«Ἐκκλησιαστικές προτροπές» Β΄ μέρος
Δημοσιεύθηκε 20 Νοεμβρίου 2025
῾Η Θεία Εὐχαριστία ἐμφανίζεται στὴν Καινὴ Διαθήκη ὡς τὸ μυστήριο ποὺ συνάγει “εἰς ἕν” τὰ διεσκορπισμένα παιδιὰ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, τὸ εὐφρόσυνο μυστήριο τῆς ἑνώσεως τοῦ Θεοῦ μὲ τὸ νέο λαό Του, τὸ μυστήριο ὅπου ἐπιγινώσκεται ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, τὸ μυστήριο ποὺ προσεγγίζεται διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τὸ μυστήριο μέσα στὸ ὁποῖο αἴρεται ἡ τυραννία τοῦ θανάτου. Διαπιστώνονται συχνά προβλήματα ποὺ ἔχουν ἄμεση σχέση μὲ αὐτοὺς ποὺ προσέρχονται στὸ μυστήριο τοῦ Γάμου σήμερα, ὅπως εἶναι ἡ τάση ἐκκοσμίκευσης τῶν ἱερῶν μυστηρίων, ἡ παρεμβολὴ ἀρνητικῶν λαϊκῶν ἐθίμων, τὰ σύγχρονα «Φιλελεύθερα» νομικὰ πλαίσια συμβιώσεως, καὶ ἡ ἑκάστοτε ἀναφαινόμενη οἰκονομικὴ κρίση. Τέτοιοι τρόποι καὶ μέσα μὲ τὰ ὁποῖα εἶναι δυνατὸν νὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ λειτουργικὴ ἀγωγὴ τῶν ἱερῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας ὅπως αὐτός τοῦ Γάμου καὶ τοῦ Ἱεροῦ Εὐχελαίου, ὅπως καὶ τῶν λοιπῶν ἁγιαστικῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν,
Πολύ σημαντικὸ ρόλο στὴ λειτουργικὴ ἀγωγὴ τῶν πιστῶν τῆς Ἐκκλησίας μας διαδραματίζει καὶ τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἑορτολόγιο μὲ τὴν ἐπιτέλεση τῶν Δεσποτικῶν, Θεομητορικῶν ἑορτῶν καὶ τῶν μνημῶν τῶν ἁγίων της ποὺ οἰκοδομοῦν τοὺς πιστοὺς καὶ τοὺς συνδέουν ἄρρηκτα μὲ τοὺς ἁγίους.
Ἐπίσης, σημαντικὸ θέμα τῆς λειτουργικῆς ἀγωγῆς εἶναι καὶ ἡ διδασκαλία περὶ θανάτου, ὅπως αὐτὴ κυρίως ἀποτυπώνεται στὰ γεγονότα καὶ τὴν διδασκαλία τῆς ῾Αγίας Γραφῆς. Κύριος ἄξονας τῆς λειτουργικῆς ἀγωγῆς γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ μυστηρίου τοῦ θανάτου εἶναι τὸ πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἀποτελεῖ καὶ τὸ κύριο σημεῖο ἀναφορᾶς στὴν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου καὶ στὴν ἐξ αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ἀπορρέουσα παιδεία θανάτου τῆς ᾿Εκκλησίας μας.
Οἱ περιστατικὲς εὐχὲς ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ὑλικὴ κτίση καὶ τὸ φυσικὸ περιβάλλον, προσλαμβάνουν σήμερα μία ἰδιαίτερη σημασία ἐξαιτίας τῆς ὀξύτητας ποὺ προσέλαβε τὰ τελευταῖα χρόνια τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα. Γι᾿ αὐτὸ ἡ διὰ μέσου τῶν εὐχῶν αὐτῶν ἀσκουμένη λειτουργικὴ ἀγωγὴ ἀποτελεῖ πρώτης τάξεως οἰκολογικὴ ἀγωγή, δικαιώνοντας ἔτσι τὸ χαρακτηρισμὸ τῆς ᾿Ορθόδοξης ᾿Εκκλησίας ὡς τῆς οἰκολογικῆς ἐκδόσεως τοῦ Χριστιανισμοῦ. Μὲ τὴν ἔννοια αὐτὴ ὁ κατ᾿ ἐξοχὴν οἰκολογικὸς ἄνθρωπος εἶναι ὁ δοξολογικὸς ἄνθρωπος ποὺ αἰσθάνεται τὸν κόσμο ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτόν, τὸν ὁποῖο καὶ προσφέρει ὡς θυσία πνευματικὴ στὸ Θεό του.
Τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν πρέπει σήμερα νὰ ἐπιτελέσει τὸ δύσκολο, ἀλλὰ καθοριστικῆς σημασίας μορφωτικὸ καὶ ἀνθρωπιστικό του ἔργο, μέσα σὲ ἕνα πολυδαίδαλο ἐκπαιδευτικὸ τοπίο, σὲ μία ἐποχὴ εὐρύτερης συνειδητοποιήσεως τῶν ἀνθρωπολογικῶν, κοινωνικῶν, πολιτισμικῶν καὶ πνευματικῶν λειτουργιῶν τῆς θρησκείας καὶ ἐνόψει τῶν μεγάλων προκλήσεων τῶν καιρῶν. Στὴ χώρα μας τὸ μάθημα ἔχει ἀλλάξει ὄψη τὶς τελευταῖες δεκαετίες. ᾿Αποβλέπει στὸ θρησκευτικὸ ἐγγραμματισμὸ τῶν μαθητῶν καὶ μαθητριῶν στὴ βάση τῶν κεντρικῶν ἀληθειῶν τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παραδόσεως. ῎Οχι μόνον δὲν μπορεῖ κατὰ ταῦτα νὰ θεωρηθεῖ “ξένο σῶμα” στὸ σύγχρονο σχολεῖο, ἀλλὰ συμβάλλει στοὺς γενικότερους ἀνθρωπιστικοὺς στόχους τῆς ἐκπαιδεύσεως καὶ ἐνισχύει τὸν παιδαγωγικὸ προσανατολισμὸ τοῦ σχολείου. ῾Ο ᾿Ορθόδοξος Ναὸς εἶναι τὸ κέντρο τῆς λατρείας καὶ ἐν Χριστῷ ζωῆς. Εἶναι φυσικό, ἑπομένως, κάθε μορφὴ τέχνης μέσα σὲ αὐτὸν νὰ ὑπηρετεῖ τὴ λατρεία καὶ τὴν λειτουργικὴ ἀγωγή.
῾Η Ἐκκλησία μας υἱοθέτησε κάθε μορφὴ τέχνης στὴν θεία λατρεία καὶ αὐτὸ ἀποδεικνύει τὴν σημασία ποὺ ἔδινε καὶ ἀσφαλῶς θὰ πρέπει νὰ δίνει, στὴν αἰσθητικὴ ἀγωγὴ τῶν πιστῶν, ὡς μέσο γιὰ τὴν λειτουργικὴ ἀγωγή τους.
῾Η ἱερὴ ψαλμωδία εἶναι παγκόσμιος διαχρονικὸς θεσμός, μέσῳ τοῦ ὁποίου ἀφ᾿ ἐνὸς ἐκφράζονται τὰ θρησκευτικὰ συναισθήματα τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεό, ἀφ᾿ ἑτέρου χρησιμοποιεῖται ὡς μέσον παιδαγωγίας τῆς θρησκευτικῆς κοινότητος μέσῳ τοῦ λόγου, τοῦ μέλους καὶ τοῦ ρυθμοῦ.
῾Η αἰσθησιακὴ ἀντίληψη περὶ τῆς ψαλτικῆς μορφῆς, τόσο στὴ Δύση ὅσο καὶ στὴν ᾿Ανατολή, πρέπει νὰ ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὴν ἀναζήτηση τῶν θεολογικῶν καὶ καλλιτεχνικῶν ἀρχῶν, οἱ ὁποῖες θὰ καταστήσουν τὴν ψαλμωδία οὐσιῶδες μέσον προσευχῆς, δοξολογίας, λατρείας καὶ ἐν Χριστῷ σωτηριολογικῆς παιδαγωγίας. ῾Η εὐταξία τῆς θείας λατρείας μετὰ ἀπὸ τὴν ἱστορικὴ καταγραφὴ καὶ τὴν πεῖρα τῶν ἁγίων μᾶς διδάσκει τὸ ἀληθινὸ χριστιανικὸ ἦθος, αὐτὸ ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ ὑπακοή, ταπείνωση, ἐγρήγορση, προσοχή, σεβασμὸ στὴν προσωπικότητα τοῦ ἀδελφοῦ, ἐπίγνωση τῆς σημασίας τῆς ἱεραρχικῆς δομῆς τῆς ᾿Εκκλησίας. Θεμελιῶδες στοιχεῖο τῆς εὐταξίας τῆς θείας λατρείας εἶναι ἡ ἀναγνώριση τοῦ γεγονότος, ὅτι κανεὶς δὲν εἰσέρχεται στὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ μόνος. ᾿Επειδὴ στὴ λειτουργικὴ πράξη τῆς ᾿Εκκλησίας μας χρησιμοποιοῦνται πάμπολλα βιβλία, ὅπως τὸ ῾Ωρολόγιο, τὰ Μηναῖα, τὸ Πεντηκοστάριο κ. ἄ., μετατρέποντας τὰ βιβλία σὲ ἠλεκτρονικὴ μορφὴ διευκολύνεται ἡ πρόσβαση σὲ αὐτά. ῾Η τεχνολογία καὶ οἱ τέχνες γιὰ νὰ εἶναι χρήσιμες στὴν λειτουργικὴ ἀγωγὴ τῶν πιστῶν πρέπει νὰ ἀποκαθαίρονται ἀπὸ τὰ μὴ λειτουργικὰ καὶ πνευματικὰ στοιχεῖα τους.
