Προετοιμασία γιά τά Χριστούγεννα
τοῦ Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καί Ὑμηττοῦ Δανιήλ
Ἀπό τίς 14 Νοεμβρίου μπήκαμε στήν περίοδο τοῦ Τεσσάρα- κονθημέρου ἤ κοινῶς στό Σαρανταήμερο πρό τῶν Χριστουγέννων. Ὅσοι πηγαίνουν πρωί στήν Ἐκκλησία ἀκοῦνε τίς Καταβασίες τῶν Χριστουγέννων καί ἄλλα τροπάρια, πού ὑμνοῦν τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ἤ τήν προαναγγέλλουν. Ἐπίσης, εἶναι γνωστό πώς τό Σαρανταήμερο εἶναι καί περίοδος ἐλαφρῆς νηστείας γιά τούς Ὀρθοδόξους. Ὅλα αὐτά σημαίνουν πώς οἱ Χριστιανοί κατά τήν περίοδο αὐτή προετοιμάζονται γιά νά γιορτάσουν τά Χριστούγεννα μέ βαθύτερη συναίσθηση καί πληρέστερη κοινωνία στό ἑορταζόμενο γεγονός. Εἶναι, λοιπόν, χρήσιμο νά ἀφιερώσουμε κι ἐμεῖς μερικές σκέψεις σ’ αὐτό τό θέμα - τῆς προετοιμασίας δηλ. γιά τά Χριστούγεννα, πού μποροῦν νά μᾶς βοηθήσουν νά βιώσουμε τήν περίοδο τοῦ Σαρανταημέρου σάν περίοδο προετοιμασίας γιά τά Χριστούγεννα.
- Ὅταν μιλᾶμε γιά προετοιμασία, ἀμέσως ὁ νοῦς μας τρέχει στήν προετοιμασία τοῦ προχριστιανικοῦ κόσμου γιά νά δεχθεῖ τό Χριστό, ὅταν θά ἐρχόταν. Ἱστορικοί καί Θεολόγοι ἐρευνοῦν σέ τί συνίστατο ἡ προετοιμασία τοῦ Ἰσραήλ, τοῦ λαοῦ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιά νά δεχθεῖ τό Σωτήρα καί Μεσσία, ὅταν θά γεννιόταν. Ὁ Θεός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἔδωσε στόν λαό Του τό Νόμο Του, τούς Προφῆτες, τούς Σοφούς, τούς Διδασκάλους καί Ἱερεῖς, προετοιμάζοντας τον ἔτσι γιά νά δεχθεῖ τό Σωτήρα του. Τό περίεργο εἶναι πώς, ὅταν ὁ Σωτήρας ἐμφανίσθηκε, ὁ Ἰσραήλ τόν σταύρωσε. Ἀντίθετα, τό Εὐαγγέλιο βρῆκε καλύτερη ὑποδοχή μέσα στόν εἰδωλολατρικό κόσμο. Παρά τήν ἀντίδραση τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας καί τῶν αὐτοκρατόρων, σιγά-σιγά ὁ Χριστιανισμός ἐπικράτησε.
Ἀπό τούς χρόνους τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, στό ἐρώτημα, ἄν ὁ κόσμος εἶχε προετοιμαστεῖ γιά νά δεχθεῖ τό Σωτήρα, οἱ ἀπαντήσεις ὑπῆρξαν πολύ διαφορετικές. Ἄλλοι ἀπαντοῦν καταφατικά κι ἄλλοι ἀρνητικά. Ἄλλοι μέν δέχονται ὁπωσδήποτε μία προετοιμασία καί τοῦ ἰουδαϊκοῦ καί τοῦ εἰδωλολατρικοῦ κόσμου, ἐνῶ ἄλλοι, ἔχοντας μπροστά τους τήν ἀπόρριψη καί σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ ἀπό τό ἔθνος του καθώς καί τούς διωγμούς τῶν εἰδωλολατρῶν κατά τῆς Ἐκκλησίας ἰσχυρίζονται πώς δέν μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά προετοιμασία. Μέ διαφορετική γλώσσα τό θέμα αὐτό ἐξετάζεται ἀπό τούς Θεολόγους πάνω στίς ἴδιες ἀποκλίνουσες γραμμές μέχρι σήμερα.
Ἡ σημασία τους κατά τήν γνώμη μας πρέπει νά εἶναι ἡ ἑξῆς : ὅταν βλέπει κανείς τό θέμα «προετοιμασία γιά νά δεχθεῖ ὁ κόσμος τόν Ἰησοῦ Χριστό» ἀπό τήν σκοπιά τοῦ Θεοῦ, βλέπει πραγματικά μία προετοιμασία, μίαν ὡρίμανση πνευματική τοῦ κόσμου, καί τή δημιουργία εὐνοϊκῶν ἱστορικῶν συνθηκῶν, τόν ἐρχομό τοῦ κατάλληλου καιροῦ αὐτοῦ πού ὀνομάζεται στήν Καινή Διαθήκη «τό πλήρωμα τοῦ χρόνου». Ὅταν ὅμως δεῖ κανείς τό θέμα τῆς προετοιμασίας ἀπό τή σκοπιά τοῦ ἀνθρώπου, ἀδυνατεῖ νά καταλάβει, πώς μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά προετοιμασία, ὅταν οἱ ἄνθρωποι τόσο οἱ Ἰουδαῖοι, ὅσο καί οἱ εἰδωλολάτρες παίρνουν τόσο ἀρνητική στάση ἀπέναντι στό Χριστό καί στό Εὐαγγέλιό του.
- Εἰσήλθαμε κι ἐφέτος στό Σαρανταήμερο, κι εἴπαμε πώς ὅλη αὐτή ἡ περίοδος εἶναι μία προετοιμασία γιά νά γιορτάσουμε κι ἐφέτος τή Γέννηση τοῦ Σωτήρα. Ὅταν ὅμως προσπαθήσαμε νά μεταθέσωμε τόν ἑαυτό μας στούς προχριστιανικούς χρόνους, πού ὁ κόσμος προετοιμαζόταν γιά νά δεχθεῖ τόν Σωτήρα του, διαπιστώσαμε πώς ὄχι μόνον ὁ Σωτήρας ἀλλά κι ἡ προετοιμασία τῶν Ἰουδαίων καί τῶν Ἐθνικῶν (εἰδωλολατρῶν) ἦταν ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ πρός τήν ἀνθρωπότητα. Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ κι ἡ ὑποδοχή του μέσα στόν κόσμο εἶναι καρπός τῆς μυστηριώδους ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρός τούς ἀνθρώπους. Ὁ Χριστός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν ἀνθρωπότητα, οὔτε τό Εὐαγγέλιό του ἀπηχοῦσε τίς ἐπιθυμίες καί τίς ἐλπίδες τοῦ κοινοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ κι ἡ ἐπικράτηση τοῦ Εὐαγγελίου, ὅπου ἐπικράτησε, ὑπῆρξαν ἔργο τοῦ Θεοῦ, ὄχι τοῦ ἀνθρώπου.
- Ἄν τά μεταφέρουμε αὐτά στόν ἑαυτό μας, στή δική μας κατάσταση, καθώς μέσα στό Σαρανταήμερο προετοιμαζόμαστε γιά τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ὁδηγούμαστε στίς ἑξῆς σκέψεις. Μ’ ὅλη τήν προετοιμασία τους οἱ Ἰουδαῖοι εἶδαν τό Χριστό σάν σκάνδαλο κι οἱ Εἰδωλολάτρες, μ’ ὅλο πού προετοιμάστηκαν ἀπ τό Θεό, εἶδαν τό Χριστό σάν Μωρία; Μήπως κι ἐμεῖς ἑτοιμαζόμαστε νά δεχθοῦμε τό Χριστό σάν τή δύναμη, πού χρειαζόμαστε γιά τούς σκοπούς μας, εἴτε σάν τή σοφία, πού ἀπαντάει στά ἐρωτήματα τῆς ἐποχῆς μας σύμφωνα μέ τίς ἀντιλήψεις μας; Τέτοια προετοιμασία ὁδηγεῖ στήν παραγνώριση καί τήν ἀπόρριψη τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀληθινή προετοιμασία γίνεται ἀπό τό Θεό καί τήν ἀγάπη του μέσα στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων, πού ταπεινά δέχονται τήν ἀνθρώπινη ἀδυναμία καί ἀδεξιότητα νά ἐννοήσει τό μυστήριο τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου. Ἡ προετοιμασία γιά τήν ὑποδοχή τοῦ Σωτήρα πού θά γεννηθεῖ εἶναι μία κατεργασία στό ἐσωτερικό μας: ἡ ἀναγνώριση πώς χρειαζόμαστε Σωτήρα ἀπό τά δεινά πού μᾶς ταλαιπωροῦν κι ἡ βαθειά συναίσθηση πώς ὁ Σωτήρας αὐτός κι ἡ σωτηρία, πού προσφέρει, δέν μποροῦν νά γεννηθοῦν ἀπό μᾶς τούς ἴδιους εἶναι καρπός μίας ἀνεξερεύνητης ἀγάπης, πού μᾶς συντηρεῖ, μᾶς καθοδηγεῖ καί μᾶς μεταμορφώνει, ὅταν τήν ἐμπιστευόμαστε. Ὁ δρόμος πρός τά Χριστούγεννα εἶναι δρόμος ὄχι εὔκολος γι’ αὐτό συνδέεται καί μέ τή νηστεία. Εἶναι μία πορεία πρός τήν αὐτογνωσία, πρός τήν διαπίστωση ὅτι μέ τά πάθη του ὁ ἄνθρωπος δύναται νά καταστρέψει τόν ἑαυτό του καί τό συνάνθρωπο του, κι ὅτι ἄν αὐτό δέν γίνεται, ὀφείλεται στήν ἐνεργό δύναμη τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Ἡ βαθειά κατανόηση τῆς δικῆς μας ἀποτυχίας κι ἡ συνείδηση τῆς ἐξαρτήσεώς μας ἀπό τήν ἀπέραντη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ -αὐτή εἶναι ἡ πορεία τοῦ Σαρανταμέρου πρός τά Χριστούγεννα.
- Ἀλλά θά προβάλει κάποιος τήν ἀντίρρηση: Ἐμεῖς εἴμαστε Χριστιανοί βαφτισμένοι στό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πῶς μπορεῖ νά συγκριθεῖ ἡ δική μας προετοιμασία γιά τά Χριστούγεννα μέ τήν προετοιμασία τοῦ προχριστιανικοῦ ἰουδαϊκοῦ καί εἰδωλολατρικοῦ κόσμου; Ἡ ἀντίρρηση αὐτή μᾶς δίνει τήν εὐκαιρία νά δοῦμε καί μίαν ἄλλη ἄποψη τοῦ μυστηρίου τῶν Χριστουγέννων. Ὁ Χριστός γεννήθηκε μία φορά στή Βηθλεέμ τῆς Ἰουδαίας. Ἐξακολούθει ὅμως νά εἶναι ἕνας ξένος πρός τόν κόσμο, παρόλο πού ἡ Ἐκκλησία κάθε χρόνο, τά Χριστούγεννα, καλεῖ τούς ἀνθρώπους νά λάβουν μέρος στό μυστήριο τῆς Γεννήσεώς Του, τούς καλεῖ νά ξαναγεννηθοῦν κι αὐτοί μαζί Του, κατά τήν εἰκόνα Του, γιά νά δημιουργηθεῖ ἕνας νέος κόσμος, μία νέα ζωή. Ὁ Χριστός ἦλθε – αὐτό κατεξοχήν τονίζουν τά Χριστούγεννα: Ξέρουμε πού εἶναι ἡ σωτηρία καί πώς μποροῦμε νά σωθοῦμε. Δέν πρέπει αὐτά νά τά ἀναζητοῦμε ἀλλοῦ. Ἀλλά ὁ Χριστός θά ξαναρθεῖ: Καί τότε θά ζήσουμε ὅλοι τή σωτηρία σ’ αὐτό τό πλάτος καί βάθος τῆς ζωῆς, μέσα κι ἔξω. Ὑπαινίσσεται κι αὐτό κάθε χρόνο ὁ ἑορτασμός τῶν Χριστουγέννων. Ὁ πλήρης καρπός τῆς Γεννήσεως κι ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ βρίσκεται ἀκόμη στό μέλλον. Εἴμαστε βαφτισμένοι Χριστιανοί, ἀλλά κάθε χρόνο, τά Χριστούγεννα, καλούμαστε νά ξαναγεννηθοῦμε μαζί Του. Φυσικά, ὁ Χριστός ἦλθε, γεννήθηκε. Ὅλοι ὅμως οἱ πιστοί του περιμένουμε τήν ἐπάνοδό Του, πού θά σημάνει τήν ἀναγέννηση τῶν ἀνθρώπων καί τῆς κτίσεως.
Κατά τό Σαρανταήμερο τῶν Χριστουγέννων, πού διανύουμε, ἡ Ἐκκλησία μᾶς προετοιμάζει γιά τά Χριστούγεννα. Προσπαθεῖ νά μᾶς ὁδηγήσει νά καταλάβουμε τήν ἀνθρώπινη ἀθλιότητα, ὅταν οἱ ἄνθρωποι στηρίζονται στά δικά τους γεννήματα καί δημιουργήματα νά ἐννοήσουμε τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου μέσα στό μυστήριο τῆς ἀγάπης τοῦ Γεννηθέντος Θεοῦ. Ἔγινε ἄνθρωπος, γιά νά θεοποιηθοῦμε ἐμεῖς, ἔλεγαν οἱ Πατέρες. Αὐτή τήν πνευματική κατεργασία μέσα μας ἐπιδιώκει ἡ Ἐκκλησία μας μέ τίς Ἀκολουθίες καί τή νηστεία τοῦ Σαρανταημέρου.
