Ἡ δημηγορία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου
στόν Ἄρειο Πάγο ὁδοδείκτης τῆς σύγχρονης πορείας μας
Δημοσιεύθηκε 30.06.2018
Τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ
Αἱ κλειναί καί εὐσεβεστάτοι Ἀθῆναι τιμοῦν τόν Ἀπόστολο τοῦ Θεοῦ τόν συμπήξαντα διά τοῦ κηρύγματός του τήν πρώτην ἐνταῦθα χριστιανικήν κοινότητα, ἥτις αὐξηθεῖσα ἐν Κυρίῳ προσέφερεν εἰς τήν Ἐκκλησίαν σεβάσμιες μορφές Ἱεραρχῶν, ἐνδόξους μάρτυρες καί νεομάρτυρες ὁσίους καί ὅσιες πληθύν ἡγιασμένων. Καί ἔκτοτε δίδει μαρτυρίαν πίστεως καί βίου ἀληθινοῦ κατά Θεόν. Ἡ καθ’ Ἑλλάδα ἀποστολική Ἐκκλησία τιμᾶ τόν θεατήν τῶν ἀρρήτων, τόν Πρῶτον μετά τόν Ἕνα, τό ἐκλεκτόν σκεῦος τοῦ Θεοῦ. Καί κλίνει γόνυ εὐγνωμοσύνης στόν Μέγα Διδάσκαλον. Σήμερον οἱ πόλεις τῆς Ἑλλάδος, οἱ Φίλιπποι, ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ Βέροια, ἡ Κόρινθος, ἡ Νικόπολις καί μεταξύ αὐτῶν προεξάρχουσαι αἱ πρωτόθρονοι Ἀθῆναι ἀγάλλονται καί καυχῶνται ἐν Κυρίῳ καί πλέκουν στέφανον ἐγκωμίων διότι ἔσχον τόν ζηλωτήν αὐτόν ἱεραποστολικόν ἄνδρα πατέρα τῶν πνευματικόν, διότι τίς ἐσόφισε κατά Θεόν, διότι τίς ἤγαγεν εἰς θεογνωσίαν καί τίς ἐνέταξε εἰς τό ζῶν Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησίαν τῶν πρωτοτόκων.
Σήμερον Κορίνθιοι καί Θεσσαλονικεῖς καί Φιλιππήσιοι πλέον χαίρονται καί πανηγυρίζουν ὡς λαβόντες γραπτῶς καί δι’ ἐπιστολῶν τό κήρυγμα τῆς σωτηρίας, τήν εὐαγγελικήν ἀλήθειανκαί ζωήν.
Σήμερον ἐδῶ καί ἡ χριστιανική Εὐρώπη ὑποκλίνεται εὐλαβῶς εἰς τόν θεμελιωτήν τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ. Αὐτοῦ τοῦ ὁποίου ἡ ζωή, ἡ δράσις καί τό κήρυγμα κατεκόσμησαν τά ἤθη των, ἐξύψωσαν τόν βίον των, ἐνέπνευσαν τίς τέχνες των, ἔδωσαν ἁγίους καί μεγάλες φωτεινές μορφές οἰκουμενικῆς ἀναγνωρίσεως.
Σ’ αὐτοῦ τοῦ ἐργάτου τῆς οἰκουμένης τήν μορφή ἐνώπιον ἱστάμεθα σήμερον ἐν εὐλαβείᾳ πολλῇ, ἐν ἐκκλησίᾳ πληθούσῃ ἐν μέσῳ λαοῦ βαρέος καί πυκάζοντος καταλαβόντος τόν ἱερόν τοῦτον χῶρον τοῦ Ἀρείου Πάγου εἰς τόν ὁποῖον πρῶτον ἤχησαν οἱ σωτήριοι λόγοι τοῦ θεοπνεύ-στου καί θεοκήρυκος Ἀποστόλου Παύλου.
Προσκυνοῦμεν εἰς τόν τόπον, ἐφ’ οὗ ἔστησαν οἱ πόδες τοῦ εὐαγγελιζομένου τήν εἰρήνην, τοῦ εὐαγγελιζομένου τά ἀγαθά, τοῦ εὐαγγελιζομένου τήν καταλλαγήν, τήν δικαίωσιν, τήν σωτηρίαν.
Καί πρῶτον χρέος ἔχομεν καί καθῆκον νά μνημονεύσωμεν ἐκείνου.
Θα σκιαγραφήσω λοιπόν κατά τό ἐνόν μοι τήν φωτεινήν προσωπικότητα ἐκείνου πού ἀνεμόρφωσε τήν οἰκουμένην.
Ὁ θεσπέσιος αὐτός ἄνδρας ἦταν μία οἰκουμενική προσωπικότητα.
Ἑβραῖος τό γένος ἀνατεθραμμένος μέ εὐσέβειαν, ζηλωτής ὑπάρχων ἐκ νεότητός του τῶν πατρικῶν παραδόσεων. Καί ἐκαυχήθη πολλάκις διά τήν καταγωγήν του καί τήν εὐσεβῆ ἀνατροφήν του.
Ἑβραῖος, ἀλλά μέ παιδεία ἑλληνική. Καί ὑπῆρξε γνήσιος ἐκφραστής τοῦ πνεύματος τοῦ οἰκουμενικοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὡμιλοοῦσε τήν ἀττικήν διάλεκτον καί τήν ἔγραφεν καί ἦτο ἐφάμιλλος, ὡς παρατηρεῖ ἡ χρυσή γλώσσα τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, καί αὐτῶν τῶν ἀττικῶν. Διά τοῦτο ἀκριβῶς καί κατενόησε περισσότερον παντός ἀλλοῦ τήν οἰκουμενικοτητα τοῦ χριστιανισμοῦ καί τήν καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας ἐν ἧ «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδέ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ· πάντες γάρ ὑμεῖς εἰς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. γ΄ 28). Αὐτός μέ τήν θεολογία του κατήργησε πᾶσαν ἀφορμήν διαιρέσεως τῶν ἀνθρώπων, εἰσαγαγών τόν καινόν, τόν νέον ἐνΧριστῷ κτισθέντα καί ἀνακαινούμενον ἄνθρωπον.
Αὐτός ὅστις ἀπέδειξε τό μάταιόν του εἰδωλολατρικοῦ κόσμου καί τό ἀτελέσφορον τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ ἀγκάλιασε ὅλους τούς λαούς καί διήνοιξε τάς πύλας τῆς Ἐκκλησίας εἰς πάντα ἄνθρωπον διακηρύξας τό «δόξα καί τιμή καί εἰρήνη παντί τῷ ἐργαζομένῳ τό ἀγαθόν Ἰουδαίῳ τέ πρώτον καί Ἕλληνι οὐ γάρ ἐστι προσωπολητρία παρά τῷ Θεῷ» (Ρωμ. β΄, 10). Ἦταν Ἑβραῖος. Ἦταν Ἕλλην. Ἦταν καί Ρωμαῖος πολίτης. Πολίτης τῆς ἀγερώχου Ρώμης, τῆς Ρώμης τοῦ ξίφους καί τῆς βίας, τῆς ἀποκτει-νάσης τούς ἁγίους. Καί ὅταν κάποτε παρέστη ἀνάγκη ἐπεκαλέσθη τήν ἰδιότητα του αὐτή καί τά ἐξ αὐτῆς δικαιώματά του. Ποτέ δέν ἀπεδέχθη τό φρόνημα τῆς ἀσεβοῦς καί ἐπηρμένης Ρώμης, τά ἀντίθεα ρωμαϊκά ἤθη, ἐπαληθεύων τόν λόγον τοῦ Κυρίου διά τούς μαθητάς Του «ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ εἰσί» (Ἰωάν. ιγ΄, 15). Εὐσεβής, πεπαιδευμένος λίαν, μέ εὐρεῖς ὁρίζοντες σύγχρονος τῆς ἐποχῆς του ἔζη ἐντός τοῦ κόσμου, ὅστις ἔζη τήν ἀγωνία τῆς ἀναζητήσεως τῆς ἀληθείας καί τῆς δικαιωσύνης.
Ἕνας τέτοιος κόσμος κουρασμένος καί ἐν συγχύσει ἦταν οἱ Ἀθηναῖοι.
Καί ἦλθε πρός αὐτούς διά νά τούς φέρῃ τό εὐαγγέλιο τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας, τήν ἐν Χριστῷ ἐλπίδα, νά κηρύξῃ τόν νόμον τῆς διά τῆς πίστεως δικαιώοεως τοῦ ἀνθρώπου, τήν βεβαιότητα τῆς καταλλαγῆς.
Ἀπό τήν ὑψηλή δημηγορία του, αὐτήν ἡ ὁποία ἠκούσθη τό 52 μ.Χ. εἰς τόν ἱερόν αὐτόν βράχον ὅτι τρία τινά ἐκήρυξε εἰς τούς Ἀθηναίους, οἱ ὁποῖοι ἦσαν περίεργοι νά ἀκούσουν «τί ἄν θέλει ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν», ἀφοῦ αὐτοί «εἰς οὐδέν ἕτερον ηὐκαιρουν ἤ λέγειν τί καί ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζ΄, 18, 21).
Ἐκ τούτων τῶν τριῶν πρώτον εἶναι ἡ θεογνωσία. Τό ὅτι «παρωξύνετο» τό πνεῦμα τοῦ Παύλου εἰς τάς Ἀθήνας δηλοῖ, ὅτι ὁ θεῖος Ἀπόστολος εἶχεν ἐπαναστατήσει ἐσωτερικῶς, καθώς παρατηροῦσε κατά τίς προηγούμενες ἡμέρες περιφερόμενος εἰς τήν πόλιν, ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι εἶχαν κάμει τήν θρησκεία κοσμική. Δι’ αὐτούς ἡ θρησκεία χρησίμευε ὡς στολίδι τῆς ἐπίγειας ζωῆς καί διά νά ἐξαγιάζεται ὁ πατριωτισμός των. Οἱ Ἀθηναῖοι ἤξεραν νά κάνουν τήν θρησκεία ἀπολαυστική καί ἑλκυστική ἀκόμη καί διά τούς καλοζωϊσμένους οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἀπαιτητικώτεροι. Εἰς τήν ἀντίληψιν αὐτή ἀντετάχθη ὁ Παῦλος συνιστῶν μετάνοιαν. Ὁ σκοπός τῆς χριστιανικῆς πίστεως εἶναι νά ὁδηγήση τόν ἄνθρωπον ἐν μέ-τανοία εἰς τόν Θεό, νά τοῦ ἀλλάξῃ τό φρόνημα καί τήν ζωήν.
Εἰς αὐτούς τούς Ἀθηναίους ὁ Παῦλος ὡμίλησε διά τόν ἀληθινό Θεό, τόν Δημιουργό τοῦ σύμπαντος κόσμου, ὁ ὁποῖος εἶναι ὑπερβατικός ἀλλά «καί γε οὐ μακράν ἀπό ἐνός ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχων» (Πράξ. ιζ' 27).
Ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι μία νοησιαρχία, μία ἐγκεφαλική φιλοσοφική διαδικασία, ἀλλά κοινωνία καί συμμετοχή εἰς τήν ζωήν τοῦ Θεοῦ.
Ἔτσι κατ’ αὐτόν τόν τρόπον κατενόει ὁ Παῦλος τήν Θεογνωσία καί οὕτως τήν ἐδίδαξε. Δι’ αὐτό καί ὁ ἴδιος εἶχε τελείως ταυτισθεῖ μέ τόν Θεόν. Ἔζη ἐν Χριστῷ δι’ αὐτό καί εἶχε τελεία ἀποκάλυψι τοῦ Θεοῦ, τελεία Θεογνωσία. Αὐτό τό ἔνθεο βίωμα ἐξέφρασε εἰς τήν πρός Γαλάτας ἐπιστολήν του γράφων: «ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός. Ὁ νῦν ζῶ ἐν σαρκί, ἐν πίστει ζῶ τῇ τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός με καί παραδόντος ἑαυτόν ὑπέρ ἐμοῦ» (Γαλ. β΄, 20).
Διά νά γνωρίσωμε τόν Θεό πρέπει νά ζήσωμε τήν ζωή τοῦ Θεοῦ. Ἡ θεογνωσία προϋποθέτει τήρηση ἐντολῶν. Ἀκούσομεν τοῦ Κυρίου λέ-γοντος:
«Ὁ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτᾶς, ἐκεῖνός ἐστι ὁ ἀγαπῶν μέ, ὁ δέ ἀγαπῶν μέ ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου, καί ἐγώ ἀγαπή-σῶ αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῶ ἐμαυτόν» (Ἰωάν. ιδ΄, 21).
Καί πάλιν: «Ἐάν τίς ἀγαπᾷ με, τόν λόγον μου τηρήσει, καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρ’ αὐτῷ ποιήσομεν» (Ἰωάν. ιδ', 23).
Ἄρα ὅσοι ἀναζητοῦν τόν Θεόν μέ πόθο καί εἰλικρίνεια διά νά τόν γνωρίσουν πρέπει νά ἀγαπήσουν τόν Θεόν καί τά τοῦ Θεοῦ. Νά τηρήσουν, νά ἐφαρμόσουν τίς ἐντολές Του καί τότε ὁ Θεός θά τούς ἀποκαλυφθῆ καί θά τόν γνωρίσουν ἐν μέρει εἰς τήν παροῦσαν ζωήν καί «καθώς ἐστι» (Α’ Ἰωάν. γ', 2) εἰς τήν μέλλουσαν. Δεύτερον θέμα, ἡ υἱοθεσία.
Ὁ Παῦλος διά νά κηρύξῃ τήν ἄκραν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐξεδηλώθη διά τῆς υἱοθεσίας μας ὑπ’ Αὐτοῦ ἐχρησιμοποίησε τούς στίχους κάποιων ποιητῶν τους: «τοῦ γάρ καί γένος ἐσμέν» (τοῦ Στωϊκοῦ Κλεάνθους, 300 π.Χ.).
Καταγόμεθα τούς εἶπε ἀπό τόν Θεό. Καί ἐννοοῦσε αὐτό πού ἔγραψε εἰς τούς Γαλάτες: «ὅτι δέ ἐστέ υἱοί (τοῦ Θεοῦ) ἐξαπέστειλεν ὁ Θεός τό πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τάς καρδίας ὑμῶν κραζον· ἀββᾶ, ὁ Πατήρ, ὥστε οὐκέτι εἰ δοῦλος, ἀλλ’ υἱός, εἰ δέ υἱός καί κληρονόμος Θεοῦ διά Χριστοῦ».
Τί δέ ἐστι υἱοθεσία μας τό ἐξηγεῖ ἡ ποικίλη μούσα τῆς ἡμετέρας αὐλῆς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης στίς ὁµιλίες του εἰς τούς Μακαρισμούς τοῦ Κυρίου καί εἰς τήν πραγματείαν του περί τοῦ ὀνόματός τοῦ χριστιανοῦ, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό ἀπόσταγμα τῆς ὡρίμου θεολογικῆς σκέψεως τοῦ μεγάλου Πατρός.
Υἱοθεσία σημαίνει, ὅτι ὅσα δικαιώματα ἔχει ὁ κατά φύσιν Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ φυσικός Υἱός τοῦ Θεοῦ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός τά ἴδια καί ἀπαράλλακτα καί ἀναφαίρετα δικαιώματα ἀποκτοῦν καί τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ὅσα διατηρήσουν τήν ἑνότητα τῆς πίστεως, τήν κοί-νωνίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί τόν χιτώνα τῆς ψυχῆς των ἀμόλυντον καί ἀκηλίδωτον ἀπό τήν ἁμαρτίαν.
Ἰδού λοιπόν τί ὑψηγόρησε ὁ θειότατος κήρυξ πρός Ἀθηναίους καί πρός πάντας ἀνθρώπους. Διά τοῦτο καί παραμένομεν εἰς τήν Ἐκκλησίαν παρά τόν κλύδωνα καί τά κύματα τά ὁποῖα δημιουργεῖ ὁ ἀλάστωρ. Παραμένοντες εἰς τήν Ἐκκλησίαν κατοχυρώνομε τά δικαιώματά μας διά λύτρωση καί σωτηρία, διά υἱοθεσία καί κληρονομία, διά δόξα καί μακαριότητα. Μέλος τῆς Ἐκκλησίας σημαίνει υἱός τοῦ Θεοῦ, συγκληρονόμος τοῦ Χριστοῦ, κληρονόμος τοῦ Θεοῦ.
Τρίτος ἄξονας στήν ἀποστολική ὁμιλία εἶναι ἡ μετάνοια. Ὁ Θεός, εἶπε ὁ Ἀπ. Παῦλος τούς Ἀθηναίους, «ὑπερεῖδε τούς χρόνους τῆς ἀγνοίας ὑμῶν» (Πράξ. ιζ΄, 30). Παραμέρισε ὅσα κάνατε καί λέγατε καθ’ ὅν χρόνον δέν ἐγνωρίζατε, ἀλλά τώρα πού ἐμάθατε, συνιστᾶ μετάνοια, μεταστροφή, ἀλλαγή φρονήματος καί ζωῆς. «Τά πρῶτα ἀπῆλθον» (Ἀποκ. ε΄, 5), ξεχάσατέ τα καί ἀκολουθήσατε τόν νέον τρόπον ζωῆς.
Πέρασαν ἀπό τότε περίπου δυό χιλιάδες χρόνια, δυό χιλιάδες χριστιανισμοῦ. Ὅσοι ἔζησαν ἐν μετανοίᾳ ἐξυψώθηκαν εἰς τήν χάριν καί τήν τάξιν τῶν υἱῶν τοῦ Θεοῦ. Σήμερα ὁ κόσμος, οἱ ἄνθρωποι, ἐμεῖς ποιμέ-νές καί ποίμνιον ἀκούσωμεν τοῦ Παύλου κηρύσσοντος τήν μετάνοιαν καί ποιήσωμεν κατά τόν λόγον τῆς Γραφῆς «καρπούς ἀξίους τῆς μετα-νοίας».
Αὐτοί οἱ λόγοι τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στηρίζουν τήν Ἐκκλησίαν καί μᾶς σήμερα.
«Ποία φυλακή οὐκ ἔσχε σε δέσμιον; Ποία δε Ἐκκλησία οὐκ ἔχει σε ρήτορα; Δαμασκός μέγα φρονεῖ ἐπί σοί Παῦλε· εἶδε γάρ σε σκελισθέντα φωτί. Ρώμη σου τό αἷμα δεξαμένη, καί αὐτή κομπάζει, ἀλλ’, ἡ Ταρσός πλέον χαίρει, καί πόθῳ τιμᾶ σου τά σπάργανα. Ἀλλ’ ᾧ Παῦλε Ἀπόστολε, τό καύχημα τῆς οἰκουμένης, προφθάσας ἡμᾶς στήριξον»
