Π ε ν τ η κ ο σ τ ή

τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ.

 

 

Ἡ ἔλευση τοῦ ἁγίου Πνεύματος στόν κόσμο ἐπισφραγίζει τό ἔργο τῆς σωτηρίας καί τῆς πνευματικῆς ἀποκαταστάσεως τῶν ἀνθρώπων πού πραγματοποιήθηκε ἀπό τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό μέ τό μυστήριο τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας καθιστώντας πραγματοποιήσιμη τήν σωτηρία γιά τόν καθένα ἄνθρωπο.

Θά ἐκθέσουμε ὀλίγα περί τῆς ἑορτῆς πρός οἰκοδομήν καί πνευματική κατάρτιση.

Ἡ Xριστιανική ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς παρουσιάσθηκε πιθανῶς πρώτα στούς ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανούς κατ’ ἀντιστοιχία πρός τήν σχετική Ἰουδαϊκή ἑορτή. Οἱ Ἰουδαίοι τήν πεντηκοστή ἀπό τοῦ Πάσχα ἡμέρα ἑώρταζαν τήν ἑορτή τῶν ἑβδομάδων (7Χ7)»[1], ἡ ὁποία ὀνομάσθηκε ἀργότερα Πεντηκοστή καί ὀνομαζόταν καί ἑορτή τῆς συγκομιδῆς «ἑορτή θερισμοῦ πρωτογεννημάτων»[2]. Ἡ ἑορτή αὐτή «διαρκοῦσε μίαν ἡμέραν καί συνίστατο εἰς τήν προσφοράν δύο σιτηρῶν ἄρτων ἐκ λεπτοῦ ἀλεύρου ὡς πρωτολίων»[3] μέ ὁλοκαύτωμα ἑπτά (7) ἀμνῶν, ἑνός (1) νέου ταύρου, δύο (2) κριαριῶν, ἑνός (1) τράγου καί δύο (2) ἀμνῶν ὡς θυσίας εἰρηνικῆς. Κατά τήν Ἰουδαϊκή παράδοση καί ὁ Δεκάλογος δόθηκε στόν Μωϋσῆ κατά τήν πεντηκοστή ἡμέρα μετά τήν διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς θάλασσας πού ἑορταζόταν τό Πάσχα[4] καί γιά τόν λόγο αὐτό οἱ Ἰουδαίοι συγκεντρώνονταν ἀργότερα ὡς ἀνάμνηση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ[5]. Τήν Ἰουδαϊκή αὐτή Πεντηκοστή εὔκολα μποροῦσαν οἱ Χριστιανοί πού προέρχονταν ἀπό τούς  Ἰουδαίους νά τήν μεθερμηνεύσουν πρός τό πνευματικότερο καί νά τήν νοήσουν χριστιανοπρεπῶς γιά τήν ἀναλογία μεταξύ Ἰουδαϊκῆς καί Χριστιανικῆς Πεντηκοστῆς.

Ὡς Πεντηκοστή νοοῦταν ὁλόκληρο τό ἀπό τοῦ Πάσχα πεντηκονθήμερο, σύμφωνα καί μέ τόν Ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης «Σήμερον γάρ κατά τήν ἐτήσιον τοῦ ἔτους περίοδον τῆς πεντηκοστῆς συμπληρουμένης».[6] Κατά «τάς ἑπτά τῆς ἱερᾶς πεντηκοστῆς ἑβδομάδας» γιά τό χαρμόσυνο τῶν ἡμερῶν αὐτῶν, ἀπηγορευόταν ἡ γονυκλισία καί ἡ νηστεία, ὅπως μαρτυρεῖται ἤδη ἀπό τόν Τερτυλλιανό[7].

 Κατά τόν Κ΄ (20ό) κανόνα τῆς Α΄ ἐν Νικαίᾳ Οἰκουµενικῆς Συνόδου «ἐν ταῖς τῆς Πεντηκοστῆς ἡμέραις... ἑστώτας ἔδοξε τῇ ἁγίᾳ συνόδῳ τάς εὐχάς ἀποδιδόναι τῷ Θεῶ». Γιά τίς ἡμέρες τῆς Πεντηκοστῆς μαρτυρεῖ ὁ Μέγας Βασίλειος, ὅτι «τό ὄρθιον σχῆμα τῆς προσευχῆς προτιμᾶν οἱ θεσμοί τῆς Ἐκκλησίας ἡμᾶς ἐξεπαίδευσαν»[8].

Περί τῆς ἀπαγορεύσεως τῆς γονυκλισίας καί τῆς νηστείας κατά τίς ἡμέρες αὐτές μαρτυροῦν οἱ Ἀμβρόσιος[9], Ἐπιφάνιος[10], Αὐγουστῖνος[11], κ. ἄ. Πρός ἔξαρση τῶν ἱερῶν ἡμερῶν τῆς Πεντη κοστῆς ἀπηγορεύθηκαν κατά τήν διάρκεια αὐτῶν οἱ ἱπποδρομίες καί οἱ θεατρικές παραστάσεις[12], ἐνῶ ἐξ ἄλλου  στήν λειτουργία ψαλλόταν συχνά τό «Ἀλληλούϊα»[13] ἤ  ἀνεγινώσκονταν οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων[14].

Ὅσον ἀφορᾶ εἰδικῶς στήν ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς ἀπό τοῦ Πάσχα ἡμέρας, αὐτή θεωρήθηκε ὡς αἰτία τῆς ἱδρύσεως τῆς Ἐκκλησίας. «Ἡ Ἐκκλησία ὑφίστατο πρό τῆς Πεντηκοστῆς, αἱ βάσεις τῆς ὀργανώσεως της εἶχον τεθῆ, ἡ ἱεραρχία εἶχε διαρθρωθῆ, τά μυστήρια εἶχον παραδοθῆ, ἔλειπεν ὅμως ἡ ζωτική πνοή, ἥτις θά ἔθετεν εἰς κίνησιν τόν ἀκινητοῦντα τῆς Ἐκκλησίας ὀργανισμόν πρός ἀπολύτρωσιν τοῦ κόσμου. Ἡ Ἐκκλησία ὠμοίαζε πρό τῆς Πεντηκοστῆς πρός τό ἀνθρώπινον σῶμα πρίν ἤ δεχθῇ τήν ζωογόνον πνοήν τοῦ Δημιουργοῦ»[15]. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος διακηρύσσει, ὅτι «εἰ μή Πνεῦμα παρῆν, οὐκ ἄν συνέστη ἡ Ἐκκλησία· εἰ δέ συνίσταται ἡ Ἐκκλησία, εὔδηλον ὅτι Πνεῦμα πάρεστιν»[16].

Ἡ κυρία ἀφετηρία καί ἡ γενέθλια ἡμέρα τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ Πεντηκοστή, κατά τήν ὁποία κατῆλθε στούς  πρώτους Μαθητές τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. Γιά αὐτό ὁ Εὐσέβιος χαρακτηρίζει τήν Πεντηκοστή ὡς «μεγίστην ἑορτήν» καί «πάνσεπτον καί παναγίαν»[17]. Χαρακτηριστικά εἶναι ὅσα λέγει περί αὐτῆς ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος : «Πεντηκοστήν ἑορτάζομεν καί Πνεύματος ἐπιδημίαν... Τοῦτο τό Πνεῦμα συνδημιουργεῖ μέν Υἱῷ, καί τήν κτίσιν καί τήν ἀνάστασιν...»[18]. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστοµος χαρακτηρίζει τήν Πεντηκοστή ὡς «μητρόπολιν τῶν ἑορτῶν»[19]. Ὁ ἴδιος ἱερός Πατέρας παρουσιάζει εὐστόχως τήν ὑπόθεσιν καί τό νόημα τῆς ἑορτῆς λέγοντας: «Ἴδωμεν τίς ἡ ὑπόθεσις τῆς παρούσης ἑορτῆς καί τίνος ἕνεκεν αὐτήν ἄγομεν. Ὅτι τό Πνεῦμα πρός ἡμᾶς ἦλθε... Καί γάρ ἡ φύσις ἡ ἡμετέρα πρό δέκα ἡμερῶν (διά τῆς Ἀναλήψεως) εἰς τόν θρόνον ἀνέβη τόν βασιλικόν καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον κατέβη σήμερον πρός τήν φύσιν τήν ἡμετέραν ἀνήνεγκεν ὁ Κύριος τήν ἀπαρχήν τήν ἡμετέραν καί κατήνεγκε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον...Σήμερον δι’ αὐτοῦ (τοῦ Ἁγίου Πνεύματος) τά μυρία ἡμῖν ἀπό τῶν οὐρανῶν ἀγαθά χορηγεῖ»[20].

Οἱ λόγοι τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας εἰς τήν Πεντηκοστήν ἐνέπνευσαν καί τήν ὑμνολογία τῆς ἑορτῆς. Ἐπιγραμματικός εἶναι ὁ ὕμνος : «Πάντα χορηγεῖ τό Πνεῦμα τό Ἅγιον· βρύει πρ[21]οφητείας, ἱερέας τελειοῖ, ἀγραμμάτους σοφίαν ἐδίδαξεν, ἁλιεῖς θεολόγους ἀνέδειξεν, ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας».

Κατά τήν μαρτυρία τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσόστομου στήν ἐποχή του κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς οἱ ναοί γέμιζαν ἀπό  πιστούς: «Ἡ Ἐκκλησία τῷ πλήθει τῶν τέκνων κομᾷ (δηλαδή στολίζεται). Ἡ πολύτεκνος αὕτη καί φιλότεκνος»[22]. Kατά τήν ἴδια μέρα φαίνεται, ὅτι οἱ Χριστιανοί στεφάνωναν τίς θῦρες τῶν οἰκιῶν τους καί κοσμοῦσαν τίς ἀγορές. Γιά  αὐτό ὁ ἱερός Χρυσόστοµος λέγει: «Παρακαλῶ πρός ἀξίαν τῶν δεδωρημένων ἡμῖν ἀγαθῶν, καί ἡμεῖς ἑορτάσωμεν, οὐ τήν πύλην στεφανοῦντες, ἀλλά τάς ψυχάς καλλωπίζοντες· οὐ κοσμοῦντες τήν ἀγοράν παραπετάσμασιν, ἀλλά φαιδρύνοντες τήν ψυχήν τοῖς τῆς ἀρετῆς περιβολαίοις»[23]. Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία «ἡ παννυχίς τῆς Πεντηκοστῆς, ὅπως καί ἡ τοῦ Πάσχα, ἐχρησιμοποιεῖτο διά τήν παροχήν τοῦ βαπτίσματος εἰς τούς Κατηχούμενους»[24], μολονότι παλαιότερα χορηγοῦνταν τό βάπτισμα καθ’  ὅλο τό πεντηκονθήμερο. Κατά τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ, πού ἔχει ἐπισυναφθεῖ σήμερα πρός τήν πρωϊνή λειτουργία τῆς Πεντηκοστῆς, γίνεται μετά τήν Εἴσοδο ἐκτενής Δέηση μέ γονυκλισία. Δεδοµένου, ὅτι καθ  ὅλο τό πεντηκονθήμερο «ἀπηγορεύετο τό γόνυ κλίνειν, ἤδη ἀπό τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακῆς, ὅποτε λογίζεται ὡς συμπληρωθεῖσα ἡ πεντηκοστή ἡμέρα, ἐπανέρχεται τό γονυκλινῶς προσεύχεσθαι, ὅπερ ὅμως παρ’ ἡμῖν δέν διετηρήθη, ὡς παρά τοῖς Δυτικοῖς»[25].

Ἡ ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς ἐμψύχωσε μέσω τῶν αἰώνων καί πρέπει νά ἐμψυχώνει καί σήμερα τό ὀρθόδοξο λειτουργικό κήρυγμα, τό ὁποῖο καί σήμερα πρέπει νά διαποτίζεται δαψιλῶς ἀπό τοῦ πνεύματος τῆς Πεντηκοστῆς. Κατά τόν Χρυσόστομο «δυνάμεθα ἀεί Πεντηκοστήν ἐπιτελεῖν»[26]. Γιά τό λόγο αὐτό πρέπει συνεχῶς καί ἀδιαλείπτως νά διακηρύττεται, ὅτι «τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἀποτελεῖ καί τήν πηγήν τοῦ ἀνακαθαρμοῦ, τῆς ἀναγεννήσεως καί ἐξαγιασμοῦ τῶν πιστῶν. Ἡ ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν κάθοδος αὐτοῦ δέν ἐσήμαινε τήν φωτιστικήν αὐτοῦ ἰδιότητα, ἀλλά καί τήν θερμαντικήν καί καθαρτικήν καί ἀναλωτικήν αὐτοῦ δύναμιν, καθώς καί ἡ πυρίνη φλόξ δέν φωτίζει μόνον, ἀλλά καί θερμαίνει καί καθαίρει καί ἀναλίσκει»[27].

Κάθε ἱεροκήρυκας πρέπει νά τονίζει μετά τοῦ Χρυσοστόµου ὅτι διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «δουλείας ἀπαλλαττόμεθα, εἰς ἐλευθερίαν καλούμεθα, εἰς υἱοθεσίαν ἀναγόμεθα, καί ἄνωθεν, ὡς εἰπεῖν, ἀναπλαττόμεθα, τό βαρύ καί δυσῶδες τῶν ἁμαρτημάτων φορτίον ἀποτιθέμεθα· διά τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου ἱερέων βλέπομεν χορούς, διδασκάλων ἔχομεν τάγματα· ἀπό τῆς ἐντεῦθεν πηγῆς καί ἀποκαλύψεων δωρεαί καί ἰαμάτων χαρίσματα... Διά τούτου (τοῦ Ἅγιου Πνεύματος) ἀπαλλαγήν τῶν ἁμαρτημάτων εὑρωμέθα· διά τούτου πάσαν κηλίδα ἀπενιψάμεθα· διά τῆς τούτου δυνάμεως ἐξ ἀνθρώπων ἄγγελοι γεγόναμεν οἱ τῇ χάριτι προσδραμόντες, οὐ τήν φύσιν μεταβληθέντες, ἀλλ' ὅ πολλῷ θαυμαστότερόν ἐστι, μένοντες ἐν τῇ φύσει τῇ ἀνθρωπίνη τήν τῶν ἀγγέλων πολιτείαν ἐπιδεικνύμεθα... Καί καθάπερ τό πῦρ τοῦτο τό αἰσθητόν, ἐπειδάν λάβῃ τόν πηλόν τόν διαλελυμένον, ὄστρακον ἰσχυρόν αὐτόν ἀποδείκνυσιν· οὕτω δή καί τό πῦρ τοῦ Πνεύματος, ἐπειδάν λάβη ψυχήν εὐγνώμονα καί εὕρῃ πηλοῦ μᾶλλον διαλελυμέ-

νήν, σιδήρου στερροτέραν αὐτήν ἀπεργάζεται· καί τόν πρό μικροῦ τῷ βορβόρῳ τῶν ἁμαρτημάτων μεμολυσμένον, ἀθρόον τοῦ ἡλίου λαμπρότερον ἀναδείκνυσιν»[28].

Μέ τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί τῆς μυστικῆς ἐπικοινωνίας μέ Αὐτό τῆς ψυχῆς, δέχεται καί ἀντανακλᾶ τήν δόξα τοῦ Κυρίου, μεταμορφώνεται, ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, «εἰς τήν αὐτήν εἰκόνα πρός Αὐτόν, προχωροῦσα ἀπό δόξης εἰς δόξαν»[29]. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἡ σφραγίδα, μέ τήν ὁποία ὁ Θεός ἀποθέτει στήν ψυχή μας τήν εἰκόνα τῆς θείας Του φύσεως καί ἁγιότητος. «Ἐσφραγίσθητε», λέγει πάλιν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, «τῷ Πνεύματι τῷ Ἁγίῳ»[30]. Τό σφράγισμα προυποθέτει στενή ἐπαφή μεταξύ σφραγίδος καί σφραγιζομένου καί ὄχι ἁπλῶς ἐνέργεια ἀπό μακριά. Ἐάν μάλιστα λάβουμεν ὑπ  ὄψη μας, ὅτι ἐπί τῆς ἐποχῆς τοῦ Παύλου ἡ σφραγίδα τίθονταν στήν ἐπιφάνεια κεριοῦ, τότε καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ ἐπαφή αὐτή φθάνει μέχρι τήν πλήρη συνταύτιση. Τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ δέν ἔρχεται στήν ψυχή μας ὡς ἕνας φορτικός φιλοξενούμενος. Φέρνει πλούσια δῶρα καί οὐράνιο θησαυρό. Δημιουργεῖ στήν ψυχή μας μία παραδεισιακή ἀτμόσφαιρα, ἐντός τῆς ὁποίας ἐκκολάπτονται καί γονιμοποιοῦνται ὅλα τά ἐκλεκτά σπέρματα τῆς ψυχῆς μας καί ὁριμάζουν οἱ γλυκεῖς καρποί τοῦ Πνεύματος. «Ὁ καρπός τοῦ Πνεύματος ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια»[31]. Τί ἄλλο ὡραιότερο καί καλύτερο θά ποθήσουμε; Ὅ, τι ἡ ἀνθρωπότητα νοστάλγησε στό παρελθόν, ὀνειρεύεται σήμερα καί θά ὁραματίζεται στό μέλλον γιά τήν ἐπίγεια ζωή της, συμπεριλαμβάνεται στή χρυσή ἁλυσίδα τῶν ἐννέα αὐτῶν χαρισμάτων καί δωρεῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὡς ἐπισφράγηση τῶν δωρεῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πρός τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἡ υἱοθεσία, ἡ ὁποία εἶναι ἀρραβώνας καί ἐχέγγυο τῆς αἰωνίου κληρονομίας τοῦ Θεοῦ.

«῞Οσοι γὰρ Πνεύματι Θεοῦ ἄγονται, οὗτοί εἰσιν υἱοὶ Θεοῦ. οὐ γὰρ ἐλάβετε Πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς φόβον, ἀλλ᾿ ἐλάβετε Πνεῦμα υἱοθεσίας, ἐν ᾧ κράζομεν· ἀββᾶ ὁ πατήρ. 1αὐτὸ τὸ Πνεῦμα συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν ὅτι ἐσμὲν τέκνα Θεοῦ. εἰ δὲ τέκνα, καὶ κληρονόμοι, κληρονόμοι μὲν Θεοῦ, συγκληρονόμοι δὲ Χριστοῦ, εἴπερ συμπάσχομεν ἵνα καὶ συνδοξασθῶμεν»[32].

Ἡ θαρραλέα αὐτή ἐν Πνεύματι ζωή τοῦ ἀνθρώπου μόνο μέ τήν μυστηριακή ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας ἐπιτυγχάνεται.

[1] Ἐξόδου λδ΄, 22· Δευτερονομίου ιστ΄, 10, 16

[2] Ἐξόδου κγ΄, 16

[3] Ἐξόδου λδ΄, 22

[4] Ἐξόδου ιθ΄, 1 καί ἑξῆς

[5] Λεωνίδου Ἰω. Φιλιππίδου, Ἱστορία τῆς ἐποχῆς τῆς Καινῆς Διαθήκης ἐξ ἀπόψεως παγκοσμίου καί πανθρησκειακή, Ἀθῆναι 1958, σ. 476-477

[6] Γρηγορίου Νύσσης, Λόγος εἰς τό Ἅγιον Πνεῦμα, PG 46, 697

[7] De  Cor. Milit, 3

[8] Μεγάλου Βασιλείου, Περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, (κεφ. κζ΄) PG 32, 192

[9] Sermo 61 in Luc. Lib. VII καί Praefat. in Psal. 50

[10] Λόγος περί πίστεως, κεφ. 22, PG 42, 773 - 778

[11] Ep. 86

[12] Cod. Theodos. XV, 5 de spectac

[13] Αὐγουστίνου, Ep. 119 ad Januar c. 17

[14] Χρυσοστόμου, Ὁμιλία 63. Πρβλ. Αὐγουστίνου, Tract. in Joan., VI, 18 ἤ Serm. 315 καί  De Praedest, Sanctor. c. 2. Πρβλ. Παναγιώτου Τρεμπέλα, Πεντηκοστή, ἐν ΜΕΕ, ΙΘ΄, σ. 923-924).

[15] Κωνσταντίνου Δωρ. Μουρατίδου, Σχέσις Ἐκκλησίας καί Πολιτείας, Ἀθῆναι 1965, σ. 49.

[16] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλία Α΄ . PG 50, 459. Π. Τρεμπ;eλα, Δογματική, Β΄, σ. 328.

[17] Βίος Κωνσταντίνου ΙV, 64

[18] Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ, Λόγος μα΄, Εἰς τήν Πεντηκοστήν, ΡG 36, 436 καί στό Βενιαμίν Ἰωαννίδου, Ρητορεία τῶν Ἑλλήνων τῆς Ἐκλησίας Πατέρων, Ἱεροσόλυμα 1869, σ. 556- 561

[19] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλία β', PG 50, 463.

[20] Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλίαι α’ καί β’, PG 50, 454, 456 καί 463.

[21] Πεντηκοστάριον Χαρμόσυνον, ἔκδ.  Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι 1959, σ. 200

[22] Ἰωάννου Χρυσοστόµου, Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλία α', ΡG 50, 453

[23] Ἰωάννου Χρυσoστόμου, Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλία β', ΡG 50, 467-468). 

[24] Τερτυλλιανοῦ, De Bapt. 19

[25] Παναγιώτου Τρεμπέλα, Πεντηκοστή, ΜΕΕ, ΙΘ΄, σ. 924

[26] Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλία α΄ , ΡG 50, 454

[27] Παν. Τρεμπέλα, Ὁμιλητική ἡ Ἱστορία καί Θεωρία τοῦ κηρύγματος, 1950, σ. 220. Πρβλ. Γρηγορίου Παλαµᾶ, Ὁμιλία κδ' εἰς τήν κατά τήν Πεντηκοστήν τελεσθεῖσαν φανέρωσιν καί διανομήν τοῦ θείου Πνεύματος, ΡG 151,308 κ.ἑξ.

[28] Ἰωάννου Χρυσοστόµου, Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν, ὁμιλία β΄, ΡG 50, 463 -465).

[29] Β΄ Πρός  Κορινθίους γ΄, 18

[30] Ἐφεσίους α΄, 14

[31] Γαλάτας ε΄, 22

[32] Ρωμαίους η΄, 14-17