Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν

Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

 

Λόγος ἐκγωμιαστικός εἰς τήν ἀνακομιδήν τοῦ Λειψάνου

τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου

 

ἐκ τοῦ βιβλίου

Τρεῖς Ἐγκωμιαστικοί Λόγοι

Ἐπιμέλεια ἱερομονάχου Νεκταρίου

Ἱερά Μονή Σταυρονικήτα - Ἅγιον Ὄρος 1991

 

 

 

Χρυσόστομε ἥλιε, λάμψον σήμερον εἰς τὸν ἐσκοτισμένον μου νοῦν, μέσα ἀπὸ τὰ βασιλικὰ Παλάτια τῆς μακαρίας Τριάδος, ὁποῦ τώρα εὑρίσκεσαι ὁλολαμπής καὶ δεδοξασμένος, μίαν μοναχήν χρυσῆν ἀκτῖνα, ἐκ τοῦ ὑπερβολικοῦ φωτὸς τοῦ νοός σου Χρυσόστομε, οἰκουμενικὲ ῥήτωρ, καὶ τῆς Ἐκκλησίας ὅλης διδάσκαλε μεγαλόφωνε δάνεισον, πρὸς ὥραν εἰς ἐμὲ τὸν ἀμαθῆ καὶ ἀῤῥητόρευτον, τὴν ὄντως ῥητορικωτάτην καὶ χρυσῆν καὶ γαλακτομελίῤῥυτον γλῶσσάν σου. Τριπλασιάζω τὴν φωνήν Χρυσόστομε, ὁ ταχὺς καλλιγράφος καὶ τὸ ἔμψυχον ὄργανον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος χάρισαι καὶ εἰς ἐμὲ σήμερον, τὸν χρυσοῦν καὶ ὀξυγράφον σου κάλαμον, διὰ νὰ ἠμπορέσω, μὲ τὸν ἐδικόν σου νοῦν, νά νοήσω, μὲ τὴν ἐδικήν σου γλῶσσαν νὰ λαλήσω, καὶ μὲ τὸν ἐδικόν σου κάλαμον, νὰ γράψω, τοὺς ἐδικούς σου ἐπαίνους καὶ τὰ ἐγκώμια καὶ οὕτω νὰ σοῦ προσφέρω τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν. Ἐπειδή ἄλλος τινὰς δὲν εἶναι ἱκανὸς ἀφ ἑαυτοῦ, νὰ ἐπαινέσῃ ἐσὲ καὶ τὰ σά, εἰ μὴ μόνος πάλιν ἐσὺ, καὶ ἐκεῖνοι, εἰς ὅσους δώσῃς τήν ἐδικήν σου χάριν, τὴν ὁποίαν λαβόντες παρὰ σοῦ, καὶ οἱ παλαιοὶ ἐκεῖνοι ἱεροὶ καὶ σοφοὶ ἄνδρες, ἐδυνήθησαν νὰ συγγράψωσι κατ’ ἀξίαν τὸν ἐδικὸν σου βίον καὶ τὰ ἐγκώμια ἀπὸ τοὺς ὁποίους οἱ ἐξαίρετοι εἶναι πέντε Πατριάρχαι, δύο ᾿Αρχιερεῖς, δύο βασιλεῖς καὶ δύο ἄρχοντες συγκλητικοί. Ὁ Ἅγιος, λέγω, Πρόκλος ὁ Κωνσταντινουπόλεως, ὁ Ἅγιος Κύριλλος ὁ Ἀλεξάνδρείας, Γεώργιος ὁ ᾿Αλεξανδρείας, Σωφρόνιος ὁ Ἱεροσολύμων, Μαρτύριος ὁ Ἀντιοχείας Θεοδώρητος ὁ Κύρου Ἐπίσκοπος, Παλλάδιος ὁ Ἑλενουπόλεως, Λέων ὁ σοφὸς βασιλεύς, Κωνσταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος βασιλεύς, Βασίλειος ὁ Πρωτόθρονος καί Συμεὼν ὁ λογοθέτης καὶ μετάφραστής καὶ ὅλοι οἱ λοιποί, οἵτινες εἶναι εἴκοσι δύο τὸν ἀριθμόν.

Ταύτην λοιπὸν τὴν χάριν δὸς καὶ εἰς ἐμὲ σήμερον, ὦ Χρυσόστομε  Πάτερ, διὰ νὰ δυνηθῶ μὲ αὐτὴν νὰ ἐγκωμιάσω, ἄν ὄχι κατ᾿ ἀξίαν καὶ εἰς πλάτος, ἀλλὰ συμμέτρως γοῦν, τὴν σημερινην ἑορτὴν καὶ πανήγυριν τῆς λαμπρᾶς καὶ ἐνδόξου ἀνακομιδῆς τοῦ ἱεροῦ καὶ θαυματουργικωτάτου Λειψάνου σου, τὴν ὁποίαν γηθοσύνως ἑορτάζει ὅλη ἡ ἐπὶ γῆς στρατευομένη Ἐκκλησία τῶν Ὀρθοδόξων, μὲ ὅλα τὰ κάτω τάγματα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας ἤτοι, Πατριαρχῶν, Ἀρχιερέων, Ἱερέων, Μοναχῶν, βασιλέων, συγκλητικῶν, ἀρχόντων, ἀρχομένων, καὶ πάντων τῶν λαῶν. ᾿Αλλὰ καὶ πᾶσα ἡ ἄνω θριαμβεύουσα Ἐκκλησία τῶν μακαρίων καὶ πρωτοτόκων, τῶν ἐν Οὐρανοῖς ἀπογεγραμμένων, σήμερον πανηγυρίζει καὶ τέρπεται μὲ ὅλας τὰς τάξεις τῆς Οὐρανίου Ἱεραρχίας  Ἀγγέλων, λέγω, ᾽Αρχαγγέλων, ᾽Αρχῶν, Κυριοτήτων, Ἐξουσιῶν, Δυνάμεων, Χερουβὶμ καὶ Σεραφίμ καὶ μὲ ὅλους τοὺς χοροὺς τῶν ἀπ᾿ αἰῶνος Ἁγίων: Προφητῶν, Ἀποστόλων, Μαρτύρων, Ἱεραρχῶν, Ὁσίων, καὶ πάντων τῶν δικαίων.

Πανηγυρίζει γὰρ ὁ Οὐρανὸς ἄνωθεν σήμερον, καὶ οἱ ἐν τῷ Οὐρανῷ ᾽΄Αγγελοι καὶ μακάριοι, ἔχοντες ἐν μέσῳ αὐτῶν τὴν ἀγγελοειδῆ ψυχήν, καὶ τὸ μακάριον πνεῦμα τοῦ θείου Χρυσοστόμου, ὁλολαμπὲς καὶ ὁλόφωτον, καὶ ἀπὸ κάθε μέρος ἐκλάμπον τὰς μαρμαρυγὰς καὶ ἐλλάμψεις τῆς θείας μακαριότητος. Πανηγυρίζει δὲ καὶ ἡ γῆ κάτωθεν, καὶ πάντες οἱ ἐν τῆ γῆ ἄνθρωποι, ἔχοντες τὸ ζωομύριστον καὶ ἱερὸν καὶ θαυματόβρυτον αὐτοῦ Λείψανον, καὶ ἀπολαμβάνοντες ἐξ αὐτοῦ καθ᾽ ἑκάστήν, πλουσίας τὰς χάριτας τῶν θαυμάτων καὶ ἰαμάτων καὶ οὕτω γίνεται σήμερον μία κοινὴ χαρὰ καὶ μία παγκόσμιος πανήγυρις τοῦ Οὐρανοῦ ὁμοῦ καὶ τῆς γῆς, καὶ τῶν ᾽Αγγέλων ἅμα καὶ τῶν ἀνθρώπων.

Διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς ἐσυνάχθημεν σήμερον, ἀδελφοί, διὰ νὰ ἑορτάσωμεν πνευματικῶς καὶ θεαρέστως, τὴν λαμπρὰν ταύτην καὶ ἔνδοξον ἀνακομιδήν, ὁμοῦ καὶ μετακομιδήν, τοῦ πανιέρου Λειψάνου τοῦ θείου Πατρὸς ἡμῶν Χρυσοῤῥήμονος καὶ διὰ τῆς ἑορτῆς ταύτης, τὸν μὲν Θεὸν νὰ δοξάσωμεν, ὁποὺ ἐτίμησε μὲ τόσα ὑπερφυσικὰ καὶ οὐράνια χαρίσματα τὸν Αὑτοῦ θεράποντα καὶ θεῖον Ἱεράρχην Χρυσόστομον, ὄχι μόνον ζῶντα, ἀλλὰ καὶ μετὰ θάνατον τὸν δὲ θεῖον Χρυσόστομον νὰ μακαρίσωμεν, ὁπού, διὰ τῆς ἀγγελικῆς καὶ ἰσαποστόλου αὐτοῦ πολιτείας, ἔγινεν ἀντιστρόφως ἄξιος νὰ λάβῃ παρὰ Θεοῦ τοιαῦτα χαρίσματα καὶ διὰ τῶν δύο ὁμοῦ, νὰ λάβωμεν τὸν πρέποντα μισθόν μας, καὶ ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ ἀπὸ τὸν Ἅγιον.

Γράφει ὁ μαθηματικὸς Ἀχιλλεύς εἰς τὰ φαινόμενα τοῦ ποιητοῦ ᾽Αράτου, ὅτι οἱ Αἰγύπτιοι εἶχον συνήθειαν, καὶ ὅταν ἔβλεπον τὸν ἥλιον νὰ καταβαίνῃ εἰς τὰ νότια μέρη τοῦ κόσμου, ἐν τῷ καιρῷ τοῦ χειμῶνος, φοβούμενοι μήπως ὀλίγον κατ᾽ ὀλίγον καταβαίνοντας κρυβῆ ὁλότελα ὑποκάτω εἰς τὴν γῆν, καὶ τοὺς ἀφὴσῃ παντελῶς ἀφωτίστους, ἐφόραιναν μαῦρα φορέματα, ὅλοι ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου, καὶ ἔκλαιον καὶ ὠδύροντο. Ὅταν δὲ πάλιν ἔβλεπον τὸν ἥλιον νὰ ἀναβαίνῃ εἰς τὰ βόρεια μέρη, ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἀνοίξεως, ὅλοι ἐξεναντίας ἐφόραιναν ἱμάτια λευκοί, ἔβανον στέφανα εἰς τὴν κεφαλὴν, καὶ ἔχαιρον καὶ εὐφραίνοντο.

Ἕνα παρόμοιον συμβεβηκὸς ἀκολούθησεν, ἀδελφοί, καὶ εἰς τὸν καιρὸν τοῦ σὴμερον ἑορταζομένου μεγάλου Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου διατὶ, ὅταν αὐτὸς ἐκατέβη ἀπὸ τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ ἐστάλθη ἐξόριστος εἰς Κουκουσόν, καὶ εἰς Ἀραβισσόν, καὶ εἰς Πιτυοῦντα, τόσον ἡ Κωνσταντινούπολις ἡ τῶν πόλεων βασιλεύουσα, ὅσον καὶ ὅλη ἡ τῶν ᾽Ορθοδόξων Ἐκκλησία, ὁποὺ ἐφωτίζετο ἀπὸ τὰς πανσόφους αὐτοῦ διδαχάς, καὶ ἀπὸ τὰ χρυσᾶ του συγγράμματα, ἐμαυροφόρεσαν σχεδόν, καὶ ἔκλαιον καὶ ὠδύροντο, διατὶ ὑστερήθηκαν τοιοῦτον λαμπρότατον ἥλιον ὁ ὁποῖος μὲ τὸ φῶς του μέν, ἐφώτιζεν αὐτῶν τὸν νοῦν, εἰς τὴν τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν καθηκόντων ἐπίγνωσιν, καὶ ἀπεδίωκεν ἀπὸ τὰς ψυχάς των, τὸ σκότος τῆς ἀγνωσίας καὶ ἀπογνώσεως μὲ τὴν θερμότητά του δέ, ἐζωοποίει καὶ ἐθέρμαινε τὴν θέλησιν καὶ καρδίαν τους εἰς τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ καὶ εἰς τὸν ζῆλον τῆς ἀρετῆς.

Καὶ κατὰ ἀλήθειαν, τότε οἱ Κωνσταντινουπολῖται, δὲν ἀγάπων πλέον τὰ μεταξωτὰ καὶ λαμπρὰ τῆς Κίνας φορέματα, δὲν ἔχαιρον εἰς τὰ πορφυρᾶ ἱμάτια τῆς Τύρου δὲν ἐπόθουν πλέον τοὺς πολυτίμους λίθους τῆς ᾿Ινδίας, ἀλλ᾽ ἕνα μόνον ἐπόθουν, ἕνα μόνον ἐζήτουν, τὴν μελισταγῆ καὶ ἀθάνατον γλῶσσαν τοῦ Χρυσοστόμου ἔτζι τὸ λέγει ὁ σοφὸς Θεοδώρητος εἰς ἕνα ἀπὸ τοὺς πέντε ἐγκω-ιαστικοὺς λόγους, ὁποὺ συνέγραψεν εἰς τὸν Ἅγιον «Ἔβλεπεν ἡ βασιλὶς Πόλις τὰ ἐκ σηρῶν ὑφάσματα καὶ διέπτυεν ἐθεώρει τοὺς ἐξ Ἰνδιῶν λίθους καὶ κατεφρόνειοὐδὲ τῆς Τύρου τὸ ἁλουργὲς αὐτὴν ἔτερπεν ἄνθος πηλίνην ἐπόθει γλῶσσαν, ἀθάνατα διδασκαλίας προχέουσαν νάματα». Τί λέγω; Ὁ κόσμος ὅλος, περισσότερον ἐλυπήθη ὅταν ἐξωρίσθη ὁ μέγας Χρυσόστομος, καὶ ἐσιώπησε τὸ πάγχρυσον ἐκεῖνο στόμα, παρὰ ὁποὺ ἤθελε λυπηθῆ, ἐὰν ἔμελλε νὰ χαθῆ τελείως ἀπὸ τὴν κτίσιν ὁ ἥλιος καὶ τοῦτο βεβαιοῦται ἀπὸ τὰ λόγια ἐκεῖνα, ὁποὺ ἔλεγον μετὰ δακρύων τὰ πλήθη τῶν μοναχῶν καὶ παρθένων τῆς Καππαδοκίας καὶ Ταυροκιλικίας, ὅταν ἔβλεπον τὸν Χρυσόστομον ἀπερχόμενον εἰς τὴν ἐξορίαν «Συνέφερεν ἵνα ὁ ἥλιος συσταλῆ, ἢ ἵνα τὸ στόμα Ἰωάννου ἐσιώπησε»

Καὶ ἐν ὅσῳ μὲν ἦτον ἀκόμη ἐπάνω εἰς τὴν γῆν ζωντανὸς ὁ Χρυσόστομος, ἀγκαλὰ καὶ ἐξόριστος, ὅμως εἶχεν ὁ κόσμος κάποιαν παρηγορίαν, διατὶ καὶ ἀπὸ μακρόθεν, ἐφωτίζοντο καὶ ἐζωοποιοῦντο ἀπὸ τὰς χρυσᾶς του ἐπιστολάς, ὡσὰν ἀπό τινας χρυσοφαεῖς ἀκτῖνας, τὰς ὁποίας δὲν ἔπαυε νὰ στέλλῃ ἀπὸ τῆς ἐξορίας, καὶ εἰς τὴν Κωνσταντινούπο καί εἰς ἄλλοα μέρη τοῦ κόσμου, ἀφ’ οὗ δὲ ἐτελεύτησε καί τελείως ἐκρύβη ὑποκάτω εἰς τήν γῆν ὁ χρυσόμορφος ἥλιος, τότε, ὢ πόσον ἐθρήνησεν ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία! ὢ πόσον ἔκλαυσεν ὅλη ἡ οἰκουμένη! Διατὶ ἔμεινεν ὡσὰν πλοῖον χωρὶς κυβερνήτην ὡσὰν ποίμνιον, χωρὶς ποιμένα ὡσὰν στρατόπεδον, χωρὶς ἀρχιστράτηγον καὶ ὡσὰν κόσμος σκοτεινὸς καὶ ἄχαρος, χωρὶς ἥλιον. ᾽΄Εκλαιον οἱ ὀρφανοὶνοι τὸν πατέρα τους ἐθρήνουν οἱ μαθηταί τόν διδάσκαλον τους ὠδύροντο οἱ πτωχοὶ τὸν προστάτην τους ἐλυποῦντο οἱ ἁμαρτωλοὶ τὴν ἐλπίδα των οἱ τεθλιμμένοι, τήν παρηγορίαν τους οἱ ἀσθενεῖς, τὴν ἐπίσκεψίν τους καὶ οἱ διψασμένοι ἀπὸ λόγον Θεοῦ, διατὶ ἐστερήθησαν τὰ γλυκότατα καὶ πάγχρυσα νάματα τῆς διδασκαλίας τοῦ Χρυσοῤῥήμονος. Κοινὴ ἦτον ἡ συμφορὰ, παγκόσμιον τὸ κακόν οἰκουμενικὴ ἡ δυστυχία. Καὶ διὰ νὰ εἰπῶ προσφυέστερον καθὼς μία

φίλανδρος γυνή, ὅταν χηρεύσῃ καὶ στερηθῇ τὸν νυμφίον καὶ ἄνδρα της, θρηνεῖ καὶ κλαίει ἀπαρηγόρητα, τοιουτοτρόπως καὶ ὅλη ἡ καθολικὴ τοὺ Χριστοὺ Ἐκκλησία, στερηθεῖσα τὸν νυμφαγωγὸν καὶ νυμφίον της Χρυσόστομον, ἐθρήνει καὶ ὠδύρετο νυμφίον μὲ τὸν ὁποῖον ἐγέννα εἰς τὸν Χριστὸν πολλὰ τέκνα πνευματικά, διὰ μέσου τῶν ὠδίνων τῆς παγχρύσου του διδασκαλίας καὶ τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος ἔτζι ἐπαρωμοιασε τὴν Ἐκκλησίαν ὁ Ἅγιος Ἰννοκέντιος ὁ Πάπας, γράφων περὶ τοῦ Χρυσοστόμου πρὸς τὸν βασιλέα Ἀρκάδιον «Οὐ μόνον ἡ Κωνσταντινουπολιτῶν Ἐκκλησία ἐζημιώθη τῆς ἐκείνου καλλιῤῥύτου γλώττης, ἀλλὰ, καί πᾶσα ἡ ὑφήλιος ἐχήρευσεν, ἀπολέσασα τοιοῦτον ἔνθεον ἄνδρα».

Ἀκούεις; Ἐχήρευσε λέγει, ἤγουν ἔμεινεν, ὡσὰν χήρα γυνή, ὅλη ἡ ὑπ’ οὐρανόν, στερηθεῖσα τὸν Χρυσόστομον καὶ κλαίουσα τὴν στέρησίν του ἀπαρηγόρητα;  διατί ἀπαρηγόρητα; Ὅτι, ὄχι μόνον ὑστερήθη τὸ φῶς τοῦ ἡλίου τοῦ Χρυσοστόμου, ἀλλ᾽ οὐδὲ αὐτὸν τὸν δίσκον τοῦ ἡλίου ἀφώτιστον ἔβλεπεν ἤτοι, οὐδὲ αὐτὸ ἔβλεπε τὸ νεκρόν, καὶ

πανσεβάσμιον Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου, διὰ νὰ παρηγορῇ κἄν μὲ αὐτὸ ὀλίγον τὴν λύπην της, καθὼς καὶ πάλαι ἡ Ραχὴλ ἔκλαιεν ἀπαρηγόρητα τὰ τέκνα της, καὶ νὰ παρηγορηθῇ δὲν ἤθελε, διατὶ δὲν τὰ ἔβλεπεν «Καὶ οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν» (Ἱερ. 31,16). Ἔμεινε λοιπὸν εἰς τὴν χηρείαν ταύτην καὶ ἀπαρηγόρητον λύπην ὅλη ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, χρόνους ὁλοκλήρους τριαντατρεῖς. Καὶ φαίνεταί μοι πὼς νὰ ἐφώναζεν, ἄλλοτε μέν, τὸ πενθικὸν ἐκεῖνο λόγιον τοῦ Προφήτου Ὠσηέ «Παράκλησις κέκρυπται ἀπὸ ὀφθαλμῶν μου» (Ὡσ. 13,14) ἄλλοτε δέ, ἐκεῖνο τὸ τοῦ θρηνῳδοῦ Ἱερεμίου «Πῶς ἐκάθισε μόνη ἡ πόλις ἡ πεπληθυσμένη λαῶν; ᾿Εγενήθη ὡς χήρα, πεπληθυσμένη ἐν ἔθνεσι κλαίουσα ἔκλαυσεν ἐν νυκτί, καὶ τὰ δάκρυα αὐτῆς ἐπὶ τῶν σιαγόνων αὐτῆς καὶ οὐχ ὑπάρχει ὁ παρακαλῶν αὐτὴν ἀπὸ πάντων τῶν ἀγαπώντων αὐτην» (Θρῆν. 1,2 -3). ᾿Αλλὰ σήμερον, βλέπουσα πὼς εὐγαίνει καὶ ἀνακομίζεται ἀπὸ τὸν τάφον, ὡσὰν ἀπὸ ἀνατολικὸν ὁρίζοντα, ὁ χρυσοφαής οὗτος καὶ γλυκύτατος ἤλιος, παρηγορεῖ τὴν θλίψιν της, μεταβάλλει τὴν λύπην της εἰς χαρὰν καὶ τὰ δάκρυά της εἰς γέλωτα. Σήμερον βλέπουσα τὸ ἱερὸν καὶ πανσεβάσμιον Λείψανον τοῦ ἐδικοῦ της νυμφίου νὰ μετακομίζεται ἀπὸ τοῦ εὐτελεστάτου χωρίου τῶν Κομάνων, εἰς τὴν πρωτεύουσαν καὶ βασιλεύουσαν ὅλων τῶν πόλεων, μετὰ τοσαύτης δορυφορίας, μετὰ τοσαύτης τιμῆς, μετὰ τοσαύτης προπομπῆς καὶ παῤῥησίας, ἥτις δὲν ἔγινε ποτὲ ἀπὸ τοῦ αἰῶνος εἰς ἄλλον τινά, οὔτε Πατριάρχην, οὔτε βασιλέα, σκιρτᾷ καὶ χορεύει τῷ Πνεύματι σήμερον βλέπουσα τὸν νυμφαγωγόν της Χρυσόστομον, νὰ ἀναβαίνῃ ὡς νοητὸς άλλος ἥλιος, ἐπάνω εἰς τὸν Πατριαρχικὸν καῖ οἰκουμενικὸν αὐτοῦ θρόνον, καθὼς ἀναβαίνει εἰς τὰ βόρεια μέρη τοῦ κόσμου ὁ αἰσθητὸς οὗτος ἥλιος, ἀλλάζει παρευθὺς τὰ προτερινὰ ἱμάτια τοῦ πένθους καὶ ἐνδύεται τὸν χιτῶνα τῆς ἀγαλλιάσεως ῥίπτει τὸν παλαιὸν σάκκον καὶ τὰ φορέματα τῆς χηρεύσεως καὶ φοραίνει ἱμάτια λαμπρά, ἱμάτια νυμφικά, ἱμάτια χαροποιὰ καὶ εὐφρόσυνα, τὰ ὁποῖα ἐφόρει καὶ ὅταν ἦτον ζωντανὸς ὁ νυμφαγωγός της Χρυσόστομος καὶ μιμεῖται κατὰ τοῦτο τὴν σωφρονεστάτην ἐκείνην καὶ ἀῤῥενόφρονα Ἰουδίθ, ἥτις καθὼς εἶναι γεγραμμένον, «Περιείλετο τὸν σάκκον, ὃν ἐνεδεδύκει, καὶ ἐξεδύσατο τὰ ἱμάτια τῆς χηρεύσεως αὐτῆς καὶ περιεκλύσατο τὸ σῶμα ὕδατι καὶ ἐχρίσατο μύρῳ παχεῖ, καὶ διέταξε τὰς τρίχας τῆς κεφαλῆς αὑτῆς, καὶ ἐπέθετο μίτραν ἐπ᾽ αὐτῆς, καὶ ἐνεδύσατο τὰ ἱμάτια τῆς εὐφροσύνης αὐτῆς, ἐν οἷς ἐστολίζετο ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς ζωῆς τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς καὶ ἔλαβε τὰ σανδάλια εἰς τοὺς πόδας αὑτῆς καὶ περιέθετο τοὺς χλιδῶνας καὶ τὰ ψέλλια καὶ τοὺς δακτυλίους καὶ τὰ ἐνώτια, καὶ πάντα τὸν κόσμον αὑτῆς» ( ’Ιουδίθ 10,3). Τοιουτοτρόπως, λέγω, καὶ ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία στολισαμένη, ὑποδέχεται σήμερον ἀπὸ τῆς ἐξορίας τὸ ζωομύριστον καὶ νεκρόζωον καὶ θαυματουργικώτατον σῶμα τοῦ φωστῆρός της Χρυσοστόμου, καὶ ἑορτάζει χαρμοσύνως καὶ περιχαρῶς, ἀπὸ περάτων ἕως περάτων τοῦ κόσμου, καὶ ὑπόθεσιν ποιεῖται κοινῆς καὶ παγκοσμίου πανηγύρεως τὴν τοιαύτην ἔνδοξον ἀνακομιδὴν καὶ μετακομιδὴν καὶ ὑποδοχὴν τοῦ Λειψάνου τοῦ διδασκάλου τῆς οἰκουμένης, κράζουσα μεγαλοφώνως ἐκεῖνα τὰ προφητικὰ «Διέῤῥηξας τὸν σάκκον μου, καὶ περιέζωσάς με εὐφροσύνην ὅπως ἂν ψάλῃ Σοι ἡ δόξα μου» (Ψ. 29,12-13). Καὶ « ᾽Αγαλλιάσθω ἡ ψυχή μου ἐπὶ τῷ Κυρίῳ, ἐνέδυσε γάρ με ἱμάτιον σωτηρίου καὶ χιτῶνα εὐφροσύνης περιέβαλέ με ὡς νύμφην κατεκόσμησέ με κόσμῳ» (Ἡσ. 61,10).

Καὶ τοῦτο μὲ κάθε δίκαιον διατί, πῶς δὲν ἔπρεπε νὰ χαρῇ σήμερον ὅλη ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, εἰς ἕνα καιρὸν ὁπού βλέπει, ὅτι εἰς τὸ Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου μετεβλήθησαν ὅλοι οἱ νόμοι τῆς φύσεως, καὶ ἐνεργήθησαν μόνοι οἱ νόμοι της Χάριτος; Ὅτι σῶμα νεκρόν, ὅταν θέλη, κινεῖται, καὶ ὅταν θέλη, μένει ἀκίνητον; Ὅτι σῶμα πρὸ τριάκοντα καὶ τριῶν χρόνων ἐνταφιασμένον, ἀνακομίζεται σῶον καὶ ἀδιάλυτον, μὲ τὴν ὁλοκληρίαν ὅλων τῶν μελῶν καὶ μερῶν του; Καὶ ὑπερβαίνει τὴν τοῦ Θεοῦ κατὰ τοῦ Ἀδάμ ἀπόφασιν ἐκείνην τὴν λέγουσαν «Γῆ εἶ, καὶ εἰς γῆν ἀπελεύση» (Γέν. 3,19); Πῶς δὲν ἔπρεπε νὰ χαρῇ σήμερον, ὅταν εἶδε τὸ σῶμα τοῦ Χρυσοῤῥημονος, νὰ εὑρίσκηται μὲν εἰς τὴν γῆν ἐν διαστήματι τόσων χρόνων, ἔπειτα νὰ ἀνακομίζεται λαμπρὸν καὶ κροκοειδὲς εἰς τὸ χρῶμα; Εὐωδέστατον εἰς τὴν ὀσμηήν, ὑπερνικῶν πάντα τὰ ἐπὶ γῆς ἀρώματα; Καὶ ἔχον ὅλα τὰ ἄλλα οὐσιώδη καὶ συστατικὰ τῆς ἁγιότητος γνωρίσματα; Πῶς δὲν ἔπρεπε νὰ χαρῇ ὅταν εἶδε τοῦ Ἰωάννου τὸ Λείψανον, νὰ ἰατρεύη κυλλούς; Νὰ ἀνορθοῖ παραλυτικούς; Νὰ φωτίζη τυφλούς; Καὶ νὰ ἀναβλύζη ποταμηδὸν θαύματα καὶ χαρίσματα ἰαμάτων εἰς ἐκείνους ὁποὺ ἤθελαν τὸ προσκυνήσουν μετὰ εὐλαβείας καὶ πίστεως; Πῶς δὲν ἦτον δίκαιον νὰ χαρῇ ὅλος ὁ κόσμος, βλέποντας ἕνα νεκρὸν σῶμα, νὰ ἔχη ἐξουσίαν κατὰ τῶν στοιχείων κατὰ γῆς, λέγω, καὶ θαλάσσης καὶ τοῦ ἀέρος; Νὰ ἀσηκώνῃ ἀνέμους ἀπὸ τὴν θάλασσαν; Νὰ σχίζῃ εἰς ῥήγματα τὴν γῇν; Νὰ κάμνῃ τὰ πλοῖα νὰ κλίνουσιν ἀφ’ ἑαυτῶν, ὡσὰν νὰ ἦτον λογικὰ καὶ ἔμψυχα, διὰ νὰ τὸ ὑποδεχθοῦν; Καὶ ἔπειτα νὰ τὰ διευθύνῃ αὐτὸ εἰς ὁποῖον τόπον θέλει καὶ βούλεται; Καὶ διὰ νὰ εἰπῶ τὸ μεγαλύτερον καὶ θαυμασιώτερον, πῶς δὲν ἦτον πρέπον νὰ χαρῇ σήμερον ὅλη ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, ὅταν εἶδε νὰ ἀνοίξουν ἐκεῖνα τὰ ἄψυχα χείλη; Καὶ ὅταν ἤκουσε νὰ εὔγη φωνὴ ζωντανὴ καὶ ἔναρθρος ἀπὸ τὸ πρὸ τριάκοντα καὶ τριῶν χρόνων νενεκρωμένον στόμα τοῦ Χρυσοστόμου; Καὶ νὰ εἰπῇ «εἰρήνη πᾶσιν»; ᾽΄Οντως ἐδῶ πρέπει νὰ ἐκφωνὴσωμεν εὐκαίρως ἐκεῖνο τὸ Δαβιτικόν «Τίς Θεὸς μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; Σὺ εἶ ὁ Θεός, ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος» (Ψ. 76,14-15). Τίς νὰ ἰδῇ τοιοῦτον τεράστιον καὶ νά μὴ θαυμάσῃ; Τίς νά ἀκούσῃ τοιοῦτον θαῦμα καὶ νὰ μὴν ἐκπλαγῇ; Ἡ ψυχὴ εἶναι ὁ ποιητὴς καὶ τεχνίτης τῆς ἐνάρθρου φωνῇς ἀλλ’ ἡ ψυχὴ τοῦ Χρυσοστόμου ἦτον χωρισμένη ἀπὸ τὸ σῶμα λοιπὸν πῶς ἔγινε τέχνη χωρὶς τὸν τεχνίτην; Πῶς ἠκολούθησαν ἔργον καὶ ἀποτέλεσμα, χωρὶς τὸν ποιητὴν; Πῶς ἡ λύρα καὶ ὁ αὐλὸς ἤχησαν, χωρὶς νὰ τὰ κρούσῃ ὁ λυρῳδὸς καὶ ὁ αὐλητής; Καὶ μάλιστα ὁποὺ καὶ ὁ αὐλὸς καὶ ἡ λύρα ἦτον διεφθαρμένα; Θαυμάσια τὰ ἔργα Σου Κύριε. Ἡ αἰτία ὅλη ἡ ποιητικὴ τούτου, ἐστάθη, ἀδελφοί μου, θεία καὶ ὑπερφυσικὴ καὶ ὁ τεχνίτης τοῦ ἔργου τούτου ἦτον αὐτὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον διατὶ, ἀγκαλὰ καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ Χρυσοστόμου ἦτον χωρισμένη ἀπὸ τὸ σῶμα, ἀλλὰ ἡ παντουργὸς Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὁποὺ ἦτον ἑνωμένη μὲ τὸν θεῖον Χρυσόστομον ἔτι ζῶντα, ἡ αὐτὴ καὶ ἀφ’ οὗ ἀπέθανε, δὲν ἐχωρίσθη, οὔτε ἀπὸ τὴν ψυχήν, οὔτε ἀπὸ τὸ σῶμα του ἀλλὰ τὴν μὲν ψυχὴν του ἐν Οὐρανοῖς μακαρίαν ἐποίησε, τὸ δὲ σῶμά του ἐπὶ γῆς κρήνην θαυμάτων καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ τούτου δὴ τοῦ θαύματος ἔδειξε καθώς, οὔτε ἡ Θεότης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ δὲν ἐχωρίσθη ἐν τῷ τριημέρῳ θανάτῳ, οὔτε ἀπὸ τὴν μακαρίαν ψυχὴν Του, οὔτε ἀπὸ τὸ Θεοϋπὸστατον Σωμα Του ἔτζι ὑψηγορεῖ ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος λέγων «Προσκυνήσεις ὡσαύτως καὶ τὰς σοροὺς τῶν Ἁγίων, τὰς ἁγίας, καὶ εἴ τι τῶν ὀστέων Λείψανον οὐ γὰρ διέστη τούτων ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ, ὥσπερ οὐδὲ τοῦ προσκυνητοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ διέστη ἡ Θεότης ἐπὶ τοῦ ζωοποιοῦ θανάτου» (Δεκάλογος τῆς κατὰ Χριστὸν Νομοθεσίας), ΡG 150, 1093Α).

Ὥστε (διὰ νὰ συμπεράνω τὰ ἄνωθεν) ἂν καὶτὸ Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου, ἦτον κατὰ φύσιν νεκρὸν καὶ ἀκίνητον καὶ ἄφωνον, ἀλλὰ κατὰ Χάριν ἦτον ζωντανόν, καὶ διὰ τοῦτο ἐκίνησε τὴν γλῶσσάν του, καὶ ἐλάλησε «Δίκαιοι γάρ, εἰς τὸν αἰῶνα ζῶσι» (Σοφ. Σολ. 5,15). Ἀφίνω νὰ λέγω, ὅτι πρέπει νὰ εὐφρανθοῦν σήμερον ὅλοι οἱ ᾽Ορθόδοξοι, διατὶ βλέπουσι τοὺς Ἀρχιερεῖς καὶ Ἱερεῖς, πὼς βαστάζουσι τὸ ἁγιώτατον Λείψανον τοῦ Ἰωάννου, ὡς ἄλλην νέαν Κιβωτὸν διαθήκης Κυρίου, μετὰ πολλῆς εὐλαβείας καὶ φόβου καὶ πὼς προσπίπτουσιν εἰς αὐτὸ οἱ Πατριάρχαι, καὶ προσκυνοῦσιν οἱ βασιλεῖς γονυπετοῦσιν οἱ συγκλητικοί δορυφοροῦσιν οἱ ἄρχοντες καὶ πὼς, ὁ μὲν βασιλεύς, προπορεύεται ἔμπροσθέν του ἀσκεπής, ὡσὰν δοῦλος, βαστάζων θυμιάματα καὶ λαμπάδας, ὁμοῦ μὲ ὅλην τὴν βασιλικὴν σύγκλητον καὶ τὴν ἁγίαν Σύνοδον, κατὰ τὸν Ἀνωνυμον, καθώς ποτε ἐπροπορεύετο ἔμπροσθεν τῆς Κιβωτοῦ τοῦ μαρτυρίου, καὶ ὁ βασιλεὺς Σολομών «Καὶ ἦραν οἱ Ἱερεῖς τὴν Κιβωτόν, καὶ τὸ σκήνωμα τοῦ μαρτυρίου, καὶ ὁ βασιλεύς, καὶ πᾶς ᾿Ισραὴλ ἔμπροσθεν τῆς Κιβωτοῦ, θύοντες πρόβατα καὶ βόας ἀναρίθμητα» (Βασ. Γ΄, 8,3-5). Ὁ δὲ λοιπὸς λαός, ἄλλοι μὲν προπορεύονται, ἄλλοι δὲ συμπορεύονται, καὶ ἄλλοι ἀκολουθοῦν. Καὶ ἂς μὴ θαυμάσῃ τινὰς πὼς ἐπαρωμοίωσα τὸ Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου μὲ τὴν Κιβωτὸν τοῦ μαρτυρίου ὄχι διατὶ, Κιβωτὸς ἀληθῶς, Κιβωτὸς ἦτον, ἀδελφοί, καὶ τῆς Κιβωτοῦ τιμιώτερον ἐκεῖνο

τὸ σῶμα ἐπειδὴ εἶχε τὸν δεκάλογον μέσα του, καὶ τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ γεγραμμένον, ὄχι ἐπάνω εἰς λιθίνας πλάκας, ἀλλὰ ἐπάνω εἰς τὰς σαρκίνας πλάκας τῆς καρδίας του. Καὶ ἐπειδὴ εἶχε τὴν χρυσῆν στάμνον, ἤτοι τὴν χρυσοειδῆ του καρδίαν, ἥτις περιεῖχε τὸ ἀληθινὸν καὶ Οὐράνιον Μάννα, τὸν ᾽Ιησοῦν Χριστόν, ἐξ Οὗ πᾶς ὁ τρώγων οὐκ ἀποθνησκει, ἀλλὰ ζῇ καὶ μένει εἰς τὸν αἰῶνα.

Νὰ εἰπῶ τὸ μεγαλύτερον; Πρέπει σήμερον νὰ εὐφρανθοῦν οἱ ᾽Ορθόδοξοι, διατὶ εἰς ὅλον τὸ ὕστερον, βλέπουσιν (ὢ πῶς νὰ τὸ διηγηθῶ χωρὶς δάκρυα καὶ κατάνυξιν!) τὸν ἁγιώτατον Πατριάρχην Πρόκλον καὶ τὸν εὐσεβέστατον βασιλέα Θεοδόσιον, ὡσὰν ἄλλον Ἰωσὴφ καὶ Νικόδημον, πὼς σηκώνουσι μετὰ πολλῆς εὐλαβείας τὸ πανσεβάσμιον Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τὸ ἐμβάζουσι μόνοι οἱ δύο, κατὰ τὸν ᾿Ανώνυμον, μέσα εἰς τὰ ἄδυτα τοῦ ἁγίου Βὴματος, καὶ ἐκεῖ τὸ ἀποθέτουσιν ὑποκάτω τοῦ θυσιαστηρίου καὶ τῆς ἁγίας Τραπέζης, ὡς χρυσίον καὶ θησαυρὸν πολυτίμητον, καθὼς ἀπέθεντο τότε τὸ Δεσποτικὸν καὶ Θεοϋπόστάτον Σῶμα τοῦ Ἰησοῦ μέσα εἰς τὸ μνημεῖον ὁ Ἰωσὴφ καὶ Νικόδημος. Ἴδετε δόξας; Ἴδετε μεγαλεῖα; Ἴδετε θαυμάσια; Μὲ τὰ ὁποῖα ὁ θαυμαστὸς ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ Θεός, ἐδόξασεν, ἐμεγάλυνεν, ἐθαυμάστωσε τὸ Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου; ᾽΄Οντως ἀψευδὴς εἶναι ὁ Κύριος εἰς τὰς ὑποσχέσεις Του Αὐτὸς γὰρ εἶπε «Τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω» (Βασ. Α΄ 2, 30) ὄντως ἂν ἦτον τώρα παρὼν ὁ σοφὸς Σειράχ, βεβαιότατα ἤθελεν εἰπῇ καὶ περὶ τοῦ Λειψάνου τοῦ Χρυσοστόμου, ἐκεῖνα τὰ μεγαλόδοξα ἐγκώμια, ὁποῦ εἶπέ ποτε περὶ Σίμωνος Ὀνίου, τοῦ μεγάλου Ἀρχιερέως « Ὡς ἐδοξάσθη ἐν περιστροφῇ λαοῦ, ἐν ἐξόδῳ οἴκου καταπετάσματος ὡς ἀστήρ ἑωθινὸς ἐν μέσῳ νεφελῶν, ὡς σελήνη πλήρης ἐν ἡμέραις ὡς ἥλιος ἐκλάμπων ἐπὶ ναὸν Ὑψίστου, καὶ ὡς τόξον φωτίζον ἐν νεφέλαις δόξης, ὡς ἄνθος ῥόδων ἐν ἡμέραις νέων, ὡς κρίνα ἐπ’ ἐξόδων ὕδατος, ὡς βλαστὸς λιβάνου ἐν ἡμέραις θέρους ὡς πῦρ καὶ λίβανος ἐπὶ πυρείου ὡς σκεῦος χρυσίου ὁλοσφύρητον, κεκοσμημένον παντὶ λίθῳ πολυτελεῖ ὡς ἐλαία ἀναθάλλουσα καρπούς, καὶ ὡς κυπάρισσος ὑψουμένη ἐν νεφέλαις ἐν τῷ ἀναλαμβάνειν αὐτὸν στολήν δόξης, καὶ ἐνδιδύσκεσθαι αὐτὸν συντέλειαν καυχήματος, ἐν ἀναβάσει θυσιαστηρίου ἁγίου, ἐδόξασε περιβολην ἁγιάσματος» (Σοφ. Σειρὰχ 50,5-11).

Διὰ τοῦτο λοιπόν, ἄς χαροῦμεν πνευματικῶς καὶ ἡμεῖς σήμερον ἀδελφοί ἄς ἀναπέμψωμεν δόξαν εἰς τὸν Θεόν, τὸν ποιήσαντα τοιαῦτα θαυμάσια εἰς τὸ θεῖον τοῦ Χρυσοῤῥήμονος Λείψανον ἄς εὐφημήσωμεν τὸν μέγαν Χρυσόστομον μὲ ὕμνους καὶ ᾠδὰς πνευματικάς, ὁποὺ τόσον ἐδοξάσθη παρὰ Κυρίου, καὶ ζῶν ἔτι, καὶ μετὰ θάνατον  ἂς προσκυνήσωμεν νοερῶς τὸ πάνσεπτον αὐτοῦ Λείψανον, διὰ νὰ λάβωμεν καὶ τὴν εἰς αὐτὸ ἐνοικοῦσαν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἥτις δίδεται καὶ ἀοράτως, ὡς ἀόρατος καὶ ἀπεριόριστος « Ἡ γὰρ Χάρις οὐ στενή, οὐδὲ τόποις περιγραπτή», κατὰ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον δὶς συγκρίνωμεν τὸν Χρυσοῤῥήμονα μὲ τοὺς ἄλλους  Ἁγίους, καὶ δὶς τοῦ προσφέρωμεν τὰ ἱερὰ ὀνόματα, τὰ ὁποῖα μὲ τὰς ἀρετάς του ἀπόκτησε καὶ ἔγινε πολυώνυμος.

Ποῖον γὰρ ὄνομα ἱερὸν καὶ ἅγιον νὰ ὀνομάσωμεν τὸν Χρυσόστομον καὶ νὰ μὴν ἁρμόζη εἰς αὐτόν; Νὰ τὸν ὀνομάσωμεν ἄγγελον; Καὶ τοῦ πρέπει διατὶ αὐτὸς ἔζησε τῇ ἀληθείᾳ μίαν ζωήν ἰσάγγελον, καὶ κατὰ τὰς ἄλλας αὐτοῦ πράξεις χαμευνίας, λέγω, ἀγρυπνίας, προσευχάς, τήξεις τοῦ σώματος, καὶ ἀσκήσεις ὑπερφυεῖς, μάλιστα δὲ κατὰ τὰς νηστείας, τὰς ὁποίας εἶχεν ἀχώριστον σύντροφον εἰς ὅλον τὸν βίον του, καὶ ἐξαιρέτως πρὸ τοῦ θανάτου του, ὅτε τρεῖς ὁλοκλήρους μήνας, δὲν ἔφαγεν ὁλότελα ἀνθρώπινον φαγητόν, ὡς ἄσαρκος καὶ ἄϋλος, ἕως ὁποὺ ἐτελεύτησεν ἐβάστασε γάρ, μὲ μόνην ἐκείνην τὴν ἄφθαρτον τροφήν, ὁποὺ τοῦ ἔδωκαν καὶ ἔφαγεν, οἱ Θεῖοι καὶ Ἱεροὶ Ἀπόστολοι, καθὼς ὅλοι οἱ συγγραφεῖς τοῦ βίου του συμφώνως μαρτυροῦσι, καὶ μάλιστα Λέων ὁ βασιλεύς. Ὅθεν καὶ διὰ τὴν ἀγγελικήν αὐτοῦ πολιτείαν, ᾽Ἄγγελος ἐφάνη εἰς αὐτόν, ὅταν ἔμελλε νὰ χειροτονηθῇ Ἄγγελος ἐφάνη καὶ εἰς τὸν Πατριάρχην Ἀντιοχείας Φλαβιανόν, ὁποὺ ἔμελλε νὰ τὸν χειροτονήσῃ.

Νὰ τὸν ὀνομάσωμεν Ἀπόστολον; Καὶ μάλιστα διατὶ αὐτός, μὲ τὴν πάγχρυσόν του διδασκαλίαν, ὡσὰν μὲ ἀποστολικὴν σαγήνην, ἐσαγήνευσε τόσους τόπους, καὶ τόσα ἔθνη, ὁποὺ ἦτον βεβυθισμένα εἰς τήν εἰδωλολατρείαν, καὶ εἰς ἄλλας ἑλληνικὰς καὶ διαβολικὰς δεισιδαιμονίας, καὶ τὰ ἔφερεν εἰς τήν πίστιν τοῦ Χριστοῦ: τὴν Βιθυνίαν, λέγω, τὴν Ποντικήν, Φοινίκην, Ἀραβισσόν, Τύρον, Σιδῶνα, Γάζαν, Τρίπολιν, Βηρυτόν, Κύζικον, Οὔνους, Οὔζους, Κελτούς, Σκύθας, ᾽Εμεσηνούς, Ἴβηρας, Ἀλανούς, ᾿Αβασγούς, Γότθους καὶ τοὺς ἐν τῶ Ὠκεανῶ οἰκοῦντας διὰ τοῦτο καὶ οἱ Θεῖοι Ἀπόστολοι ἐφάνηκαν ὀφθαλμοφανῶς εἰς αὐτόν, ὡς ἰσαπόστολον, τόσαις καὶ τόσαις φοραῖς ὁ Πέτρος καὶ ᾿Ιωάννης, δύο φοραῖς πρῶτον εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, ὅταν τοῦ ἔδωκαν, ὁ μὲν τὰς κλεῖς τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, ὁ δὲ τὴν βίβλον τῆς Θείας Γραφῆς. Καὶ δεύτερον εἰς Πιτυοῦντα ὅταν τὸν ἐπαρηγόρησαν διὰ τὰς θλίψεις ὅπου ἔλαβεν ἐν τῇ ἐξορίᾳ, καὶ τὸν ἐκάλεσαν εἰς τὰ Οὐράνια διὰ νὰ συγχαίρῃ μὲ αὐτούς, δίδοντές του καὶ τὴν ἄφθαρτον βρῶσιν, ὁποὺ προείπαμεν ὁ Παῦλος εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ὅταν τοῦ ἐλάλει μυστικῶς εἰς τὰ αὐτία, ἑρμηνεύοντας τὰς ᾿Επιστολάς του καὶ ὅταν αἰσθητῶς τὸν ἐφίλησεν, εὐχαριστῶν αὐτῶ, ἀφ᾽ οὗ τὰς ἑρμήνευσεν ὁ ᾽Ανδρέας καὶ Στάχυς ἐφάνηκαν εἰς αὐτὸν αἰσθητῶς εἰς τὴν αὐτὴν Κωνσταντινούπολιν, ὅταν ἔξω εἰς τὸ καλούμενον Ζεῦγμα, εὑρίσκετο ὁ Ἅγιος προσευχόμενος, καὶ εἶπον αὐτῷ «Χαίροις ὁ τῆς ἡμετέρας ἀρούρας γεωργὸς δοκιμώτατος», καθὼς μαρτυρεῖ ὁ Ἀνώνυμος καὶ εἰς ὅλον τὸ ὕστερον ἐν τῷ ναῷ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων κατετέθη τὸ πανσεβάσμιον Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου, διὰ νὰ δειχθῇ καὶ ἀπὸ τοῦτο, ὅτι ἦτον ᾽Ισαπόστολος.

Νὰ τὸν ὀνομάσωμεν Προφήτην; Ναί, καὶ τοῦτο τὸ ὄνομα διὰ τῶν ἔργων ἀπόκτησε' διατί, ὄχι μόνον ἐπροφήτευσεν εἰς τὸν Ἅγιον Ἐπιφάνιον πώς δέν θέλει φθάσει νὰ ὑπάγῃ εἰς τὸν θρόνον του, εἰπών «Ἴσθι σαφῶς, ὡς οὐκ ἔτι τοῦ λοιποῦ ἐπιβήσῃ τοῦ θρόνου σου» ἀλλὰ καὶ ὅταν ἐξωρίζετο, περνῶντας ἀπὸ τὴν Νίκαιαν, κατὰ τὸν Ἀνώνυμον ἐπροφήτευσε καὶ εἶπεν εἰς τὸν πατέρα Μαυρικίου τοῦ βασιλεως, ὅστις ἦτον ἄτεκνος, ὅτι ἔχει νὰ γεννήσῃ υἱόν, ὁ ὁποῖος μέλλει νὰ γένῃ βασιλεὺς, καὶ ἀκολούθως ἔχει νὰ ἁμαρτήσῃ πλὴν πάλιν θέλει μετανοήσει, καὶ θέλει ἀξιωθῇ τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, καθὼς ἔτζι καὶ τὰ πράγματα ἠκολούθησαν!

Νὰ τὸν ὀνομάσωμεν Μάρτυρα; Ναί, καὶ τοῦ ἁρμόζει ἐπειδή, χωριστὰ ἀπὸ τὰς ἀσθενείας, τοῦ ὑδρόπηκος, τῶν λαύρων πυρετῶν, καὶ τῆς παντοτινῆς στομαχαλγίας, ὁπού ἔπασχεν ὁ τρισμακάριστος, ἔλαβε καὶ τόσα βάσανα καὶ μαρτύρια εἰς τὴν ἐξορίαν του, τό σὸν ἀπὸ τοὺς σκληροὺς καὶ ἀσπλάγχνους στρατιώτας, ὁποὺ ἦτον μαζί του, ὅσον καὶ ἀπὸ τὸν Φαρέτριον, τὸν ἀπάνθρωπον ἐπίσκοπον τῆς Καισαρείας, ὥστε ὁποὺ κατ’ οὐδένα τρόπον ἐφάνη: τῶν Μαρτύρων κατώτερος καθὼς καὶ μόνος ἔγραφε ταῦτα εἰς μίαν ἐπιστολήν, μὲ τὸν χρυσοῦν του κάλαμον «Ἀνηλώθημεν, ἐδαπανήθημεν, μυρίοις ἀπεθάνομεν θανάτοις καὶ ταῦτα ἴσασιν ἀκριβέστερον, οἱ καὶ βραχεῖαν ῥοπὴν ἡμῖν συγγενόμενοι πρὸς οὕς οὐδὲ διαλεθῆναί τι μικρὸν τῶν συνεχόντων πυρετῶν καταβεβλημένος. Καὶ γὰρ τῶν τὰ μέταλλα ἐργαζομένων, καὶ τὸ δεσμωτήριον οἰκούντων, χαλεπώτερα, καὶ πεπόνθαμεν, καὶ πάσχομεν».

Διὰ τοῦτο καὶ ἐν τῷ καιρῷ τοῦ θανάτου του, ἦλθον οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες, Βασιλίσκος ὁ Ἱερομάρτυς καὶ Λουκιανός, καὶ τὸν ἐπροσκάλεσαν διὰ νὰ ὑπάγῃ εἰς τὰ Οὐράνια νὰ συγκατοικῇ μὲ αὐτούς, ὡς συναθλητὴς, ἀφίνω νὰ λέγω, ὅτι καὶ Αὐτὴ ἡ Κυρία Θεοτόκος τοῦ προεῖπεν, ὅτι θελει δοκιμάσει μαρτυρικὸν τέλος, ὡς ῥηθήσεται ἔμπροσθεν.

Νὰ τὸν ὀνομάσωμεν Ἱεράρχην καὶ διδάσκαλον τῆς Ἐκκλησίας, Ναί, βεβαιότατα καὶ ὄχι μόνον τοῦτο, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ τούς Ἱεράρχας καὶ διδασκάλους. Θέλετε νὰ τὸ καταλάβετε; Ἀκούσατε τὴν φοβερὰν ὀπτασίαν ὁποὺ εἶδεν ὁ τῆς ᾽Αραβισσοῦ Ἐπίσκοπος ᾿Αδελφειός, καθὼς συμφώνως τὴν διηγοῦνται, ὅ τε Γεώργιος Ἀλεξανδρείας καὶ ὁ ᾽Ανώνυμος.

Οὗτος, λέγουσιν, ἔχοντας πολλὴν ἀγάπην νὰ μάθη διὰ τὸν θεῖον Χρυσόστομον, ποίαν δόξαν ἠξιώθη νὰ λάβῃ παρὰ Θεοῦ εἰς τοὺς Οὐρανούς, καὶ παρακαλῶν συνεχῶς ὑπὲρ τούτου τὸν Κύριον, ἦλθε μίαν φορὰν εἰς ἔκστασιν, καὶ εἶδεν ἕνα ὡραιότατον ἄνδρα, ὁποὺ τοῦ ἔδειξεν εἰς τόπον λαμπρόν, ὅλους τοὺς Πατέρας καὶ Διδασκάλους τῆς Ἐκκλησίας τοὺς ὁποίους ὅλους θεωρήσας ὁ ᾽Αδελφειός, καὶ μὴ ἰδὼν ἐκεῖ τὸν ποθούμενον Χρυσόστομον, ἐξῆλθε περίλυπος ἐρωτήσας δὲ ὁ ὁδηγῶν αὐτόν, καὶ μαθὼν τὴν αἰτίαν τῆς λύπης του, ἀπεκρίνατο εἰς αὐτόν « Ἰωάννην τὸν τῆς μετανοίας λέγεις; Ἄθρωπος ἐν σώματι ὤν, ἐκεῖνον ἰδεῖν οὐ δύναται ἐκεῖ γὰρ παρίσταται, ὅπου ὁ Θρόνος ὁ Δεσποτικὸς».

Αὐτὴν τὴν ἰδίαν ὀπτασίαν εἶδε καὶ ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής, καὶ τὰ αὐτὰ λόγια ἤκουσεν, ὡσὰν ἀπὸ τὸν Ἅγιον Ἐπιφάνιον, τὸν ὀφθέντα εἰς τὴν ὀπτασίαν του διατὶ καὶ αὐτός ὁ θεῖος Μᾶρκος παρεκάλει τὸν Θεὸν νὰ μάθῃ περὶ τοῦ Χρυσοστόμου, ὡς ἱστορεῖ ὁ Ἀνώνυμος.

Νὰ τὸν ὀνομάσωμεν ῥητορα καὶ ἐξηγητὴν τῶν Θείων Γραφῶν; Ἀλλὰ ἐδῶ πλέον ἐγὼ δὲν χρειάζεται νὰ λαλήσω ἀλλὰ πρέπει καὶ οἱ λίθοι καὶ τὰ ξύλα νὰ λάβωσι φωνήν, διὰ νὰ κηρύξουν τὴν ἀλήθειαν ταύτην διατὶ ὁ μέγας Χρυσόστομος, τόσον ἤξευρεν ὅλην τὴν τέχνην της ῥητορικῆς καὶ τόσον τὴν ἔπαιζεν ἐπάνω εἰς τὰ δάκτυλά του, κατὰ τὴν παροιμίαν, ὥστε ὁπού, καὶ οἱ ῥητορες τοῦ παλαιοῦ αἰῶνος, καὶ οἱ ῥήτορες τοῦ νῦν αἰῶνος, ὅλοι μὲ ἕνα στόμα ὁμολογοῦσιν, ὅτι ὁ Χρυσόστομος ἐλάλησεν ἀκόμη καὶ ὑπὲρ τὴ τέχνην ὅλην τῆς ῥητορικῆς, τὴν εὑρεθεῖσαν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Ὅθεν κατὰ τὸν Ἀνώνυμον, ὁ μὲν Λιβάνιος ὁ παλαιὸς ἐκεῖνος καὶ περιβόητος ῥητωρ τῶν Ἑλλήνων, καὶ μ’ ὅλον ὁποὺ ἦτον ἐχθρὸς τῆς Πίστεως, ἐκήρυττεν ὅμως χωρὶς ἐντροπήν, ἔμπροσθεν τοῦ Παραβάτου ᾽Ιουλιανοῦ, ὅτι ὁ Ἰωάννης ὑπερβαίνει εἰς τὴν ρητορικὴν καὶ τὴν σοφίαν, καὶ τὸν ῥητορικώτατον Δημοσθένην καὶ τὸν σοφώτατον Πλάτωνα. Ὁ δέ Σενίερις ὁ περίφημος νέος ῥήτωρ τῶν Ἰταλῶν, δὲν ἐντρέπεται νὰ ὀνομάζη εἰς πολλὰ μέρη τῶν διδαχῶν του τὸν θεῖον Χρυσόστομον, μὲ ταῦτα τὰ λόγια: «μόε ἀμπουκατόρε, ἤτοι, ὁ ἐδικός μου ῥήτωρ».

Εἰς δὲ τὴν ἐξήγησιν πάλιν τὼν Θείων Γραφῶν, τόσον ἐπιτύχαινεν ὁ Χρυσοῥῥήμων, εἰς τρόπον ὅτι, ὑπερέβαινε κατὰ τοῦτο καὶ αὐτὸν τὸν μέγαν Θεολόγον Γρηγόριον. Ὅθεν γράφει ὁ Ἀνώνυμος, ὅτι ὁ βασιλεύς μέγας Θεοδόσιος, παρεκάλεσε τὸν ρηθέντα Γρηγόριον Θεολόγον νὰ ἐξηγήση τὸ Ἱερὸν Εὐαγγέλιον, ὅστις καὶ ἐπεχείρησε νὰ ἐξηγῆ, ἀπορῶν δὲ καὶ παρακαλῶν τὸν Θεὸν νὰ τὸν πληροφορήση, ἂν ἡ ἐξήγησις ὁποὺ κάμνει εἶναι ὀρθή, ἤκουσε θεόθεν τοιαύτην φωνὴν, λέγουσαν «Οὔτε σοί, οὔτέ τινι ἑτέρω τὸ τοιοῦτον, ἀλλ’ ἤ Ἰωάννη δέδοται τῳ Ἀντιοχεῖ».

Ἀπόδειξις δὲ καὶ τῆς ῥητορικῆς καὶ τῆς περὶ τὰς Γραφὰς θεοσοφίας τοῦ Χρυσοστόμου, εἶναι οἱ θαυμαστοὶ μαθηταί του ὁ Κύρου, λέγω, Θεοδώρητος, ὁ μέγας Νεῖλος,  ὁ Πηλουσιώτης Ἰσίδωρος, ὁ Κωνσταντινουπόλεως Πρόκλος, καὶ ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής, οὐδεὶς ὅμως ἐκ τούτων ἠδυνήθη νὰ φθάσῃ τὸν διδάσκαλον του. Ἔλεγε γὰρ ὁ θεῖος Πρόκλος ταῦτα, κατὰ τὸν Ἀλεξανδρείας Γεώργιον «Οὕτως εἰμὶ ἐγὼ πρὸς τὸν μακάριον Ἰωάννην, ὥσπερ πηγὴ πρὸς θάλασσαν, καὶ ῥὐαξ πρὸς ποταμόν». Διὰ τοῦτο καὶ εἰς κάθε διδαχὴν ὁποὺ ἔκαμνεν ὁ Ἅγιος, ἀκούοντες ὁ

λαὸς τὴν χρυσῆν ἐκείνην, καὶ ῥητορικὴν γλῶσσάν του, καὶ μὴ ὑποφέροντες τὴν χαράν, ἐκτύπουν πολλαῖς φοραῖς ὑποκάτω τοῦ ἄμβωνος, ὅλοι συμφώνως τὰς χεῖράς των καθὼς εἰς πολλὰ μέρη τὸ λέγει ὁ ἴδιος Χρυσόστομος. Διηγεῖται δὲ καὶ ὁ Ἀνώνυμος, ὅτι εἰς ἕνα μόνο καιρόν, ὁποὺ ἐγίνετο λιτανεία ἐν Κωνσταντίνουπόλει, δεκαοκτὼ λόγους ἐκ τοῦ προχείρου ἐλάλησεν εἰς τὸν δρόμον τὸ πάγχρυσον ἐκεῖνο στόμα τόσην εὐκολίαν εἶχεν εἰς τὸ λέγειν ὁ τρισμακάριστος. Δι’ ὅ, οὐδὲ ἀριθμὸν σχεδὸν ἔχουσιν ὅσα συνέγραψεν.

Νὰ ὀνομάσωμεν τὸν Χρυσόστομον φίλον ἄκρον καὶ γνήσιον τῆς Θεοτόκου; Ναί, καὶ τοῦτο τὸ ἠξιώθη ἀναγινώσκομεν γὰρ εἰς τὸν Ἀνώνυμον, ὅτι, εὑρισκόμενος ὁ Ἅγιος ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἔξω εἰς τὸ καλούμενον Ζεῦγμα, διὰ τὴν ἀσθένειάν του, ἐκεῖ ὅπου ἐπροσηύχετο κατὰ τὸ μεσονύκτιον, εἶδεν ἔξυπνος τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, ὁπού ἦλθε πρὸς αὐτὸν μὲ φῶς ἄπειρον, καὶ ἔχουσα τριγύρω Της πλῆθος ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν, τοῦ εἶπε ταῦτα μὲ φωνὴν χαριεστάτην καὶ λιγυράν « Ἰωάννη τοῦ ἐμοῦ θεράπον Υἱοῦ καὶ Θεοῦ, καλῶς τὸν τῆς ἀσκήσεως ἀγῶνα ἠγώνισαι καλῶς τὸ λογικὸν ἐποίμανας ποίμνιον, ἀλλ᾽ ἀνδρίζου ἔτι καὶ κραταιοῦ. Ἰδοὺ γὰρ καὶ μαρτυρικὸς ἀναμένει σε δρόμος, καὶ ἀθλητικὸν διὰ ποικίλων πόνων καὶ πειρασμῶν ὑπήνοικται στάδιον, ἵνα σου τὸ δοκίμιον φανερόν, ἐν τε γῇ καὶ Οὐρανῷ καταστῆ, ὃ παρὰ Θεῷ καὶ μόνῳ τανῦν ἐστὶ γινωσκόμενον ἀγαλλιάσθω οὖν σου καὶ χαιρέτω τὸ πνεῦμα, ὅτι σοι καὶ χαρὰ ἐν Οὐρανοῖς, ἀναλόγως τῶν θλίψεων τεταμίευται». Ταῦτα δὲ ὡς ἤκουσεν ὁ Ἅγιος, ἔπεσεν εἰς τήν γῆν καὶ μὲ χαρὰν καὶ δάκρυα εἶπεν ἐκεῖνα τὰ τῆς Ἐλισάβετ «Πόθεν μοι τοῦτο ἵνα ἡ Μήτηρ τοῦ Κυρίου μου ἔλθη πρός με;» Ὁ τόπος δὲ ἐκεῖνος, ὅπου ἔστεκεν ἡ Θεοτόκος, ἔγινεν ὕστερα κῆπος, καὶ τὰ χορταρικὰ τοῦ κήπου ἐκείνου ἐποίουν διαφόρους ἰατρείας καὶ θαύματα εἰς ἐκείνους ὁποὺ τὰ ἀγόραζαν. Ἀλλὰ πῶς νὰ σιωπήσω καὶ τὴν ἄλλην θαυμαστήν ὀπτασίαν ὁποὺ διηγεῖται ὁ αὐτὸς Ἀνώνυμος; Ὁ Ἅγιος Κύριλλος, λέγει, ὁ ᾽Αλεξανδρείας, μὲ τὸ νὰ εἶχε θεῖον τὸν ἐχθρὸν τοῦ Χρυσοστόμου Θεόφιλον, ἀπὸ τὴν πρὸς τὸν θεῖόν του ματαίαν πρόληψιν ὁποὺ εἶχε, καὶ ἀπὸ ἄγνοιαν τῆς ἀληθείας, ἀντιφέρετο εἰς τὸν θεῖον Χρυσόστομον καὶ ἀγκαλὰ ἦτον Ἅγιος, ὅμως ὡς ἄνθρωπος ὁποὺ ἦτον, ἔπασχέ τι ἀνθρώπινον. Βλέπει λοιπὸν μίαν φορὰν ἐν ὁράματι τῆν Κυρίαν Θεοτόκον, ὁμοῦ καὶ τὸν θεῖον Χρυσόστομον, συνομιλοῦντας πρὸς ἀλλήλους εἰς ἕνα τόπον πάμφωτον καὶ ὡραιότατον ἰδὼν δὲ τούτους, ἐπεθύμει καὶ ἐζήτει νὰ ὑπάγη κοντὰ καὶ αὐτός, ἀλλ᾽ ὁ θεῖος Χρυσόστομος τὸν ἐπετίμα καὶ τὸν ἐμπόδιζε τότε ἀκούει φωνήν ἀπὸ τὴν Θεοτόκον, λέγουσα, πρὸς τὸν Χρυσόστομον ταῦτα «Σύγγνωθι ἐμοῦ γε ἕνεκα πολλὰ γὰρ διαπεπόνηκεν ὑπὲρ ἐμοῦ, Νεστόριον καταισχύνας τὸν ὑβριστήν, κἀμὲ Θεοτόκον ἀνακηρύξας ἀγνοίᾳ γὰρ τὴν περὶ σοῦ φαύλην ὑπόληψιν προσεκτήσατο καὶ δηλώσει, τῶ ταύτην μετὰ τὴν ἐπίγνωσιν ἀποκτήσασθαι».

Ὅθεν ἐξυπνήσας ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ἔγινε φίλος ἄκρος τοῦ Χρυσοστόμου, ἐπαινῶν αὐτὸν καὶ μεγαλύνων καὶ τὸν βίον αὐτοῦ συγγράψας εἰς σχέδια, τὰ ὁποῖα εὑρὼν ὁ ᾽Αλεξανδρείας Γεώργιος μετά ταῦτα, συνέγραψεν ἐξ ἐκείνων τὸν βίον τοῦ Χρυσοστόμου. Κατά ἀλήθειαν, ἐγώ, ὅσαις φοραῖς συλλογίζομαι τήν ὀπτασίαν ταύτην, μένω ἔκθαμβος καὶ ἐκστατικός καὶ καταλαμβάνω πόσην μεγαλειότητα ἔχει ὁ θεῖος Πατήρ ἡμῶν Χρυσόστομος διατὶ βλέπω πὼς μία Μήτηρ τοῦ Θεοῦ, μία Βασίλισσα τοῦ Οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, γίνεται μεσῖτις εἰς τὸν Χρυσόστομον, καὶ τρόπον τινὰ τὸν παρακαλεῖ νά συγχωρήσῃ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, διά χάριν Της «Σύγγνωθι ἐμοῦ γε ἕνεκα». Ὤ δόξα!  Ὤ κλέος! Ὤ μεγαλειότης τοῦ Χρυσοστόμου!

Τί ἄλλο θέλετε νὰ ὀνομάσωμεν τὸν Χρυσόστομον; Θαυματουργόν; Ναι, διατὶ, τόσον πλούσιον ἐδόθη παρά Θεοῦ τὸ χάρισμα τῶν θαυμάτων εἰς τὸ Λείψανον τοῦ Χρυσοστόμου, εἰς τρόπον ὅτι, ὅλοι κοινῶς τὸν ἐπωνόμαζον, «Ἰωάννην τὸν θαυματουργόν», κατὰ τὸν ᾽Ανώνυμον καθὼς ἐπωνόμαζον καὶ τὸν Νεοκαισαρείας Γρηγόριον, θαυματουργόν.

Νά τὸν ὀνομάσωμεν ἐλεήμονα; Καὶ μάλιστα. Γράφει γὰρ ὁ σοφὸς Λέων, ὅτι διά τήν ὑπερβάλλουσαν εὐσπλαγχνίαν καὶ ἔλεος ὁποὺ ἔδειχνεν ὁ Χρυσόστομος εἰς τοὺς ἐνδεεῖς καὶ πτωχούς, ἐπωνομάζετο ἀπὸ ὅλους οὕτως: « Ἰωάννης τῆς ἐλεημοσύνης».

Νά τὸν ὀνομάσωμεν κήρυκα τῆς μετανοίας; Καὶ ποῖος δύναται νὰ τὸ ἀρνηθῇ; Τοσαύτην γὰρ δύναμιν εἶχεν ὁ λόγος τοῦ Χρυσοστόμου εἰς τὸ νὰ ἕλκη τοὺς ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν, ὥστε ὁπού, κάθε ἁμαρτωλὸς ὁποὺ ἔφθανε νά ἀκούση τήν διδαχήν του, ἀδύνατον ἦτον νὰ μήν μετανοήση καὶ νά άλλάξη ζωήν, ἀλλὰ καὶ τώρα, καὶ ἀκόμη ἕως τῆς συντελείας τοῦ κόσμου, δὲν παύει ὁ Χρυσόστομος ἀπὸ τὸ νὰ κηρύττῃ μετάνοιαν εἰς ὅλους, μὲ τὰ πάνσοφά του συγγράμματα, νὰ προσφέρῃ εἰς τὸν Χριστὸν χιλιάδας καὶ μυριάδας μετανοούντων, καὶ νὰ γεμόζή τὸν παράδεισον ἀπὸ

σεσωσμένους' δι᾽ ὃ καὶ δικαίως ὠνομάζετο παρὰ πάντων,

κατὰ τὸν Γεώργιον « Ἰωάννής ὁ τῆς μετανοίας».

᾿Αλλὰ τί εἶναι αὐτὸ ὁποὺ κάμνω; ᾿Εγὼ θέλοντας νὰ ἐγκωμιάσω τὸν Χρυσόστομον, παρωμοίωσα μὲ ἕνα ὅπου ζήτεῖ νὰ εὐκερώσῃ τὴν θάλασσαν μὲ τὸ κοχλιάριον, ἢ νὰ μετρήσῃ τὸ πλάτος τῆς γῆς μὲ τήν σπιθαμήν του. Διὰ τοῦτο ἃς συστείλω τὰ ἐγκώμια τοῦ χρυσοῦ μου 'Αγίου, καὶ ἂς εἰπῶ μόνον ὀλίγον ἠθικόν, καὶ οὕτω νὰ δώσω τέλος.

᾽Αδελφοί, ἡ ἑορταῖς τῶν ᾽Αγίων διὰ ἄλλο τέλος δὲν γίνονται, πάρεξ διὰ νὰ συναχθοῦν εἰς αὐτὰς οἱ Χριστιανοί, νὰ ἀκούσουν τὰ κατορθώματα τῶν ἐορταζομένων 'Αγίων, καὶ κατὰ τὸ δυνατόν τους, νὰ τὰ μιμηθοῦν καὶ αὐτοί, καὶ οὕτω νὰ λάβουν εἰς τήν ψυχήν τους εὐλάβειαν καὶ εἰς τήν ζωήν τους διόρθωσιν καὶ ἀκρίβειαν ἔτζι μᾶς διδάσκει ἡ πάγχρυσος γλῶσσα τοῦ Χρυσοστόμου «Ἑορτή ἐστιν ἀγαθῶν ἔργων ἐπίδειξις, ψυχῆς εὐλάβεια, πολιτείας ἀκρίβεια».

Λοιπὸν καὶ ἡμεῖς ὁποὺ ἐσυνάχθημεν ἐδῶ σήμερον διὰ νὰ ἑορτάσωμεν τὸν μέγαν Χρυσόστομον, ἂς μιμηθοῦμεν, κατὰ τὸ δυνατόν μας, καὶ τὰ ἔργα τοῦ Χρυσοστόμου καὶ ἂς ἀκούσωμεν ποίας χρυσᾶς καὶ μελισταγεῖς διδασκαλίας μᾶς κάμνει ἄς μετανοοῦμεν καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν εἰς τὸν Θεόν, διὰ τὰ σφάλματα ὁποὺ κάμνομεν μὲ ἔργον, μὲ λόγον, καὶ μὲ τὸν λογισμόν, καὶ ἂς κάμωμεν τελείαν ἀπόφασιν, διὰ νὰ μὴ πράξωμεν ἀλλήν φορὰν τήν ἁμαρτίαν ἐπειδή αὕτη εἶναι ἡ ἀληθινὴ μετάνοια ἔτζι μᾶς διδάσκει ὁ Χρυσόστομος «Ἔστι δὲ μετάνοια τὸ μηκέτι τὰ αὐτὰ ποιεῖν ὁ γὰρ τὰ αὐτὰ ποιῶν, ἔοικε τῷ κυνί, τῷ πρὸς τὸν ἴδιον ἐμε τὸν ἐπανιόντι δεῖ τοίνυν ἀφίστασθαι καὶ τῇ πράξει καὶ τῆ γνώμη τῶν τολμηθέντων καὶ ἀποστάντας, καὶ φάρμακα ἐπιθεῖναι τοῖς τραύμασι τὰ ἐναντία τῶν ἁμαρτημάτων οἷόν τι λέγω ἥρπασας, καὶ ἐπλεονέκτησας; ᾿Απόστηθι τῆς ἁρπαγῆς καὶ ἐπίθες ἐλεημοσύνην τῷ τραύματι ἐπόρνευσας; ᾽Απόστηθι τῆς πορνείας, καὶ ἐπίθες ἁγνείαν τῷ ἕλκει κακῶς εἶπες τὸν ἀδελφὸν καὶ ἔβλαψας; Παῦσαι κατηγορῶν, καὶ ἐπίθες σωφροσύνην καὶ καθ᾿ ἕκαστον οὕτω ποιῶμεν τῶν πεπλημμελημένων ἡμῖν».

Ἄς ἔχωμεν ὑπομονην εἰς ὅλας τὰς θλίψεις ὁποὺ μᾶς ἔρχονται, εἴτε ἐκ δαιμόνων, εἴτε ἐξ ἀνθρώπων, εἴτε καὶ ἐκ φυσικῆς ἀσθενείας τοῦ σώματος καὶ δὶς εὐχαριστῶμεν πάντοτε τὸν Θεὸν εἰς ὅσα μᾶς ἀκολουθοῦν, εἴτε καλά, εἴτε κακά διατὶ καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος ὑπέμεινε μετὰ χαρᾶς τὰς ἐξορίας ὁποὺ τοῦ ἔκαμαν, καὶ τὰ ἐν ταῖς ἐξορίαις θλιβερὰ καὶ πάνδεινα κακά, καὶ εἰς ὅλα εὐχαρίστει τὸν Θεόν, συνηθίζοντας νὰ λέγη πάντοτε, τοῦτο τὸ ἀξιομνημόνευτον λόγιον «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν, οὐ γὰρ παύσομαι τοῦτο ἐπιλέγων ἀεί, ἐπὶ πᾶσί μοι τοῖς συμβαίνουσιν». Ὅθεν καὶ τοῦτον τὸν λόγον τελευταῖον εἰπών, παρέδωκε τὴν ἁγίαν του ψυχήν, κατὰ τὸν σοφὸν Λέοντα.

Ἄς ἀγωνιζώμεθα νὰ εἴμεθα παρθένοι καὶ σώφρονες, ὄχι μόνον κατὰ τὸ σῶμα, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν ψυχήν, μὴ ἀφίνοντες τὸν νοῦν μας νὰ γλυκαίνεται εἰς τοὺς αἰσχροὺς καὶ σαρκικοὺς λογισμούς αὕτη γὰρ εἶναι ἡ ἀληθινὴ παρθενία κατὰ τὸν Χρυσόστομον «Τὴν παρθένον, οὐ τῷ σώματι  μόνον καθαρὰν εἶναι δεῖ, ἀλλὰ καὶ τῆ ψυχῆ, εἴγε μέλλοι τὸν Ἅγιον ὑποδέχεσθαι Νυμφίον» καὶ πάλιν «Παρθενίας ὅρος, τὸ καὶ σώματι καὶ πνεύματι εἶναι ἁγίαν». Διότι πολλαῖς φοραῖς παρθενεύει τινὰς μὲ τὸ σῶμα, ἀλλὰ μὲ τὴν ψυχὴν καὶ τοὺς λογισμοὺς πορνεύει καὶ μοιχεύει. Κοντὰ δὲ εἰς τὴν παρθενίαν, ἃς ἔχωμεν καὶ τὴν ἐλεημοσύνην ὅτι ἐὰν μὲν ἔχῃ τινὰς παρθενίαν, εἶναι δὲ ἄσπλαγχνος εἰς τοὺς πτωχούς, τίποτε δὲν ὠφελεῖται, ἀλλὰ μένει ἔξω τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν καθὼς τὸ ἔπαθαν αἱ μωραὶ ἐκεῖναι πέντε παρθένοι ἔτζι τὸ βεβαιοῖ ὁ θεῖος Χρυσόστομος, λέγων «Ὅρα πῶς μέγα ἡ παρθενία! ἀλλ’ ὅταν ἔχῃ τὴν ἀδελφὴν αὐτῆς τὴν ἐλεημοσύνην, οὐδὲν αὐτῆς περιγίνεται τῶν δεινῶν, καὶ ἀνωτέρα πάντων ἐστί διὰ δὴ τοῦτο, ἐκεῖναι (δηλαδὴ αἱ πέντε μωραὶ παρθένοι) οὐκ εἰσῆλθον ἐπειδὴ μετὰ τῆς παρθενίας, τὴν ἐλεημοσύνην οὐκ εἶχον».

Ἄς μισήσωμεν ἀπὸ καρδίας τὴν φιλαργυρίαν καὶ ἀσπλαγχνίαν, διατὶ αὐτὴ κάμνει ἐκείνους ὁποὺ μίαν φορὰν δουλωθοῦν εἰς αὐτὴν, οὔτε νὰ βλέπουν, οὔτε νὰ ἀκούουν, οὔτε συνείδησιν νὰ ἔχουν, οὔτε τὴν σωτηρίαν τους νὰ ζητοῦν, καθὼς τὸ διδάσκει ὁ χρυσοῦς μας Ἅγιος «Δεινὸν ἡ φιλαργυρία δεινόν καὶ ὀφθαλμοὺς καὶ ὦτα πηροῖ, καὶ θηρίου παντὸς χαλεπωτέρους ποιεῖ οὐ συνειδός, οὐ φιλίαν, οὐ κοινωνίαν, οὐ τὴν τῆς οἰκείας ψυχῆς σωτηρίαν ἐννοῆσαι συγχωροῦσα, ἀλλὰ καθάπαξ πάντων ἀποστήσασα, δούλους αὐτῆς ποιεῖ τοὺς ἁλόντας, καθάπερ τις τυραννὶς χαλεπη».

Ἄς μισοῦμεν τὴν ὑπερηφάνειαν, καὶ ἃς ἔχωμεν τὴν ταπείνωσιν εἰς τὴν ψυχὴν μας διατὶ χωρὶς τὴν ταπείνωσιν, εἶναι ἀδύνατον νὰ σωθοῦμεν, κατὰ τὸν Χρυσόστομον, λέγοντα «Οὐδὲν ταπεινοφροσύνης ἴσον διὰ τοῦτο τῶν μακαρισμῶν ἐντεῦθεν ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς  ὥσπερ γάρ τινα θεμέλιον καὶ κρηπίδα μεγίστης οἰκοδομῆς καταβάλλεσθαι μέλλων, οὕτω τὴν ταπεινοφροσύνην πρώτην ἔθηκεν οὐ γὰρ ἔστιν, οὐκ ἔστι ταύτης σωθῆναι χωρίς».

Καὶ ἐπάνω εἰς ὅλα, δὶς σπουδάσωμεν νὰ ἔχωμεν τὴν ἀγάπην πρὸς τοὺς ἀδελφούς μας ὅτι ἡ ἀγάπη εἶναι τὸ κεφάλαιον ὅλων τῶν ἀγαθῶν ὅτι ἡ ἀγάπη εἶναι μεγαλυτέρα ἀπὸ τὸ μαρτύρων καὶ ὅτι χωρὶς ἀγάπην, ὅλαις ἡ ἀρεταῖς εἶναι μάταιαις. Ἔτζι τὸ ἀποφασίζουν τὰ χρυσᾶ χείλη τοῦ Ἰωάννου' « ᾽Αγάπης οὐδέν, οὔτε μεῖζον, οὔτε ἶσόν ἐστιν, οὐδὲ αὐτὸ τὸ μαρτύριον, ὃ πάντων ἐστὶ κεφάλαιον τῶν ἀγαθῶν. Καὶ πῶς;  Ἄκουσον ἀγάπη μὲν καὶ χωρὶς μαρτυρίου ποιεῖ μαθητὴν τοῦ Χριστοῦ μαρτύριον δέ, χωρὶς ἀγάπης, οὐκ ἂν ἰσχύσειε τοῦτο ἐργάσασθαι». Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς ἑρμηνεύων τὸ ῥητὸν ἐκεῖνο τοῦ Παύλου τὸ λέγον Ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις τὴν ἀγάπην, ἥτις ἐστὶ σύνδεσμος τῆς τελειότητος», λέγει «Πάντα ἐκεῖνα αὕτη συσφίγγει ὅπερ ἂν εἴποις ἀγαθόν, ταύτης ἀπούσης, οὐδέν ἐστιν, ἀλλὰ διαῤῥεῖ' οἷα γάρ ἐάν τις ἔχῃ κατορθώματα, πάντα φροῦδα, ἀγάπης μὴ οὔσης».

᾽Αλλ᾽ ὦ Χρυσόστομε, μακαριώτατε καὶ τρισμακαριώτατε καὶ παμμακαριώτατε Πάτερ τὸ νέον σκεῦος τῆς ἐκλογῆς, κατὰ τὸν φανέντα τῶ Φλαβιανῷ Ἄγγελον ὁ μέγας τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος, κατὰ τὸν ᾽Ιννοκέντιον  ὁ τρισμακάριστος ἄνθρωπος, κατὰ τὸν Φώτιον ὁ τῆς ᾽Εκκλησίας διδάσκαλος, κατά την Οἰκουμενικὴν ἔκτην Σύνοδον ὁ νέος Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής, καὶ νέος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, κατὰ τὸν Θεοδώρητον καὶ Ἰωάννην τὸν Εὐχαΐτων ὁ τῆς Ἐκκλησίας φωστῆρ καὶ Ποιμὴν φιλοπρόβατος, κατὰ τὸν ᾿Αλεξανδρείας Γεώργιον ὁ τῆς Θείας εὐσπλαγχνίας μιμητὴς καὶ ἐγγυητὴς, κατὰ τὸν Λέοντα τὸν σοφόν ὁ ἀληθὴς τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος καὶ γνήσιος κῆρυξ τῆς μετανοίας, κατὰ τὸν μεταφραστὴν Συμεών τὸ στόμα τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὸν ᾽Ανώνυμον τὸ στόμα τοῦ Χριστοῦ καὶ στόμα τοῦ Παύλου, κατὰ τὸν πολυθρύλλητον ἐκεῖνον συλλογισμὸν καὶ τὸ κοινὸν ἀπόφθεγμα, τὸ λέγον «Εἰ Χριστοῦ στόμα ἐστὶ τὸ Παύλου στόμα, τὸ Χρυσοστόμου, Χριστοὺ καὶ Παύλου στόμα». Κατ’ ἐμὲ δέ, σὺ εἶ ὁ διδάσκαλος τῶν διδασκάλων ἐπειδή, καθὼς οἱ ζωγράφοι καλλωπίζουσι τὰ ξύλα καὶ τούς λίθους καὶ τὰς εἰκόνας των μὲ τὸ χρυσίον, καὶ καθὼς οἱ χρυσοχόοι ὡραΐζουσι τὸ χάλκωμα, καὶ τὸ ἀργύριον, καπνίζοντες αὐτὰ μὲ τὸ μάλαγμα ἔτζι καὶ ὅλοι κοινῶς οἱ νεώτεροι διδάσκαλοι, καλλωπίζουσι καὶ ὡραΐζουσι τοὺς λόγους καὶ τὰ συγγράμματα των, κἄν χάλκινα, καὶ λίθινα καὶ ξύλινα εἶναι (ἤτοι ποταπὰ καὶ εὐτελῆ) μὲ τὰς παγχρύσους μαρτυρίας τὰς ἐδικάς σου. Πρόσδεξαι, σὲ παρακαλοῦμεν, τὸ παρὸν εὐτελὲς ἐγκώμιον, ὁποὺ σοῦ προσφέρομεν, ὡς προσεδέξατο ὁ Κύριος τῆς χήρας τὰ δύο λεπτά. Ναί, ἠξεύρομεν, ὅτι τοῦτο εἶναι πολλὰ κατώτερον τῶν κατ᾽ ἀξίαν ἐπαίνων σου ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἀκόμη ἠξεύρομεν, ὅτι, τόσον οἱ ἀστρονόμοι, ὅσον καὶ οἱ γεωγράφοι, εἰς ὀλίγον χαρτὶ περιγράφουσι τὸ ἄπειρον σχεδὸν πλάτος τοῦ οὐρανοῦ, καὶ τὸ ἀμέτρητον μέγεθος ὅλης τῆς ὑδρογείου σφαίρας ἀλλὰ καὶ οἱ λιθογλύφοι, πολλάκις γλύφουσιν εἰς μικροτάτην πέτραν δακτυλιδίου, τὰ μεγαλώτατα σώματα τῶν γιγάντων. Καὶ εἰς μὲν τὴν παροῦσαν ζωήν, φύλαττε ἡμᾶς ἀπὸ πάσης βλάβης τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν εἰς δὲ τὴν μέλλουσαν ἀξίωσόν μας τῆς Οὐρανίου Βασιλείας διὰ τῶν πρεσβειῶν σου Χάριτι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾯ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμήν.