Η Δ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η
Ανθρώπινη και θεία
του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού Δανιήλ
Το θέμα που κατόπιν της ευγενούς και προφρόνου προσκλήσεώς σας και με την ανοχή σας θα αναπτύξω στην εξαιρετική αυτή σύναξη των εντιμολογιωτάτων, δοκιμωτάτων, περιφανεστάτων και εκλαμπροτάτων δικαστικών λειτουργών, όπως είναι φυσικό για μένα ένα ταπεινό Επίσκοπο της Εκκλησίας και υπηρέτη της θείας δικαιοσύνης, στηρίζεται στην αποκάλυψη του Θεού που έχει καταγραφεί κατά την παρέλευση του χρόνου στα θεόπνευστα κείμενα της αγίας Γραφής.
Στην αγία Γραφή διαπιστώνουμε, ότι παρουσιάζονται δύο τρόποι σκέψεως και κατανοήσεως της δικαιοσύνης :
Αφ’ ενός μεν η δικαιοσύνη με την προοπτική της κρίσεως, αφού δικαιοσύνη νοείται η ηθική αρετή που δηλώνει την ολοκληρωτική τήρηση των θείων εντολών κατά τον λόγο που ο Χριστός είπε στον Πρόδρομο
«Άφες άρτι· ούτω γαρ πρέπον εστίν ημίν πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην » (Κατά Ματθαίον γ΄ 15)
και «ουκ ήλθον καταλύσαι αλλά πληρώσαι » (Κατά Ματθαίον ε΄ 17).
Σ’ αυτή την κατανόηση ο Θεός εξαγγέλλει και δίνει τον νόμο Του, τα προστάγματά Του, που οφείλει ο άνθρωπος να τηρήσει και για την τήρηση η μη θα κριθεί από τον υπέρτατο Κριτή που είναι ο Κύριος που νομοθέτησε.
Αφ’ ετέρου η άλλη κατεύθυνση κατανοήσεως της δικαιοσύνης στα βιβλικά κείμενα υποδηλώνει άλλοτε μία θεία ιδιότητα και άλλοτε ενέργεια του Θεού που σκορπίζει τα δώρα της σωτηρίας. Σ’ αυτή την κατανόηση ο άνθρωπος αποδεικνύεται αδύνατος να τηρήσει τις εντολές του Θεού που οφείλεται σε πολλούς λόγους. Ο Θεός όμως δείχνοντας την ευσπλαγχνία Του ενεργεί ώστε να καταστήσει τον άνθρωπο ικανό και κατάλληλο να τηρήσει τις εντολές Του στην περίπτωση που δεν τις τηρεί με την μετάνοια, την πίστη, την ταπείνωση, την υπακοή στο άγιο θέλημά Του, να τον αθωώσει ώστε να αποφύγει την κρίση επειδή τις παραβαίνει και αντί τιμωρίας να επιφυλάσσει τιμή και δόξα.
Α΄ Ἡ δικαιοσύνη και η κρίση
- Η ανθρώπινη δικαιοσύνη
Σ’ ένα σύντομο διάγραμμα καταγράφουμε τις έννοιες της ανθρώπινης δικαιοσύνης, πως ασκείται η δικαιοσύνη από τον άνθρωπο.
α- Η δικαιοσύνη στην Πολιτεία
Η Βίβλος απαιτεί από τους κριτές ακεραιότητα στην άσκηση των καθηκόντων τους
«Και ενετειλάμην τοις κριταίς υμών εν τω καιρώ εκείνω λέγων· διακούετε ανά μέσον των αδελφών υμών και κρίνατε δικαίως ανά μέσον ανδρός και ανά μέσον αδελφού και ανά μέσον προσηλύτου αυτού» (Δευτερονομίου α΄ 16).
Δηλαδή : «Επίσης, με την ευκαιρία, έδωσα στους δικαστές σας αυτούς ορισμένες οδηγίες : Ν’ ακούτε, τους είπα, με προσοχή τις υποθέσεις των συμπατριωτών σας και να κρίνετε δίκαια τις διαφορές του καθενός, είτε αυτές είναι μ’ έναν Ισραηλίτη είτε μ’ έναν ξένο».
«Κριτάς και γραμματοεισαγωγείς ποιήσεις σεαυτώ εν ταις πόλεσί σου, αις Κυριος ο Θεός σου δίδωσί σοι, κατά φυλάς, και κρινούσι τον λαόν κρίσιν δικαίαν» (Δευτερονομίου ιστ΄ 18).
Δηλαδή : «Σ όλες τις πόλεις που θα σας δώσει ο Κύριος ο Θεός σας, θα διορίσετε δικαστές και αξιωματούχους κατά φυλές. Αυτοί θα αποδίδουν το δίκαιο στο λαό, με ευθυκρισία».
«Δικαίως το δίκαιον διώξη, ίνα ζήτε και εισελθόντες κληρονομήσητε την γην, ην Κυριος ο Θεός σου δίδωσί σοι» (Δευτερονομίου ιστ΄ 20).
Δηλαδή : «Το δίκαιο, μόνο δίκαιο να επιδιώκετε, για να ζήσετε και να πάρετε ιδιοκτησία σας τη χώρα που σας δίνει ο Κύριος, ο Θεός σας».
«Ου ποιήσετε άδικον εν κρίσει· ου λήψη πρόσωπον πτωχού, ουδέ μη θαυμάσης πρόσωπον δυνάστου· εν δικαιοσύνη κρινείς τον πλησίον σου» (Λευτικού ιθ΄ 15).
Δηλαδή : «Μην είσαι άδικος όταν δικάζεις. Μην παίρνεις το μέρος του αδύνατου αλλά μην ευνοείς και τον ισχυρό · να κρίνεις δίκαια το συμπολίτη σου»
«Ζυγά δίκαια και σταθμία δίκαια και χους δίκαιος έσται εν υμίν· εγώ ειμι Κυριος ο Θεός υμών, ο εξαγαγών υμάς εκ γης Αιγύπτου» (Λευτικού ιθ΄ 36).
Δηλαδή : «Να μεταχειρίζεστε ακριβείς πλάστιγγες, ακριβή ζύγια εφά και ακριβές χιν. Εγώ, ο Κύριος, είμαι ο Θεός σας, που σας έβγαλα από την Αίγυπτο».
«μη κρίνετε κατ' όψιν, αλλά την δικαίαν κρίσιν κρίνατε » (Ιωάννου ζ΄ 24)
Δηλαδή : «Μην κρίνετε επιφανειακά, αλλά να κρίνετε με τα σωστά κριτήρια»
Κατά την έννοια αυτή ο ακέραιος κριτής είναι δίκαιος κατά το πρότυπο του Θεού, που οφείλει να δικαιώνει τον αθώο, δηλαδή να τον αθωώνει η να τον αποκαθιστά στο δίκαιό του.
Οι Προφήτες συχνά απευθύνονται στους ποικίλους ηγέτες με την παραίνεση «ποιείτε κρίσιν και δικαιοσύνην» (Ιερεμίου κβ΄ 3)
«Σπείρατε εαυτοίς εις δικαιοσύνην, τρυγήσατε εις καρπόν ζωής, φωτίσατε εαυτοίς φως γνώσεως, εκζητήσατε τον Κυριον έως του ελθείν γενήματα δικαιοσύνης υμίν» (Ωσηέ ι΄ 12)
Δηλαδή : «Να σπέρνετε τους είπα δικαιοσύνη ώστε να θερίσετε καρπούς ανάλογους της αγάπης σας. Κάντε καινούργια αρχή, όπως ο αγρότης το καινούργιο του χωράφι ετοιμάζει. Είναι καιρός σ’ εμένα, τον Κύριο, να στραφείτε κι εγώ τις ευλογίες μου πλούσιες πάνω σας θα τις σκορπίσω».
«Ταδε λέγει Κυριος· ποιείτε κρίσιν και δικαιοσύνην και εξαιρείσθε διηρπασμένον εκ χειρός αδικούντος αυτόν και προσήλυτον και ορφανόν και χήραν μη καταδυναστεύετε και μη ασεβήτε και αίμα αθώον μη εκχέητε εν τω τόπω τούτω» (Ιερεμίου κβ΄ 3)
Δηλαδή : «Κάντε το σωστό και το δίκαιο, λέει ο Κύριος, και γλιτώστε κάθε απογυμνωμένον από τον καταπιεστή του. Μην αδικείτε και μην καταπιέζετε τους ξένους, τα ορφανά και τις χήρες και μη φονεύετε αθώους ανθρώπους σ’ αυτό τον τόπο».
*****
β-Η Δικαιοσύνη πιστότητα στο Νόμο του Θεού
Δικαιοσύνη για τον άνθρωπο σημαίνει την ολοκληρωτική τήρηση των θείων εντολών, την συμπεριφορά σύμφωνα με τον Νόμο, όπως δίδαξε ο Κύριος:
«Ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού» (Ματθαίον στ 33).
Δηλαδή: «Γι’ αυτό πρώτα από όλα να επιζητείτε τη βασιλεία του Θεού και την επικράτηση του θελήματός Του»
Γι’ αυτό οι άγιοι χαρακτηρίζονται δίκαιοι του Θεού.
Η επισήμανση αυτή στηρίζεται στο λόγο του Θεού :
«ος εάν ουν λύση μίαν των εντολών τούτων των ελαχίστων και διδάξη ούτως τους ανθρώπους, ελάχιστος κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών· ος δ' αν ποιήση και διδάξη, ούτος μέγας κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών » (Ματθαίου ε΄ 19)
Δηλαδή : «Όποιος, λοιπόν, καταργήσει ακόμα και μία από τις πιο μικρές εντολές αυτού του νόμου και διδάξει έτσι τους άλλους, θα θεωρηθεί ελάχιστος στη βασιλεία του Θεού. Ενώ όποιος τις τηρήσει όλες και διδάξει έτσι και τους άλλους, αυτός θα θεωρηθεί μεγάλος στη βασιλεία του Θεού»
«όστις γαρ όλον τον νόμον τηρήση, πταίση δε εν ενί, γέγονε πάντων ένοχος» (Ιακώβου β΄ 10)
Δηλαδή: «Όποιος τηρήσει όλες τις διατάξεις του νόμου και παραβεί μία, θεωρείται παραβάτης όλου του νόμου»
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει, ερμηνεύοντας τον μακαρισμό «Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται» (Ματθαίου ε΄ 6)
« Η την καθόλου φησίν αρετήν, η την μερικήν ταύτην την απεναντίας τη πλεονεξία κειμένην» (Ομιλία XV (15) εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον PG 57, 227)
Ο απόστολος Παύλος επιχειρηματολογεί αποτρέποντας τον πιστό να κρίνει και να καταδικάζει τον αδελφό του, διότι δεν το επιτρέπει ο Θεός λέγοντας:
«συ τις ει ο κρίνων αλλότριον οικέτην; τω ιδίω Κυρίω στήκει η πίπτει » (Προς Ρωμαίους ιδ΄ 4)
Δηλαδή : «Ποιός είσαι εσύ που θα κρίνεις έναν ξένο υπηρέτη;»
Ο Κύριος αρνήθηκε να δικάσει την υπόθεση δύο αδελφών που διαφωνούσαν στην διανομή της πατρικής περιουσίας
«ο δε είπεν αυτώ· Άνθρωπε, τις με κατέστησε δικαστήν η μεριστήν εφ' υμάς;» (Λουκά ιβ΄ 14)
Δηλαδή : «Άνθρωπέ μου εγώ δεν είμαι δικαστής για να χωρίζω την περιουσία σας»
*****
γ-Δικαιοσύνη - ανταμοιβή
Η πιστότητα στις θείες εντολές γίνεται πηγή αξιομισθίας και ευημερίας. Στις Παροιμίες αναφέρεται «οδός δικαιοσύνης και ελεημοσύνης ευρήσει ζωήν και δόξαν » (κστ 21), όπου η δικαιοσύνη ισοδυναμεί με ζωή και δόξα.
Στον Ψαλμό κγ΄ 3-6 η δικαιοσύνη που χορηγείται από τον Θεό δεν είναι άλλο από την θεία ευλογία που ανταμείβει την ευσέβεια των ζητούντων τον Κύριον.
«Τις αναβήσεται εις το όρος του Κυρίου και τις στήσεται εν τόπω αγίω αυτού; αθώος χερσί και καθαρός τη καρδία, ος ουκ έλαβεν επί ματαίω την ψυχήν αυτού και ουκ ώμοσεν επί δόλω τω πλησίον αυτού. ούτος λήψεται ευλογίαν παρά Κυρίου και ελεημοσύνην παρά Θεού σωτήρος αυτού. αύτη η γενεά ζητούντων τον Κυριον, ζητούντων το πρόσωπον του Θεού Ιακώβ »
Δηλαδή : «Ποιός μπορεί να ανέβει στο όρος του Κυρίου; και ποιός στον άγιο του τον τόπο να σταθεί; Καθένας που τα χέρια του δεν έπραξαν κακό και καθαρή είναι η καρδιά του, όποιος δεν επιδόθηκε σε μάταια πράγματα, ούτε ορκίστηκε με δόλο για το διπλανό του. Αυτός θα λάβει ευλογία από τον Κύριο · και δικαιοσύνη από τον Θεό του που τον σώζει. Αυτή είναι η γενιά που τον ζητάει και λαχταράει την παρουσία του ο Ιακώβ».
*****
δ- Δικαιοσύνη, σοφία και καλοσύνη
Στη Σοφία Σολομώντος αναπτύσσεται η άποψη ότι η δικαιοσύνη ασκείται με σοφία και καλοσύνη:
«Αγαπήσατε δικαιοσύνην, οι κρίνοντες την γην, φρονήσατε περί του Κυρίου εν αγαθότητι, και εν απλότητι καρδίας ζητήσατε αυτόν» (α΄ 1)
Δηλαδή : «Αγαπήστε την δικαιοσύνη, εσείς οι κυβερνήτες της γης, σκεφτείτε με αγαθά αισθήματα τον Κύριο κι αναζητήστε τον με ειλικρινή καρδιά».
«Δικαιοσύνη γαρ αθάνατός εστιν » (α΄ 15)
Δηλαδή : «Στον δίκαιο ο θάνατος δεν έχει εξουσία»
Στο χωρίο της Σοφίας Σολομώντος η΄ 7 η δικαιοσύνη έχει καρπούς τη σωφροσύνη και τη φρόνηση, τη δικαιοσύνη και την ανδρεία τις τέσσαρες κύριες κλασσικές αρετές που πρέπει να κοσμούν τον ευσεβή και δίκαιο άνθρωπο.
«Ει δικαιοσύνην αγαπά τις, οι πόνοι ταύτης εισίν αρεταί· σωφροσύνην γαρ και φρόνησιν εκδιδάσκει, δικαιοσύνην και ανδρείαν, ων χρησιμώτερον ουδέν εστιν εν βίω ανθρώποις» (η΄ 7).
Δηλαδή : «Αν κανείς αγαπάει την δικαιοσύνη, τότε εμφανίζονται όλες οι υπέρτατες αξίες : αυτή διδάσκει σωφροσύνη και σύνεση, δικαιοσύνη και γενναιότητα· τίποτα πιο χρήσιμο απ’ αυτά δεν υπάρχει στη ζωή του ανθρώπου»
Δικαιοσύνη καταλήγει να σημαίνει τα αποτέλεσμα της κρίσεως π.χ. την απελευθέρωση του κατηγορουμένου. Αυτή η συγκεκριμένη έννοια της «ευεργεσίας» εξαγγέλλει τελικά την έννοια της ελεημοσύνης. Αντίστοιχα ο δίκαιος είναι ενάρετος και ελεήμων άνθρωπος.
« Εδίδαξας δε σου τον λαόν δια των τοιούτων έργων, ότι δει τον δίκαιον είναι φιλάνθρωπον· και ευέλπιδας εποίησας τους υιούς σου ότι δίδως επί αμαρτήμασι μετάνοιαν » (Σοφίας Σολομώντος ιβ΄ 19).
Δηλαδή : «Μ’ αυτή την καλοσύνη δίδαξες το λαό σου ότι ο δίκαιος πρέπει ν’ αγαπάει τους ανθρώπους και έκανες τα παιδιά σου να ελπίζουν ότι τους δίνεις ευκαιρίες να μετανοούν όταν αμαρτάνουν».
*****
ε- Ο Ιησούς Χριστός κήρυκας και ερμηνευτής της δικαιοσύνης
Στο κήρυγμα του Ιησού Χριστού η δικαιοσύνη διατηρεί τις έννοιες της Παλαιοδιαθηκικής ευσέβειας δηλαδή της υπακοής στις θείες εντολές.
Ο Ιησούς στο κήρυγμά Του κατεδίκασε μία ανθρώπινη και αλαζονική ευσέβεια που εκπροσωπούσαν οι Φαρισαίοι της εποχής Του με την υποκριτική τήρηση των εντολών του Θεού και απεκάλυψε το αληθινό νόημα της ευσέβειας του.
«Τοτε ο Ιησούς ελάλησε τοις όχλοις και τοις μαθηταίς αυτού λέγων· Επί της Μωσέως καθέδρας εκάθισαν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι. πάντα ουν όσα εάν είπωσιν υμίν τηρείν, τηρείτε και ποιείτε, κατά δε τα έργα αυτών μη ποιείτε· λέγουσι γαρ, και ου ποιούσι. δεσμεύουσιν γαρ φορτία βαρέα και επιτιθέασιν επί τους ώμους των ανθρώπων, τω δε δακτύλω αυτών ου θέλουσι κινήσαι αυτά. πάντα δε τα έργα αυτών ποιούσι προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις, πλατύνουσι γαρ τα φυλακτήρια αυτών και μεγαλύνουσι τα κράσπεδα των ιματίων αυτών, φιλούσι δε την πρωτοκλισίαν εν τοις δείπνοις και τας πρωτοκαθεδρίας εν ταις συναγωγαίς και τους ασπασμούς εν ταις αγοραίς και καλείσθαι υπό των ανθρώπων, ραββί ραββί. υμείς δε μη κληθήτε ραββί· εις γαρ υμών εστιν ο διδάσκαλος, ο Χριστός· πάντες δε υμείς αδελφοί εστε. και πατέρα μη καλέσητε υμών επί της γης· εις γαρ εστιν ο πατήρ υμών, ο εν τοις ουρανοίς. μηδέ κληθήτε καθηγηταί· εις γαρ υμών εστιν ο καθηγητής, ο Χριστός» (Ματθαίου κγ΄ 1-10)
Δηλαδή : «Τότε ο Ιησούς μίλησε στο πλήθος: «Τη θέση του Μωυσή ως δασκάλου», τους είπε, «την πήραν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι. Όσα λοιπόν σας λένε να τηρείτε, να τα τηρείτε και να τα πράττετε· να μην κάνετε όμως κατά τα έργα τους, γιατί λένε μόνο και δεν πράττουν. Φτιάχνουν φορτία βαριά, που δύσκολα σηκώνονται, και τα φορτώνουν στους ώμους των ανθρώπων, ενώ οι ίδιοι δε θέλουν ούτε με το δάκτυλό τους να τα κινήσουν. Όλα τα έργα τους τα πράττουν για να κάνουν καλή εντύπωση στους ανθρώπους. Πλαταίνουν τα φυλαχτά τους και φαρδαίνουν τις άκρες από τα ιμάτιά τους. Τους αρέσουν οι καλύτερες θέσεις στα δείπνα και τα πρώτα καθίσματα στη συναγωγή, να τους χαιρετούν με σεβασμό στην αγορά και να τους φωνάζουν οι άνθρωποι “δάσκαλέ μου”. Εσάς όμως να μη δεχτείτε να σας αποκαλούν “δάσκαλέ μου”. Ένας είναι ο δάσκαλός σας, ο Χριστός κι εσείς όλοι είστε αδερφοί. Και πατέρα σας μην ονομάσετε κανέναν στη γη, γιατί ένας είναι ο Πατέρας σας: ο ουράνιος. Μην ονομαστείτε ηγήτορες, γιατί ο ηγήτοράς σας είναι ένας: ο Χριστός».
Αντίστροφα η επί του Όρους ομιλία Του προσδιορίζει την αληθινή δικαιοσύνη των Μαθητών Του :
«Λεγω γαρ υμίν ότι εάν μη περισσεύση η δικαιοσύνη υμών πλείον των γραμματέων και Φαρισαίων, ου μη εισέλθητε εις την βασιλείαν των ουρανών. Ηκούσατε ότι ερρέθη τοις αρχαίοις, Ου φονεύσεις· ος δ' αν φονεύση, ένοχος έσται τη κρίσει. εγώ δε λέγω υμίν ότι πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού εική ένοχος έσται τη κρίσει· ος δ' αν είπη τω αδελφώ αυτού, Ρακά, ένοχος έσται τω συνεδρίω· ος δ' αν είπη, Μωρέ, ένοχος έσται εις την γέενναν του πυρός. εάν ουν προσφέρης το δώρόν σου επί το θυσιαστήριον κακεί μνησθής ότι ο αδελφός σου έχει τι κατά σου, άφες εκεί το δώρόν σου έμπροσθεν του θυσιαστηρίου, και ύπαγε πρώτον διαλλάγηθι τω αδελφώ σου, και τότε ελθών πρόσφερε το δώρόν σου. ίσθι ευνοών τω αντιδίκω σου ταχύ έως ότου ει εν τη οδώ μετ' αυτού, μήποτέ σε παραδώ ο αντίδικος τω κριτή, και ο κριτής σε παραδώ τω υπηρέτη, και εις φυλακήν βληθήση· αμήν λέγω σοι, ου μη εξέλθης εκείθεν έως αν αποδώς τον έσχατον κοδράντην. Ηκούσατε ότι ερρέθη τοις αρχαίοις, Ου μοιχεύσεις. εγώ δε λέγω υμίν ότι πας ο βλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι αυτήν ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού. ει δε ο οφθαλμός σου ο δεξιός σκανδαλίζει σε, έξελε αυτόν και βάλε από σου· συμφέρει γαρ σοι ίνα απόληται εν των μελών σου και μη όλον το σώμά σου βληθή εις γέενναν. και ει η δεξιά σου χειρ σκανδαλίζει σε, έκκοψον αυτήν και βάλε από σου· συμφέρει γαρ σοι ίνα απόληται εν των μελών σου και μη όλον το σώμά σου βληθή εις γέενναν. Ερρέθη δε· Ος αν απολύση την γυναίκα αυτού, δότω αυτή αποστάσιον. εγώ δε λέγω υμίν ότι ος αν απολύση την γυναίκα αυτού παρεκτός λόγου πορνείας, ποιεί αυτήν μοιχάσθαι, και ος εάν απολελυμένην γαμήση μοιχάται. Παλιν ηκούσατε ότι ερρέθη τοις αρχαίοις, Ουκ επιορκήσεις, αποδώσεις δε τω Κυρίω τους όρκους σου. εγώ δε λέγω υμίν μη ομόσαι όλως· μήτε εν τω ουρανώ, ότι θρόνος εστίν του Θεού· μήτε εν τη γη, ότι υποπόδιόν εστιν των ποδών αυτού· μήτε εις Ιεροσόλυμα, ότι πόλις εστίν του μεγάλου βασιλέως· μήτε εν τη κεφαλή σου ομόσης, ότι ου δύνασαι μίαν τρίχα λευκήν η μέλαιναν ποιήσαι. έστω δε ο λόγος υμών ναι ναι, ου ου· το δε περισσόν τούτων εκ του πονηρού εστιν. Ηκούσατε ότι ερρέθη, Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. εγώ δε λέγω υμίν μη αντιστήναι τω πονηρώ· αλλ' όστις σε ραπίζει εις την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην· και τω θέλοντί σοι κριθήναι και τον χιτώνά σου λαβείν, άφες αυτώ και το ιμάτιον· και όστις σε αγγαρεύσει μίλιον εν, ύπαγε μετ' αυτού δύο. τω αιτούντί σε δίδου, και τον θέλοντα από σου δανείσασθαι μη αποστραφής. Ηκούσατε ότι ερρέθη, Αγαπήσεις τον πλησίον σου και μισήσεις τον εχθρόν σου. εγώ δε λέγω υμίν, αγαπάτε τους εχθρούς υμών, ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς και προσεύχεσθε υπέρ των επηρεαζόντων υμάς και διωκόντων υμάς, όπως γένησθε υιοί του πατρός υμών του εν ουρανοίς, ότι τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους. εάν γαρ αγαπήσητε τους αγαπώντας υμάς, τίνα μισθόν έχετε; ουχί και οι τελώναι το αυτό ποιούσι; και εάν ασπάσησθε τους φίλους υμών μόνον, τι περισσόν ποιείτε; ουχί και οι τελώναι ούτω ποιούσιν; Έσεσθε ουν υμείς τέλειοι, ως ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς τέλειός εστιν » (Ματθαίου ε 17-48)
Δηλαδή : «Γι’ αυτό να έχετε υπόψη σας ότι, αν η ευσέβειά σας δεν ξεπεράσει την ευσέβεια των γραμματέων και των Φαρισαίων, δε θα μπείτε στη βασιλεία του Θεού.
Περί της εντολής ου φονεύσεις
Έχετε ακούσει την εντολή που δόθηκε παλιά στους προγόνους: να μην κάνεις φόνο, κι όποιος κάνει φόνο πρέπει να καταδικαστεί από το τοπικό δικαστήριο. Εγώ όμως σας λέω πως ακόμα κι όποιος οργίζεται εναντίον του αδερφού του χωρίς λόγο, πρέπει να καταδικαστεί από το τοπικό δικαστήριο. Κι όποιος πει τον αδερφό του «ρακά», δηλαδή ηλίθιε, πρέπει να καταδικαστεί από το μεγάλο συνέδριο. Κι όποιος του πει μωρέ, δηλαδή ηλίθιε πρέπει να καταδικαστεί στη φωτιά της κόλασης. Γι’ αυτό, όταν προσφέρεις το δώρο σου στο ναό κι εκεί θυμηθείς πως ο αδερφός σου έχει κάτι εναντίον σου, άφησε εκεί, μπροστά στο θυσιαστήριο του ναού, το δώρο σου, και πήγαινε να συμφιλιωθείς πρώτα με τον αδερφό σου, και ύστερα έλα να προσφέρεις το δώρο σου. Κοίταξε να συμβιβαστείς γρήγορα με τον αντίδικό σου, όσο ακόμα βρίσκεστε στο δρόμο προς το δικαστήριο γιατί ύστερα ο αντίδικος θα σε παραδώσει στο δικαστή, κι ο δικαστής θα σε παραδώσει στο δεσμοφύλακα, κι αυτός θα σε κλείσει στη φυλακή. Σε βεβαιώνω πως δε θα μπορέσεις να βγεις από κει, πριν ξεπληρώσεις και το τελευταίο δίλεπτο».
Περί της εντολής μη μοιχεύσεις
«Ακούσατε επίσης πως δόθηκε στους προγόνους η εντολή: μη μοιχεύσεις· Εγώ όμως σας λέω πως όποιος βλέπει μία γυναίκα με πονηρή επιθυμία, έχει κιόλας διαπράξει μέσα του μοιχεία μ’ αυτήν. Κι αν κάτι τόσο σπουδαίο σαν το δεξί σου μάτι σε σκανδαλίζει, βγάλ’ το και πέταξε το γιατί σε συμφέρει να χάσεις ένα μέλος σου, παρά να ριχτεί όλο το σώμα σου στην κόλαση. Κι αν κάτι τόσο σπουδαίο σαν το δεξί σου χέρι σε σκανδαλίζει, κόψε το και πέταξέ το γιατί σε συμφέρει να χάσεις ένα μέλος σου, παρά να ριχτεί όλο το σώμα σου στην κόλαση». «Δόθηκε ακόμα η εντολή: όποιος χωρίσει τη γυναίκα του, να της δώσει έγγραφο διαζυγίου. Εγώ όμως σας λέω πως όποιος χωρίσει τη γυναίκα του για οποιονδήποτε λόγο, εκτός από πορνεία την οδηγεί στη μοιχεία· αλλά κι όποιος παντρευτεί χωρισμένη διαπράττει μοιχεία».
Περί της εντολής
«Ουκ επιορκήσεις, αποδώσεις δε τω Κυρίω τους όρκους σου»
«Έχετε επίσης ακούσει την εντολή που δόθηκε παλιά στους προγόνους: να μη γίνεις επίορκος αλλά να τηρήσεις τους όρκους που έδωσες στο όνομα του Κυρίου. Εγώ όμως σας λέω να μην ορκίζεστε καθόλου· ούτε στον ουρανό, γιατί είναι ο θρόνος του Θεού· ούτε στη γη, γιατί είναι το σκαμνί όπου πατούν τα πόδια του· ούτε στα Ιεροσόλυμα, γιατί είναι η πόλη του Θεού, του μεγάλου βασιλιά· αλλά ούτε στο κεφάλι σου να ορκιστείς, γιατί δεν μπορείς να κάνεις ούτε μία τρίχα του άσπρη η μαύρη. Το “ναι” σας να είναι ναι και το “όχι” σας να είναι όχι· καθετί πέρα απ’ αυτά, προέρχεται από τον πονηρό.
Περί του « Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος »
«Έχετε επίσης ακούσει πως δόθηκε ο εντολή: “ν’ ανταποδίδεις μάτι για μάτι και δόντι για δόντι”. Εγώ όμως σας λέω να μην αντιστέκεστε στον κακό άνθρωπο· αλλά αν κάποιος σε χτυπήσει στο δεξί μάγουλο, γύρισέ του και το άλλο. Κι αν κάποιος θέλει να σε πάει στο δικαστήριο για να σου πάρει το πουκάμισο, άφησέ του και το πανωφόρι. Αν σε πάρει κάποιος αγγαρεία για ένα μίλι, πήγαινε μαζί του δύο. Σ’ εκείνον που σου ζητάει κάτι, να του το δίνεις, κι αν κάποιος θέλει να του δανείσεις κάτι, μην του το αρνηθείς».
Περί της εντολής «Αγαπήσεις τον πλησίον σου και μισήσεις τον εχθρόν σου»
«Έχετε ακούσει πως δόθηκε η εντολή: “ν’ αγαπήσεις τον πλησίον σου και να μισήσεις τον εχθρό σου ” Εγώ όμως σας λέω: N’ αγαπάτε τους εχθρούς σας, δίνετε ευχές σ’ αυτούς που σας δίνουν κατάρες, ευεργετείτε αυτούς που σας μισούν, και προσεύχεστε γι’ αυτούς που σας κακομεταχειρίζονται και σας καταδιώκουν, για να γίνετε παιδιά του ουράνιου Πατέρα σας, γιατί αυτός ανατέλλει τον ήλιό του για κακούς και καλούς και στέλνει τη βροχή σε δικαίους και αδίκους, Γιατί, αν αγαπήσετε μόνο όσους σας αγαπούν, ποιά αμοιβή περιμένετε από το Θεό; Το ίδιο δεν κάνουν κι οι τελώνες; Κι αν χαιρετάτε μόνο τους φίλους σας, τι παραπάνω κάνετε από τους άλλους; Μήπως και οι τελώνες το ίδιο δεν κάνουν; Να γίνετε, λοιπόν, κι εσείς τέλειοι, όπως τέλειος είναι και ο Πατέρας σας ο ουράνιος».
« Προσέχετε την ελεημοσύνην υμών μη ποιείν έμπροσθεν των ανθρώπων προς το θεαθήναι αυτοίς· ει δε μήγε, μισθόν ουκ έχετε παρά τω πατρί υμών τω εν τοις ουρανοίς. Όταν ουν ποιής ελεημοσύνην, μη σαλπίσης έμπροσθέν σου, ώσπερ οι υποκριταί ποιούσιν εν ταις συναγωγαίς και εν ταις ρύμαις, όπως δοξασθώσιν υπό των ανθρώπων· αμήν λέγω υμίν, απέχουσι τον μισθόν αυτών. σου δε ποιούντος ελεημοσύνην μη γνώτω η αριστερά σου τι ποιεί η δεξιά σου, όπως η σου η ελεημοσύνη εν τω κρυπτώ· και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ. Και όταν προσεύχη, ουκ έση ως οι υποκριταί· ότι φιλούσιν εν ταις συναγωγαίς και εν ταις γωνίαις των πλατειών εστώτες προσεύχεσθαι, όπως αν φανώσι τοις ανθρώποις· αμήν λέγω υμίν, ότι απέχουσι τον μισθόν αυτών. συ δε όταν προσεύχη, είσελθε εις το ταμιείόν σου και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ· και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ. Προσευχόμενοι δε μη βαττολογήσητε ώσπερ οι εθνικοί, δοκούσι γαρ ότι εν τη πολυλογία αυτών εισακουσθήσονται. μη ουν ομοιωθήτε αυτοίς· οίδε γαρ ο πατήρ υμών ων χρείαν έχετε προ του υμάς αιτήσαι αυτόν. Ούτως ουν προσεύχεσθε υμείς· Πατερ ημών ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το όνομά σου· ελθέτω η βασιλεία σου· γενηθήτω το θέλημά σου, ως εν ουρανώ και επί της γης. τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον· και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών· και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού. ότι σου εστιν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα εις τους αιώνας· αμήν. Εάν γαρ αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, αφήσει και υμίν ο πατήρ υμών ο ουράνιος· εάν δε μη αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, ουδέ ο πατήρ υμών αφήσει τα παραπτώματα υμών. Όταν δε νηστεύητε, μη γίνεσθε ώσπερ οι υποκριταί σκυθρωποί, αφανίζουσι γαρ τα πρόσωπα αυτών όπως φανώσι τοις ανθρώποις νηστεύοντες· αμήν λέγω υμίν, ότι απέχουσιν τον μισθόν αυτών. συ δε νηστεύων άλειψαί σου την κεφαλήν και το πρόσωπόν σου νίψαι, όπως μη φανής τοις ανθρώποις νηστεύων αλλά τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ· και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ » (Ματθαίου στ 1-18)
Περί της αληθινής ελεημοσύνης
Δηλαδή : ««Να προσέχετε την ελεημοσύνη σας, να μη γίνεται μπροστά στους ανθρώπους, για να σας επιδοκιμάσουν. Αλλιώς, μην περιμένετε ανταμοιβή από τον ουράνιο Πατέρα σας. Έτσι, όταν κάνεις ελεημοσύνη, μην το διατυμπανίσεις, όπως κάνουν οι υποκριτές στις συναγωγές και στους δρόμους, για να τους τιμήσουν οι άνθρωποι· σας βεβαιώνω πως αυτή η τιμή είναι όλη κι όλη η ανταμοιβή τους. Εσύ, αντίθετα, όταν δίνεις ελεημοσύνη, ας μην ξέρει ούτε το αριστερό σου χέρι τι κάνει το δεξί σου, για να είναι αληθινά κρυφή η ελεημοσύνη σου. Κι ο Πατέρας σου, που βλέπει τις κρυφές πράξεις, θα σε ανταμείψει φανερά».
Περί της αληθινής προσευχής
«Κι όταν προσεύχεστε, να μην είστε σαν τους υποκριτές, που τους αρέσει να στέκονται και να προσεύχονται στις συναγωγές και στα σταυροδρόμια, για να κάνουν καλή εντύπωση στους ανθρώπους · σας βεβαιώνω πως αυτή είναι όλη κι όλη η ανταμοιβή τους. Εσύ, αντίθετα, όταν προσεύχεσαι, πήγαινε στο πιο απόμερο δωμάτιο του σπιτιού σου, κλείσε την πόρτα σου και προσευχήσου εκεί κρυφά στον Πατέρα σου· κι ο Πατέρας σου, που βλέπει τις κρυφές πράξεις, θα σε ανταμείψει φανερά. Όταν προσεύχεστε, μη φλυαρείτε όπως οι ειδωλολάτρες, που νομίζουν ότι με την πολυλογία τους θα εισακουστούν. Να μη γίνετε όμοιοι μ’ αυτούς γιατί ο Πατέρας σας ξέρει από τι έχετε ανάγκη, προτού ακόμα του το ζητήσετε». «Εσείς, λοιπόν, έτσι να προσεύχεστε: Πατέρα μας, που βρίσκεσαι στους ουρανούς, κάνε να σε δοξάσουν όλοι ως Θεό, να έρθει η βασιλεία σου· να γίνει το θέλημά σου και από τους ανθρώπους, όπως γίνεται από τις ουράνιες δυνάμεις. Δώσε μας σήμερα τον απαραίτητο για τη ζωή μας άρτο. Και χάρισέ μας τα χρέη των αμαρτιών μας, όπως κι εμείς τα χαρίζουμε στους δικούς μας οφειλέτες. Και μη μας αφήσεις να πέσουμε σε πειρασμό, αλλά γλίτωσέ μας από τον πονηρό. Γιατί σ’ εσένα ανήκει παντοτινά η βασιλεία, η δύναμη και η δόξα, Αμήν». «Γιατί, αν συγχωρήσετε τους ανθρώπους για τα παραπτώματά τους, θα σας συγχωρήσει κι εσάς ο ουράνιος Πατέρας σας. Αν όμως δε συγχωρήσετε στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους, ούτε κι ο Πατέρας σας θα συγχωρήσει τα δικά σας παραπτώματα». Και όταν νηστεύετε, να μη γίνεστε σκυθρωποί, όπως οι υποκριτές, που παραμορφώνουν την όψη τους για να δείξουν στους ανθρώπους πως νηστεύουν. Σας βεβαιώνω πως έτσι έχουν κιόλας λάβει την ανταμοιβή τους. Εσύ, αντίθετα, όταν νηστεύεις, περιποιήσου τα μαλλιά σου και νίψε το πρόσωπό σου, για να μη φανεί στους ανθρώπους η νηστεία σου, αλλά στον Πατέρα σου, που βλέπει τις κρυφές πράξεις και ο Πατέρας σου, που βλέπει τις κρυφές πράξεις, θα σου το ανταποδώσει φανερά».
Έτσι απαλλαγμένη από μία στενή και κατά τους εξωτερικούς τύπους εφαρμογή των εντολών η ζωή του μαθητή του Ιησού Χριστού αποτελεί ωστόσο δικαιοσύνη, δηλαδή πιστότητα στους νόμους του Θεού, όπως αυτοί οι νόμοι στην νέα παρουσίασή τους και εφαρμογή τους από τον Ιησού Χριστό αποκαλύπτουν το πνεύμα της Μωσαϊκής Νομοθεσίας, που είναι το καθαρό και τέλειο θέλημα του Θεού και απαιτούν την βίωση της αρετής σ’ όλα τα στάδια της ζωής του ανθρώπου (σκέψη, επιθυμία, συγκατάθεση, ενέργεια, λόγος, πράξη).
*****
στ- Η Δικαιοσύνη - αγιότητα
Η Δικαιοσύνη στην Καινή Διαθήκη γίνεται καρπός της πνευματικής ζωής, της ενάρετης ζωής και έπαινος του ανθρώπου με τον οποίο δοξάζεται και υμνείται ο Θεός.
«Πεπληρωμένοι καρπών δικαιοσύνης των δια Ιησού Χριστού εις δόξαν και έπαινον Θεού» (Προς Φιλιππησίους α΄ 11)
Δηλαδή : «Πλούσιοι σε καλά έργα που προέρχονται από την πίστη στον Ιησού Χριστό για να δοξάζεται και να υμνείται ο Θεός».
«Πάσα δε παιδεία προς μεν το παρόν ου δοκεί χαράς είναι, αλλά λύπης, ύστερον δε καρπόν ειρηνικόν τοις δι' αυτής γεγυμνασμένοις αποδίδωσι δικαιοσύνης» (Προς Εβραίους ιβ΄ 11)
Δηλαδή : «Η διαπαιδαγώγηση ποτέ δε φαίνεται στην αρχή να προξενεί χαρά αλλά λύπη· αργότερα, όμως, αποφέρει ειρήνη και δικαιοσύνη σ’ αυτούς που διαπαιδαγωγήθηκαν».
«Ο πιστεύων εις αυτόν ου κρίνεται· ο δε μη πιστεύων ήδη κέκριται, ότι μη πεπίστευκεν εις το όνομα του μονογενούς υιού του Θεού» (Ιωάννου γ΄ 18)
Δηλαδή : «Όποιος πιστεύει σ’ αυτόν δεν έχει να φοβηθεί τη θεϊκή κρίση· αυτός όμως που δεν πιστεύει έχει κιόλας καταδικαστεί, γιατί δεν πίστεψε στο μονογενή Υιό του Θεού».
«Λοιπόν απόκειταί μοι ο της δικαιοσύνης στέφανος, ον αποδώσει μοι ο Κυριος εν εκείνη τη ημέρα, ο δίκαιος κριτής, ου μόνον δε εμοί, αλλά και πάσι τοις ηγαπηκόσι την επιφάνειαν αυτού » (Προς Τιμόθεον Β΄ δ΄ 8)
Δηλαδή : «Τώρα πια με περιμένει το στεφάνι της δικαιοσύνης, που μ’ αυτό θα με ανταμείψει ο Κύριος εκείνη την ημέρα ο δίκαιος κριτής. Κι όχι μόνο εμένα, αλλά κι όλους εκείνους που περιμένουν με αγάπη τον ερχομό του».
*****
- Η θεία Δικαιοσύνη
α΄ Ἡ δικαιοσύνη του Θεού:
τιμωρία των αμαρτωλών δικαίωση του αθώου.
Στην Αγία Γραφή εξυμνείται η δικαιοσύνη του Θεού που εκδηλώνεται με δύο τρόπους:
Αφ’ ενός τιμωρώντας τον αμαρτωλό που δεν μετανοεί
Ο απόστολος Παύλος ο κήρυξ της δικαιοσύνης του Θεού τονίζει :
«και πάσα παράβασις και παρακοή έλαβεν ένδικον μισθαποδοσίαν » (Προς Εβραίους β΄ 2)
Δηλαδή : «Κι’ όσοι τον παρέβηκαν η δεν υπάκουσαν σ’ αυτόν (εν. τον νόμο) δέχτηκαν την τιμωρία που τους έπρεπε»
«Και κυλισθήσεται ως ύδωρ κρίμα και δικαιοσύνη ως χειμάρρους άβατος. μη σφάγια και θυσίας προσηνέγκατέ μοι, οίκος Ισραήλ, τεσσαράκοντα έτη εν τη ερήμω; και ανελάβετε την σκηνήν του Μολόχ και το άστρον του θεού υμών Ραιφάν, τους τύπους αυτών, ους εποιήσατε εαυτοίς. και μετοικιώ υμάς επέκεινα Δαμασκού, λέγει Κυριος, ο Θεός ο παντοκράτωρ όνομα αυτώ » (Αμώς ε΄ 24-27).
Δηλαδή : «Αντί γι’ αυτά, ας ρεύσει σαν νερό το δίκαιο άφθονο και η δικαιοσύνη σαν χείμαρρος αστείρευτος. Σας ζήτησα εγώ ποτέ θυσίες και προσφορές αναίμακτες, λαέ του Ισραήλ, μες στα σαράντα χρόνια που σας οδηγούσα μέσ’ απ’ την έρημο ; Τώρα, όμως, επειδή λατρεύσατε τα είδωλα και φτιάξατε, το βασιλιά σας το Σακκούχ και τον Θεό σας τον αστρικό, τον Καϊβάν, θα υποχρεωθείτε να κουβαλήσετε αυτά τα είδωλα όταν εγώ σας οδηγήσω στην αιχμαλωσία πέρα απ’ τη Δαμασκό. Αυτά λέει ο Κύριος, που τ’ όνομά του είναι του σύμπαντος Θεός».
«Και υψωθήσεται Κυριος Σαβαώθ εν κρίματι, και ο Θεός ο άγιος δοξασθήσεται εν δικαιοσύνη» (Ησαΐου ε΄ 16).
Δηλαδή : «Αλλά ο Κύριος του σύμπαντος θα δείξει τη μεγαλοσύνη του πράττοντας σύμφωνα με την κρίση του· ο Θεός ο άγιος θ’ αποκαλύψει την αγιότητά του αποδίδοντας δικαιοσύνη».
«Και εάν γένηται ο λαός Ισραὴλ ως η άμμος της θαλάσσης, το κατάλειμμα αυτών σωθήσεται· λόγον συντελών και συντέμνων εν δικαιοσύνη» (Ησαΐου ι΄ 22).
Δηλαδή : «Γιατί ακόμα κι αν ο λαός σου, Ισραήλ, ήτανε σαν της θάλασσας την άμμο μόνο ένα μέρος απ’ αυτόν θα επέστρεφε. Έχει αποφασισθεί η καταστροφή και θα συντελεσθεί με δικαιοσύνη».
Αφ’ ετέρου ελευθερώνοντας, αποκαθιστώντας η δικαιώνοντας τον δίκαιο, τον ενάρετο, τον αθώο.
«Ταδε λέγει Κυριος· μη καυχάσθω ο σοφός εν τη σοφία αυτού, και μη καυχάσθω ο ισχυρός εν τη ισχύϊ αυτού, και μη καυχάσθω ο πλούσιος εν τω πλούτω αυτού, αλλ’ η εν τούτω καυχάσθω ο καυχώμενος, συνιείν και γινώσκεν ότι εγώ ειμι Κυριος ο ποιών έλεος και κρίμα και δικαιοσύνην επί της γης, ότι εν τούτοις το θέλημά μου, λέγει Κυριος» (Ιερεμίου θ΄ 23)
Δηλαδή : «Αλλά όποιος θέλει να καυχάται, να καυχάται επειδή είναι ικανός να με γνωρίζει και να ξέρει ότι εγώ, ο Κύριος, ενεργώ με αγάπη, δικαιοσύνη και αξιοπιστία πάνω στη γη. Αυτά με ευχαριστούν».
«Κυριε κρίνων δίκαια, δοκιμάζων νεφρούς και καρδίας, ίδοιμι την παρά σου εκδίκησιν εξ αυτών, ότι προς σε απεκάλυψα το δικαίωμά μου » (Ιερεμίου ια΄ 20)
Δηλαδή : «Αλλά, εσύ που κρίνεις δίκαια, Κύριε του σύμπαντος, και εξετάζεις τα αισθήματα και τις σκέψεις των ανθρώπων, κάνε να δω το πως εσύ θα τους εκδικηθείς· σ’ εσένα έχω εμπιστευθεί την υπόθεσή μου».
«Εν ταις ημέραις αυτού σωθήσεται Ιούδας, και Ισραὴλ κατασκηνώσει πεποιθώς, και τούτο το όνομα αυτού, ο καλέσει αυτόν Κυριος Ιωσεδέκ, (δηλαδή ο Κύριος είναι η δικαιώσή μας)» (Ιερεμίου κγ΄ 6 )
Δηλαδή : «Στις μέρες του θα ελευθερωθούν απ’ τους εχθρούς τους οι κάτοικοι του Ιούδα και θα ζήσουν με ασφάλεια οι κάτοικοι του βασιλείου του Ισραήλ. Το όνομα που θα του δοθεί θα’ ναι ο Κύριος είναι η δικαίωσή μας».
Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, τόνισε το σταθερό και αμετάβλητο της θείας νομοθεσίας που περιβάλλεται με καθολικό κύρος
«αμήν γαρ λέγω υμίν, έως αν παρέλθη ο ουρανός και η γη, ιώτα εν η μία κεραία ου μη παρέλθη από του νόμου έως αν πάντα γένηται» (Ματθαίου ε΄ 18)
Δηλαδή : «Σας βεβαιώνω πως όσο υπάρχει ο κόσμος, έως τη συντέλειά του, δε θα πάψει να ισχύει ούτε ένα γιώτα η μία οξεία από το νόμο ».
Ο απόστολος Παύλος συνοψίζει αυτή την δικαία κρίση του Θεού λέγοντας ότι ο Θεός είναι απροσωπόληπτος και αποδίδει στον καθένα ως υπέρτατος κριτής κατά την πνευματική του αξία
«Δοξα δε και τιμή και ειρήνη παντί τω εργαζομένω το αγαθόν, Ιουδαίω τε πρώτον και Έλληνι· ου γαρ εστι προσωποληψία παρά τω Θεώ. Όσοι γαρ ανόμως ήμαρτον, ανόμως και απολούνται » (Προς Ρωμαίους β΄ 10-11)
Δηλαδή : «Αντίθετα, δόξα, τιμή και ειρήνη προσμένουν όποιον κάνει το καλό, πρώτα τον Ιουδαίο αλλά και τον εθνικό· γιατί ο Θεός δεν κάνει διακρίσεις. Έτσι λοιπόν, όσοι αμάρτησαν χωρίς να ξέρουν το νόμο του Θεού θα καταδικαστούν όχι με κριτήριο το νόμο. Κι από την άλλη, όσοι αμάρτησαν γνωρίζοντας το νόμο θα δικαστούν με κριτήριο το νόμο »
Εκείνος που ζητάει δικαιοσύνη απευθύνεται στον Θεό.
Άλλοτε Τον παρακαλεί στην πιστότητά Του να τον ελευθερώσει
«Επί σοι, Κυριε, ήλπισα, μη καταισχυνθείην εις τον αιώνα. εν τη δικαιοσύνη σου ρύσαί με και εξελού με, κλίνον προς με το ους σου και σώσόν με. γενού μοι εις Θεόν υπερασπιστήν και εις τόπον οχυρόν του σώσαί με, ότι στερέωμά μου και καταφυγή μου ει συ. ο Θεός μου, ρύσαί με εκ χειρός αμαρτωλού, εκ χειρός παρανομούντος και αδικούντος· ότι συ ει η υπομονή μου, Κυριε· Κυριε, η ελπίς μου εκ νεότητός μου, επί σε επεστηρίχθην από γαστρός, εκ κοιλίας μητρός μου συ μου ει σκεπαστής· εν σοι η ύμνησίς μου διαπαντός » (Ψαλμού ο΄ (οα΄ ) 70, 1-6)
Δηλαδή : «Σ’ εσένα, Κύριε, κατέφυγα· ποτέ ας μην ντροπιαστώ. Με τη δικαιοσύνη σου θα με λυτρώσεις και θα μ’ ελευθερώσεις· την προσοχή σου στρέψε την σ’ εμένα και σώσε με. Γίνε για μένα βράχος, για να προστατευτώ, φρούριο, για να με σώσεις· γιατί βράχος μου και φρούριό μου είσ’ εσύ. Θεέ μου, μ’ ελευθέρωσες απ’τού κακού την εξουσία, απ’ τη λαβή του αμαρτωλού και του καταπιεστή. Γιατί εσύ’ σαι, Κύριε, η ελπίδα μου· από της νιότης μου τα χρόνια, Κύριε, η εμπιστοσύνη μου. Επάνω σου στηρίχθηκα· αγέννητος ακόμη, από της μάνας μου τη μήτρα το καταφύγιό μου εισ’ εσύ· εσένα υμνώ παντοτινά».
Άλλοτε ομολογεί ότι ο Θεός τιμωρώντας τον του απεκάλυψε την αδιάβλητη δικαιοσύνη Του.
«Ημάρτομεν, ηδικήσαμεν, ηνομήσαμεν και απέστημεν και εξεκλίναμεν από των εντολών σου και από των κριμάτων σου. και ουκ εισηκούσαμεν των δούλων σου των προφητών, οι ελάλουν εν τω ονόματί σου προς τους βασιλείς ημών και άρχοντας ημών και πατέρας ημών, και προς πάντα τον λαόν της γης » (Δανιήλ θ΄ 5-6)
Δηλαδή : «Αμαρτήσαμε κι ανομήσαμε, ασεβήσαμε, επαναστατήσαμε και στρέψαμε τα νώτα μας στις εντολές σου και στις υποδείξεις σου. Δεν ακούσαμε τους δούλους σου τους προφήτες, που μίλησαν εξ ονόματός σου στους βασιλιάδες μας, στους άρχοντές μας, στους προγόνους μας και σε όλο το λαό της χώρας».
«Και ερείτε· Τω Κυρίω Θεώ ημών η δικαιοσύνη, ημίν δε αισχύνη των προσώπων ως η ημέρα αύτη, ανθρώπω Ιούδα και τοις κατοικούσιν Ιερουσαλὴμ » (Βαρούχ α΄ 15).
Δηλαδή : «Και πείτε : Ο Κύριος ο Θεός μας είναι δίκαιος αλλά εμείς είμαστε μες στην ντροπή, όλοι μας: ο λαός του Ιούδα και οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ».
«Τω Κυρίω Θεώ ημών η δικαιοσύνη, ημίν δε και τοις πατράσιν ημών η αισχύνη των προσώπων ως η ημέρα αύτη » (Βαρούχ β΄ 6).
Δηλαδή : «Ο Κύριος ο Θεός μας είναι δίκαιος αλλά εμείς και οι πρόγονοί μας ζούμε μες στην ντροπή όπως σήμερα».
Ο Θεός αναδεικνύεται δίκαιος με τις δύο ενέργειες της δικαιοσύνης Του
«Κυριε ο Θεός Ισραήλ, δίκαιος συ, ότι κατελείφθημεν διασωζόμενοι ως η ημέρα αύτη. ιδού ημείς εναντίον σου εν πλημελείαις ημών, ότι ουκ έστι στήναι ενώπιόν σου επί τούτω » (Έσδρα Β΄ θ΄ 15)
Δηλαδή : «Κύριε, Θεέ του Ισραήλ, εσύ είσαι δίκαιος, γιατί επέτρεψες να επιβιώσει ένα υπόλοιπο από μας. Και σήμερα εμείς στεκόμαστε εδώ ένοχοι ενώπιόν σου, που κανένας δεν μπορούσε να σταθεί μπροστά σου σε τέτοια κατάσταση».
«Και νυν, ο Θεός ημών ο ισχυρός, ο μέγας, ο κραταιός και ο φοβερός, φυλάσσων την διαθήκην σου και το έλεός σου, μη ολιγωθήτω ενώπιόν σου πας ο μόχθος, ος εύρεν ημάς και τους βασιλείς ημών και τους άρχοντας ημών και τους ιερείς ημών και τους προφήτας ημών και τους πατέρας ημών και εν παντί τω λαώ σου από ημερών βασιλέων Ασσοὺρ και έως της ημέρας ταύτης. και συ δίκαιος επί πάσι τοις ερχομένοις εφ’ ημάς, ότι αλήθειαν εποίησας, και ημείς εξημάρτομεν, και οι βασιλείς ημών και οι άρχοντες ημών και οι ιερείς ημών και οι πατέρες ημών ουκ εποίησαν τον νόμον σου και ου προσέσχον των εντολών σου και τα μαρτύριά σου, α διεμαρτύρω αυτοίς » (Νεεμία θ΄ 32-34)
Δηλαδή : «Και τώρα, Θεέ μας, Θεέ μεγάλε, Θεέ ισχυρέ και φοβερέ εσύ που αξιόπιστα τηρείς τη διαθήκη σου και εκδηλώνεις την αγάπη σου, μην παραβλέψεις σαν ασήμαντες όλες εκείνες τις ταλαιπωρίες που βρήκανε εμάς, τους βασιλιάδες μας, τους άρχοντές μας, τους ιερείς μας, τους προφήτες μας, τους προγόνους μας, όλο το λαό σου, από την εποχή που μας καταπίεζαν οι βασιλιάδες της Ασσυρίας μέχρι σήμερα. Με όλα, βέβαια, αυτά που μας βρήκανε, εσύ δίκαια μας τιμώρησες · αποδείχτηκες αξιόπιστος, ενώ εμείς αμαρτήσαμε. Οι βασιλιάδες μας, οι άρχοντές μας, οι ιερείς μας και οι πρόγονοί μας δεν τήρησαν τον νόμο σου, κι αδιαφόρησαν για τις εντολές σου και για τις νουθεσίες σου».
«Και εγρηγόρησε Κυριος και επήγαγεν αυτά εφ' ημάς, ότι δίκαιος Κυριος ο Θεός ημών επί πάσαν την ποίησιν αυτού, ην εποίησε, και ουκ εισηκούσαμεν της φωνής αυτού» (Δανιήλ θ΄ 14 )
Δηλαδή : «Γι’αυτό κι εσύ Κύριε, δεν παρέλειψες να ρίξεις επάνω μας όλο το κακό. Πράγματι, Κύριε, Θεέ μας, εσύ είσαι δίκαιος ο, τι κι αν κάνεις, ενώ εμείς δεν λέμε να υπακούσουμε στις εντολές σου».
Στους Ψαλμούς εξυμνείται κυρίως η ευνοϊκή όψη της δικαιοσύνης
«Εξομολογήσομαι τω Κυρίω κατά την δικαιοσύνην αυτού και ψαλώ τω ονόματι Κυρίου του Υψίστου» (Ψαλμού ζ΄ 18)
Δηλαδή : «Τον Κύριο θα δοξολογώ για τη δικαιοσύνη του· θα ψάλλω του Κυρίου του υψίστου την ύπαρξη».
«Ότι εποίησας την κρίσιν μου και την δίκην μου, εκάθισας επί θρόνου ο κρίνων δικαιοσύνην» (Ψαλμού θ΄ 5)
Δηλαδή : «Το δίκιο μου και την υπόθεση μου υποστήριξες, όταν σε θρόνο κάθισες δικαίου κριτή».
«Προ προσώπου του Κυρίου, ότι έρχεται, ότι έρχεται κρίναι την γην. κρινεί την οικουμένην εν δικαιοσύνη και λαούς εν τη αληθεία αυτού » (Ψαλμού Ϟε (Ϟστ) 95, 13)
Δηλαδή : «Μπροστά στον Κύριο, γιατί έρχεται! Τη γη έρχεται να κρίνει. Την οικουμένη με δικαιοσύνη θα την κρίνει και τους λαούς με την αλήθειά Του».
Ο δίκαιος Θεός είναι επιεικής Θεός.
«Τας ευχάς μου τω Κυρίω αποδώσω εναντίον παντός του λαού αυτού. τίμιος εναντίον Κυρίου ο θάνατος των οσίων αυτού. ω Κυριε, εγώ δούλος σος, εγώ δούλος σος και υιός της παιδίσκης σου. διέρρηξας τους δεσμούς μου, σοι θύσω θυσίαν αινέσεως και εν ονόματι Κυρίου επικαλέσομαι. τας ευχάς μου τω Κυρίω αποδώσω εναντίον παντός του λαού αυτού, εν αυλαίς οίκου Κυρίου εν μέσω σου, Ιερουσαλήμ» (Ψαλμού ριε΄ (ριστ΄ ) 115, 5-10)
Δηλαδή : «Στον Κύριο τι μπορώ ν’ αντιπροσφέρω για όλες τις ευεργεσίες που μου έκανε; Της σωτηρίας το ποτήρι θα υψώσω και του Κυρίου τ’ όνομα θα ομολογήσω. Θα εκπληρώσω ο, τι έταξα στον Κύριο, σ’ όλο το λαό μπροστά. Δεν είναι αδιάφορος στον Κύριο ο θάνατος των πιστών του. Αχ, Κύριε, εγώ είμαι δούλος σου· δούλος σου και της δούλης σου παιδί · έλυσες τα δεσμά μου. Θα σου προσφέρω ευχαριστίας θυσία· και Κύριό μου θα σε ομολογήσω. Θα εκπληρώσω ο, τι έταξα στον Κύριο μπροστά σ’όλο του το λαό, μες στις αυλές του οίκου του Κυρίου, στο μέσο σου, Ιερουσαλήμ».
«Επί τον νώτόν μου ετέκταινον οι αμαρτωλοί, εμάκρυναν την ανομίαν αυτών. Κυριος δίκαιος συνέκοψεν αυχένας αμαρτωλών. αισχυνθήτωσαν και αποστραφήτωσαν εις τα οπίσω πάντες οι μισούντες Σιών. γενηθήτωσαν ωσεί χόρτος δωμάτων, ος προ του εκσπασθήναι εξηράνθη· ου ουκ επλήρωσε την χείρα αυτού ο θερίζων και τον κόλπον αυτού ο τα δράγματα συλλέγων, και ουκ είπαν οι παράγοντες· ευλογία Κυρίου εφ ὑμᾶς, ευλογήκαμεν υμάς εν ονόματι Κυρίου» (Ψαλμού ρκη΄ (ρκθ΄ ) 128, 3-8)
Δηλαδή : «Βαθιές άνοιξαν αυλακιές στη ράχη μου, σαν να ’ταν γη που την όργωσαν γεωργοί. Μα ο Κύριος είν’ αξιόπιστος· έκοψε τα δεσμά , που μου χαν βάλει οι ασεβείς, ώστε αναγκαστικά να τους δουλεύω. Ας ντροπιαστούνε κι ας στραφούνε πίσω όλοι που την Σιών εχθρεύονται. Ας γίνουνε σαν το χορτάρι στην σκεπή, που αποξεραίνεται πριν μεγαλώσει. Δεν το μαζεύει αυτό κανένας θεριστής κι ούτε κανείς το μεταφέρει σε δεμάτια. Στους θεριστές δεν θα τους πούνε οι διαβάτες : Η ευλογία του Κυρίου μαζί σας· σας ευλογούμε στου Κυρίου τ’ όνομα!».
*****
β Ἡ δικαιοσύνη του Θεού στην μέλλουσα κρίση
Ο φιλάνθρωπος Κριτής πριν έλθει να κρίνει τον άνθρωπο, που επειδή είναι αμαρτωλός θα τιμωρηθεί, υποδεικνύει οδό σωτηρίας και αποφυγής της κρίσεως.
«Τις υπέδειξεν υμίν φυγείν από της μελλούσης οργής ;» (Λουκά γ΄ 7)
Δηλαδή : «Ποιός σας είπε πως έτσι θα ξεφύγετε από του Θεού την οργή που πλησιάζει;»
«’Aμην αμήν λέγω υμίν ότι ο τον λόγον μου ακούων και πιστεύων τω πέμψαντί με έχει ζωήν αιώνιον, και εις κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν » (Ιωάννου ε΄ 24)
Δηλαδή : «Σας βεβαιώνω πως όποιος δέχεται τα λόγια μου και πιστεύει σ’ αυτόν που με έστειλε έχει κιόλας την αιώνια ζωή και δεν θα αντιμετωπίσει την τελική κρίση, αλλά έχει κιόλας περάσει από το θάνατο στη ζωή ».
«Eί τινος το έργον κατακαήσεται, ζημιωθήσεται, αυτός δε σωθήσεται, ούτως δε ως δια πυρός» (Προς Κορινθίους Α΄ γ΄ 15)
Δηλαδή : «Αν όμως το έργο που έχτισε καταστραφεί από τη φωτιά, αυτός θα χάσει την αμοιβή του, ο ίδιος όμως θα σωθεί, όπως σώζεται ένας που περνάει μέσα από τις φλόγες».
Στην μέλλουσα κρίση θα κατακριθούν, όσοι δεν πίστεψαν στην αλήθεια αλλά δέχθηκαν ολόψυχα την αδικία :
«Ίνα κριθώσι πάντες οι μη πιστεύσαντες τη αληθεία, αλλ' ευδοκήσαντες εν τη αδικία» (Προς Θεσσαλονικείς Β΄ β΄ 12)
Δηλαδή : «Έτσι, θα τιμωρηθούν όλοι όσοι δεν πίστεψαν στην αλήθεια, αλλά δέχτηκαν ολόψυχα την αδικία ».
«Ένδειγμα της δικαίας κρίσεως του Θεού, εις το καταξιωθήναι υμάς της βασιλείας του Θεού, υπέρ ης και πάσχετε» (Προς Θεσσαλονικείς Β΄ α΄ 5)
Δηλαδή : «Αυτά είναι σημάδια πως πλησιάζει η τελική δίκαιη κρίση του Θεού, γιατί έτσι θα θεωρηθείτε άξιοι για τη βασιλεία του, για την οποία και υποφέρετε».
«Κατά δε την σκληρότητά σου και αμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτώ οργήν εν ημέρα οργής και αποκαλύψεως και δικαιοκρισίας του Θεού» (Προς Ρωμαίους β΄ 5)
Δηλαδή : «Εσύ όμως παραμένεις σκληρός κι αμετανόητος και συσσωρεύεις για τον εαυτό σου την οργή του Θεού για την ημέρα της κρίσεως, όταν θα γίνει σ’ όλους φανερή η δίκαιη κρίση του Θεού ».
Ο Κύριος επισημαίνει μία πτυχή της συμπεριφοράς του πολύ σημαντική για τον άνθρωπο. Απαγορεύει να αναλαμβάνει τον ρόλο του κριτή επισημαίνοντας ότι όποια κριτήρια χρησιμοποιεί για τον συνάνθρωπό του θα ισχύσουν και για τον ίδιο.
«Μη κρίνετε, ίνα μη κριθήτε· εν ω γαρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, και εν ω μέτρω μετρείτε μετρηθήσεται υμίν » (Ματθαίου ζ΄ 1-2)
Δηλαδή : «Μην κρίνετε τους συνανθρώπους σας, για να μη σας κρίνει κι εσάς ο Θεός. Με το κριτήριο που κρίνετε θα κριθείτε, και με το μέτρο που μετράτε θα μετρηθείτε»
*****
Β Ἡ δικαιοσύνη και η Ευσπλαγχνία
- Η δικαιοσύνη του ανθρώπου
Θεία και ανθρώπινη δικαιοσύνη επιδιώκουν να καταστήσουν η μεν ανθρώπινη τον άνθρωπο χρηστό η δε θεία άγιο.
Η ανθρώπινη δικαιοσύνη χρησιμοποιεί το σωφρονιστικό σύστημα σ’ όλο το εύρος του, τα αποτελέσματα του οποίου έχουν επισημανθεί από άλλους ειδικώτερους εμού επιστήμονες και αξιωματούχους της Πολιτείας.
Η θεία δικαιοσύνη εκδηλώνεται με την Χάρη του Θεού που αγιάζει και δοξάζει τον άνθρωπο. Τα αποτελέσματα της Χάριτος του Θεού σχολιάζει ρητορικότατα ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος που λέγει ότι:
Η χάρη του Θεού δύναται να μεταβάλει τον άνθρωπο που συμπεριφέρεται ως λύκος σε αρνίο άκακο. Τον άνθρωπο που συμπεριφέρεται ως κόρακας σε λευκή και αθώα περιστερά. Τον ληστή εργάζεται σε ελεήμονα, τον πόρνο σε όσιο.
Έτσι εκδηλώνεται η ευσπλαγχνία του Θεού που ενεργεί με δικαιοσύνη για να καταστήσει τον άνθρωπο δίκαιο άνευ ανταλλαγμάτων.
Η πίστη στο Θεό λογίζεται ως δικαιοσύνη του ανθρώπου και καθιστά τον άνθρωπο δίκαιο :
«Επίστευσεν Αβραμ τω Θεώ, και ελογίσθη αυτώ εις δικαιοσύνην » (Γενέσεως ιε΄ 6)
Δηλαδή : «Ο Αβραάμ πίστεψε στον Κύριο και γι’αυτή του την πίστη ο Κύριος τον αναγνώρισε δίκαιο».
Στην ερμηνεία αυτού του χωρίου ο απόστολος Παύλος ως βαθύς θεολόγος ανατρέπει την ραβινική αντίληψη, ότι η αποκατάσταση του ανθρώπου από τον Θεό δύναται να προέλθει ως οφειλή του Θεού προς τον ευσεβή ενώ είναι χάρη, δηλαδή ευσπλαγχνία του Θεού προς όλους τους ανθρώπους :
«Τω δε εργαζομένω ο μισθός ου λογίζεται κατά χάριν, αλλά κατά οφείλημα· τω δε μη εργαζομένω, πιστεύοντι δε επί τον δικαιούντα τον ασεβή λογίζεται η πίστις αυτού εις δικαιοσύνην» (Προς Ρωμαίους δ΄ 4-5)
Δηλαδή : «Στον εργάτη ο μισθός δε δίνεται χαριστικά αλλά υποχρεωτικά. Όποιος πάλι δεν έχει έργα, αλλά πιστεύει στο Θεό, που σώζει τον ασεβή, ο Θεός τον αναγνωρίζει δίκαιο γι’ αυτή του την πίστη».
Και βέβαια αυτή η θέση του αποστόλου Παύλου στηρίζεται, έχει την αφετηρία της στην παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου στην οποία ο Κύριος ανέδειξε τη δύναμη της αρετής, της ταπεινώσεως ενώπιον του Θεού που δικαιώνει τον άνθρωπο όταν συντετριμμένος ομολογεί την αμαρτωλότητά του και εκζητεί το έλεος του Θεού, ο Θεός να τον λυπηθεί.
«Λεγω υμίν, κατέβη ούτος (δηλαδή ο Τελώνης) δεδικαιωμένος (δηλαδή αθωωμένος παρά τις πολλές αμαρτίες του) εις τον οίκον αυτού η γαρ εκείνος· (δηλαδή ο Φαρισαίος παρά τις πολλές ενάρετες πράξεις που δεν συνοδευόταν από ταπείνωση) ότι πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» (Λουκά ιη΄ 9-14).
Δηλαδή : «Σε μερικούς που ήταν σίγουροι για την ευσέβειά τους και περιφρονούσαν τους άλλους, είπε την παρακάτω παραβολή: «Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ναό για να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν Φαρισαίος κι ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε επιδεικτικά κι έκανε την εξής προσευχή σχετικά με τον εαυτό του: “Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ που δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους άρπαγας, άδικος, μοιχός, η και σαν αυτόν εδώ τον τελώνη. Εγώ νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα και δίνω στο ναό το δέκατο απ’ όλα τα εισοδήματά μου”. Ο τελώνης, αντίθετα, στεκόταν πολύ πίσω και δεν τολμούσε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό. Αλλά χτυπούσε το στήθος του κι έλεγε: “Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό”. Σας βεβαιώνω πως αυτός έφυγε για το σπίτι του αθωωμένος και συμφιλιωμένος με τον Θεό, ενώ ο άλλος όχι γιατί όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί, κι όποιος τον ταπεινώνει θα υψωθεί».
Στην προς Γαλάτες επιστολή ο απόστολος Παύλος αντιπαραβάλλει δύο συστήματα δικαιώσεως του ανθρώπου και δίδει στο ρήμα «δικαιούμαι» την χριστιανική έννοιά του:
«Ειδότες δε ότι ου δικαιούται άνθρωπος εξ έργων νόμου εάν μη δια πίστεως Ιησοῦ Χριστού, και ημείς εις Χριστόν Ιησοῦν επιστεύσαμεν, ίνα δικαιωθώμεν εκ πίστεως Χριστού και ουκ εξ έργων νόμου, διότι ου δικαιωθήσεται εξ έργων νόμου πάσα σαρξ » (Προς Γαλάτας β΄ 16)
Δηλαδή : «Ξέρουμε όμως πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να σωθεί με την τήρηση των διατάξεων του νόμου. Αυτό θα γίνει μόνο με την πίστη στον Ιησού Χριστό. Γι’ αυτό κι εμείς πιστέψαμε στον Ιησού Χριστό, για να δικαιωθούμε με την πίστη στον Χριστό κι όχι με την τήρηση του νόμου· γιατί με τα έργα του νόμου δεν θα σωθεί κανένας άνθρωπος».
Έτσι η έννοια της δικαιοσύνης του ανθρώπου αποκτά νέο περιεχόμενο
Ο άνθρωπος στο εξής πιστεύει στον Θεό και ο Θεός τον «δικαιώνει» δηλαδή του εξασφαλίζει την σωτηρία δια της πίστεως και δια της ενώσεως με τον Χριστό.
Στο εξής η λέξη «δικαιοσύνη» και τα παράγωγά της θα σημαίνουν τις χριστιανικές πραγματικότητες.
Έτσι η δικαιοσύνη του ανθρώπου ενώ θεωρείται ως παρούσα κατάσταση λαμβάνει εσχατολογικό χαρακτήρα, επειδή αποτελεί αρραβώνα των ουρανίων αγαθών.
*****
- Η θεία Δικαιοσύνη
Η έννοια της θείας δικαιοσύνης στην Παλαιά Διαθήκη εξελίσσεται μέχρις ότου λάβει την τελεία και ολοκληρωτική αποκάλυψή της.
Ασκώντας την δικαιοσύνη Του ο Θεός ως κριτής απελευθερώνει τους καταπιεσμένους. Ο άνθρωπος στοχάζεται ότι δεν μπορεί να κατακτήσει την θεία εύνοια με την δική του δικαιοσύνη, ότι για να τον δεχθεί ο Κύριος προτιμότερη είναι η πίστη.
Στα κεφάλαια του Ησαΐα 40-66 η δικαιοσύνη του Θεού είναι άλλοτε η σωτηρία του αιχμαλώτου λαού, άλλοτε η θεία ιδιότητα της ευσπλαγχνίας η της πιστότητας.
Αυτή η σωτηρία είναι δώρο που ξεπερνά κατά πολύ την ιδέα της απελευθερώσεως η της ανταμοιβής, γιατί είναι η παραχώρηση ουρανίων αγαθών, όπως η ειρήνη και η δόξα σ’ ένα λαό που δεν έχει άλλη «αξία» εκτός από το γεγονός ότι είναι ο εκλεκτός του Κυρίου.
Έτσι ο Θεός δείχνεται δίκαιος με την έννοια ότι εκδηλώνει την ευσπλαγχνία Του και πραγματοποιεί δωρεάν τις υποσχέσεις Του.
«Τις εξήγειρεν από ανατολών δικαιοσύνην, εκάλεσεν αυτήν κατά πόδας αυτού, και πορεύσεται; δώσει εναντίον εθνών και βασιλείς εκστήσει και δώσει εις γην τας μαχαίρας αυτών και ως φρύγανα εξωσμένα τα τόξα αυτών » (Ησαΐου μα΄ 2).
Δηλαδή : «Ποιός έφερε από την ανατολή εκείνον, που η νίκη τον ακολουθεί όπου διαβαίνει; Ποιός του παρέδωσε τα έθνη και τον ανέδειξε των βασιλιάδων κυρίαρχο; Το ξίφος του τους σύντριψε σαν να ήταν σκόνη· τα βέλη του τους σκόρπισαν σαν άχυρα στον άνεμο».
«Μη φοβού, μετά σου γαρ ειμι· μη πλανώ, εγώ γαρ ειμι ο Θεός σου ο ενισχύσας σε και εβοήθησά σοι και ησφαλισάμην σε τη δεξιά τη δικαία μου» (Ησαΐου μα΄ 10).
Δηλαδή : «Εγώ είμαι μαζί σου, μη φοβάσαι. Εγώ είμαι ο Θεός σου, μην τρομάζεις. Θα σ’ ενισχύσω θα σε βοηθήσω, θα σε στηρίξω με το δίκαιο χέρι μου, το δυνατό».
«Εγώ Κυριος ο Θεός εκάλεσά σε εν δικαιοσύνη και κρατήσω της χειρός σου και ενισχύσω σε και έδωκά σε εις διαθήκην γένους, εις φως εθνών» (Ησαΐου μβ΄ 6).
Δηλαδή : «Εγώ, ο Κύριος, σε κάλεσα σύμφωνα με το σχέδιό μου και σε υποστήριξα, σε φύλαξα και σ’ έκανα εγγυητή της διαθήκης μου με τους ανθρώπους. Φως των εθνών σε έκανα».
«Κυριος ο Θεός εβουλεύσατο, ίνα δικαιωθή και μεγαλύνη αίνεσιν » (Ησαΐου μβ’ 21).
Δηλαδή : «Εγώ, ο Κύριος πιστός στις υποσχέσεις μου, σας έδωσα έναν ένδοξο μεγαλειώδη νόμο».
«Εγώ ήγειρα αυτόν μετά δικαιοσύνης βασιλέα, και πάσαι αι οδοί αυτού ευθείαι. ούτος οικοδομήσει την πόλιν μου και την αιχμαλωσίαν του λαού μου επιστρέψει ου μετά λύτρων, ουδέ μετά δώρων, είπε Κυριος Σαβαώθ» (Ησαΐου με΄ 13).
Δηλαδή : «Εγώ ξεσήκωσα τον Κύριο για να επιβάλει τις εντολές μου, και θα εξομαλύνω όλους τους δρόμους του· αυτός την πόλη μου θα ανοικοδομήσει και θα απελευθερώσει τους αιχμαλώτους μου, χωρίς να πάρει χρήματα ούτε δώρα. Αυτά λέει ο Κύριος του σύμπαντος».
«Ουκ εν κρυφή λελάληκα, ουδέ εν τόπω γης σκοτεινώ· ουκ είπα τω σπέρματι Ιακώβ· μάταιον ζητήσατε. εγώ ειμι εγώ ειμι Κυριος ο λαλών δικαιοσύνην και αναγγέλλων αλήθειαν. συνάχθητε και ήκετε, βουλεύσασθε άμα οι σωζόμενοι από των εθνών, ουκ έγνωσαν οι αίροντες το ξύλον γλύμμα αυτών και οι προσευχόμενοι ως προς θεούς, οι ου σώζουσι. ει αναγγελούσιν, εγγισάτωσαν, ίνα γνώσιν άμα τις ακουστά εποίησε ταύτα απ ἀρχῆς· τότε ανηγγέλη υμίν· εγώ ο Θεός, και ουκ έστιν άλλος πλην εμού· δίκαιος και σωτήρ ουκ έστιν πάρεξ εμού. επιστράφητε επ ἐμὲ και σωθήσεσθε, οι απ ἐσχάτου της γης· εγώ ειμι ο Θεός, και ουκ έστιν άλλος. κατ ἐμαυτοῦ ομνύω, η μην εξελεύσεται εκ του στόματός μου δικαιοσύνη, οι λόγοι μου ουκ αποστραφήσονται, ότι εμοί κάμψει παν γόνυ και εξομολογήσεται πάσα γλώσσα τω Θεώ λέγων· δικαιοσύνη και δόξα προς αυτόν ήξουσι και αισχυνθήσονται πάντες οι αφορίζοντες εαυτούς· από Κυρίου δικαιωθήσονται και εν τω Θεώ ενδοξασθήσονται παν το σπέρμα των υιών Ισραήλ » (Ησαΐου με΄ 19-25).
Δηλαδή : «Δε μίλησα κρυφά ούτ’έκρυψα τη σκέψη μου · δεν είπα στους απογόνους του Ιακώβ, ζητήστε με στο κενό. Εγώ είμαι ο Κύριος, που λέω ο, τι είναι δίκαιο και αναγγέλλω την αλήθεια. Μαζευτείτε κι ελάτε· όλοι μαζί πλησιάστε, όσοι από τα έθνη επιζήσατε. Τίποτα δε γνωρίζουν αυτοί που μεταφέρουν τα σκαλισμένα ξύλα τους και σε Θεό προσεύχονται ανήμπορο να σώσει. Πλησιάστε, παρουσιάστε την υπόθεσή σας, κάντε συμβούλιο ακόμα μεταξύ σας. Ποιός το ανάγγειλε αυτό από τους παλιούς τους χρόνους, ποιός από τότε είχε πει πως θα συμβεί ; Δεν είμαι εγώ ο Κύριος; Άλλος Θεός εκτός από εμένα δεν υπάρχει, δίκαιος Θεός και λυτρωτής, δεν υπάρχει άλλος από μένα. Στραφείτε σ’ εμένα για να σωθείτε, όλα τα πέρατα της γης, γιατί εγώ είμαι ο Κύριος, κι άλλος Θεός εκτός από μένα δεν υπάρχει. Ορκίστηκα στον εαυτό μου κι αυτό που λέω, πάντα γίνεται. Ο λόγος μου δεν θ’ ανακληθεί, γιατί μπροστά μου θα καμφθούν όλα τα γόνατα· όλοι θα ομολογούν και θα λένε : μονάχα ο Κύριος είναι δυνατός και προστατεύει. Σ’ αυτόν θα’ ρθούνε καταντροπιασμένοι όλοι όσοι έχουν οργιστεί εναντίον του. Στον Κύριο θα βρούνε σωτηρία και δόξα όλοι οι απόγονοι του Ισραήλ».
Ο απόστολος Παύλος με την γνωστή διαύγεια της σκέψεώς του αναπτύσσει με πληρότητα την έννοια της δικαιοσύνης του Θεού.
Η δικαιοσύνη του Θεού είναι λοιπόν η θεία Χάρη, από την φύση της εσχατολογική και μάλιστα αποκαλυπτική, που η πρόγευσή της είναι ωστόσο πραγματική από τώρα στην χριστιανική ζωή.
Ο απόστολος Παύλος θα ισχυρισθεί, ότι η δικαιοσύνη του Θεού έρχεται από τον ουρανό για να μεταμορφώσει την ανθρωπότητα και ότι είναι ένα αγαθό που ανήκει ουσιαστικά στον Θεό και το οποίο γίνεται δικό μας χωρίς να πάψει να είναι ουράνιο αγαθό.
«Δικαιοσύνη γαρ Θεού εν αυτώ αποκαλύπτεται εκ πίστεως εις πίστιν, καθώς γέγραπται· ο δε δίκαιος εκ πίστεως ζήσεται » (Ρωμαίους α΄ 17).
Δηλαδή : «Γιατί στο ευαγγέλιο αποκαλύπτεται ότι ο Θεός δικαιώνει τον άνθρωπο, αρκεί αυτός να πιστέψει ολοκληρωτικά στο Θεό· όπως λέει κι η Γραφή. Ο δίκαιος εξαιτίας της πίστεώς του θα ζήσει».
«Νυνί δε χωρίς νόμου δικαιοσύνη Θεού πεφανέρωται, μαρτυρουμένη υπό του νόμου και των προφητών, δικαιοσύνη δε Θεού δια πίστεως Ιησοῦ Χριστού εις πάντας και επί πάντας τους πιστεύοντας· ου γαρ εστι διαστολή » (Ρωμαίους γ΄ 21-22).
Δηλαδή : «Τώρα όμως έγινε αυτό που είχαν προαναγγείλει ο νόμος κι οι προφήτες: αποκαλύφθηκε στον κόσμο η σωτήρια επέμβαση του Θεού, χωρίς τη μεσολάβηση του νόμου. Η σωτήρια αυτή επέμβαση του Θεού απευθύνεται, δια μέσου της πίστεως στον Ιησού Χριστό, σε όλους τους ανθρώπους και ο Θεός σώζει όλους όσοι πιστεύουν χωρίς να κάνει διάκριση Ιουδαίων και εθνικών ».
«Αγνοούντες γαρ την του Θεού δικαιοσύνην, και την ιδίαν δικαιοσύνην ζητούντες στήσαι, τη δικαιοσύνη του Θεού ουχ υπετάγησαν » (Ρωμαίους ι΄ 3).
Δηλαδή : «Γι’ αυτό, στην πράξη αγνοούν το γεγονός πως μόνο ο Θεός μπορεί να δικαιώσει τον άνθρωπο, και προσπαθούν με κάθε τρόπο να δικαιωθούν με τα έργα τους. Το αποτέλεσμα είναι πως δεν αποδέχτηκαν τη δικαίωση που προσφέρει ο Θεός μέσω του Χριστού».
Συγχρόνως ο απόστολος Παύλος υπονοεί ότι η μετάδοση της δικαιοσύνης του Θεού στον άνθρωπο θεμελιώνεται στην πιστότητα του Θεού να πραγματοποιήσει τις υποσχέσεις Του που σε τελευταία ανάλυση εκδηλώνει την ευσπλαγχνία Του. Ο Θεός δείχνει την δικαιοσύνη Του:
«Εν τω νυν καιρώ, εις το είναι αυτόν δίκαιον και δικαιούντα τον εκ πίστεως Ιησοῦ » (Προς Ρωμαίους γ΄ 26).
Δηλαδή : «Στο παρελθόν εξαιτίας της ανεκτικότητάς του. Έτσι ο Θεός φανερώνει την αγάπη του τον έσχατο αυτό καιρό, και δείχνει καθαρά ότι είναι και δίκαιος και δικαιώνει όσους πιστεύουν στον Ιησού».
Στο χωρίο οι δύο έννοιες αντιπαραβάλλονται αφ’ ενός μεν η δικαιοσύνη του Θεού και αφ’ ετέρου η δικαιοσύνη του ανθρώπου.
«Αγνοούντες γαρ την του Θεού δικαιοσύνην» (την χάρη που παραχωρήθηκε στους χριστιανούς) και την ιδίαν δικαιοσύνην ζητούντες στήσαι (την ανθρώπινη δικαιοσύνη) τη δικαιοσύνη του Θεού ουχ υπετάγησαν.
Τελικά το βιβλικό μήνυμα της δικαιοσύνης μπορεί να συνοψισθεί ως εξής:
Ο άνθρωπος διανύοντας τον χρόνο της ζωής του μέσα στην ιστορία οφείλει να «ποιή δικαιοσύνη» (Α΄ Ἰωάννου γ΄ 7). Αντιλαμβάνεται όμως ότι δεν μπορεί με τις δικές του δυνάμεις να κατακτήσει αυτή την δικαιοσύνη, μπορεί όμως να την δεχθεί ως δώρο της θείας Χάριτος.
Αυτή η θεία Χάρη δημιουργεί μέσα στον άνθρωπο τη δικαιοσύνη που η ίδια απαιτεί από τον ίδιο, τον καθιστά δίκαιο.
