μᾶς εὐεργετεῖ, χωρις νὰ το ἀξίζουμε.
Σημειώνουμε ἐδῶ ὅτι τὸ β Κοντάκιο ψάλλεται καὶ κατά τὴ Δοξολογία ποὺ τελεῖται τήν 1η Ιανουαρίου «ἐπί τῇ ἐνάρξει» τοῦ νέου πολιτικοῦ ἔτους µέ τήν παρουσία τῶν πολιτικῶν ἀρχῶν.
Προσθήκη.
Ἕτερον Κοντάκιον τῆς Ἰνδίκτου.
Ἦχος β΄. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Ὁ ὤν καὶ προών καὶ χρόνων ἐπέκεινα, Χριστὲ ὁ Θεός, ὁ κτίσας τὰ σύμπαντα, τήν τοῦ ἔτους ἄμειψιν εἰρηναίαν καὶ εὔφορον δώρησαν, εὐλογῶν τοὺς οἰκέτας σου, φυλάττων ἐκ ζάλης τὴν πόλιν σου. (Σιναϊτικοί κώδ. 926 καί 927).
