«Ὡς τέκνα φωτός περιπατεῖτε» (Πρός Ἐφεσίους ε΄, 8)

          Ὑπάρχουν πολλοὶ ἄνθρωποι, ποὺ μὲ ἁπλοϊκότητα ταυτίζουν  ἠθικὴ καὶ θρησκεία. Γι᾿ αὐτοὺς τὸ νὰ εἶναι κάποιος καλὸς ἄνθρωπος σημαίνει πὼς εἶναι θρῆσκος, καί, ἀντίστροφα, δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν πῶς μπορεῖ κανεὶς νὰ εἶναι θρῆσκος ἀλλά νὰ μὴν εἶναι οὐσιαστικὰ καλὸς ἄνθρωπος. Παραγνωρίζουνε τὸ μεταφυσικὸ καὶ οὐσιαστικὸ χαρακτήρα τῆς θρησκείας. Ἡ καλὴ ἠθικὴ ζωὴ ἀντιπροσωπεύει γι’ αὐτοὺς κάθε τι ἱερὸ καὶ θεϊκό.

Ὑπάρχουν ὅμως κι ἄλλοι ἄνθρωποι, πού, ἀντίθετα, διαχωρίζουν μὲ πολλὴ σαφήνεια αὐτὰ τὰ δύο. Γι᾿ αὐτοὺς ἡ θρησκεία δὲν εἶναι τόσο πολὺ ἕνας τρόπος ζωῆς ὅσο μιὰ σχέση μὲ τὸν κόσμο καὶ τὴ μοῖρα. Ἡ καλὴ ἢ κακὴ εἰκόνα γιὰ τὸν κόσμο καὶ τὴ ζωὴ γενικά, μιὰ αἰσιόδοξη ἢ ἀπαισιόδοξη προοπτική, ἡ εὔνοια ἢ δυσμένεια τῆς μοίρας, ἀποτελοῦν πράγματα πιὸ οὐσιαστικὰ ἀπ᾽ ὅ,τι εἶναι ὁ τρόπος ποὺ ζεῖ κανείς, ἡ ἠθικότητα. Αὐτοὶ τονίζουνε τὸ μεταφυσικὸ χαρακτήρα τῆς θρησκείας εἰς βάρος τοῦ ἠθικοῦ. Φυσικά, ἀμέσως καταλαβαίνει κανεὶς πὼς ἡ ἀληθινὴ πνευματικότητα δὲν βρίσκεται στὸ ἕνα ἀπ᾽ αὐτὰ τὰ δυό: δὲν βρίσκεται στὴν διάσταση τοῦ θρησκευτικοῦ ἀπὸ τὸ ἠθικὸ ἀλλὰ στὴν ὀργανικὴ σύνθεσή τους. Θὰ ἦταν ὅμως χρήσιμο ν᾿ ἀναφέρουμε πολὺ σύντομα πῶς τὸ πρόβλημα αὐτὸ διαγράφθηκε μέσα στὴν πνευματική μας παράδοση.

 Ἡ ἱερατική πνευματική παράδοση

Μέσα στὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ λαοῦ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οἱ δύο ἀντιτιθέμενες ἀπόψεις, ποὺ ἀναφέραμε προηγουμένως, διακρίθηκαν χαρακτηριστικά. Ἡ παραδοσιακὴ θρησκευτικὴ λατρεία, ἀπ᾽ τὴν μιὰ μεριά, μὲ τοὺς θεσμοὺς καὶ τὸ ἱερατεῖο της, μὲ τὸ ἀγκάλιασμα ὅλης τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἀπ᾽ τὴν γέννηση ὥς τὸν θάνατο, σὲ συνάρτηση μὲ τὸν κύκλο τῆς ὅλης ζωῆς πάνω στὸν πλανήτη µας, ἀποτυπωμένο σὲ τελετουργικὲς πράξεις καὶ γιορτές ἡ ζωή, ἡ μοῖρα, ὁ θάνατος στὸν κάθε ἄνθρωπο σὲ συνάρτησῃ μ᾽ ὅ,τι συμβαίνει σὲ κοσμικῆς ἐκτάσεως κλίμακα. Αὑτὴ εἶναι ἡ ἱερατικὴ πνευματικὴ παράδοση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ποὺ ἐπιμένει στὸ νὰ τἄχει καλὰ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸ θεῖο διὰ μέσου τῆς λατρείας, τηρώντας τοὺς θρησκευτικοὺς θεσμοὺς καὶ κανόνες γιὰ προσφορές, θυσίες, καθαρμούς, ἀποχές, γιορτὲς καὶ τὰ ὅμοια.

Παράλληλα φαινόμενα παρουσιάζουν κι ὅλες οἱ θρησκεῖες, ἐκτὸς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Οἱ θρησκεῖες τῆς Πόλεως – Κράτους τῶν Ἑλληνιστικῶν χρόνων καὶ οἱ Μυστηριακὲς Θρησκεῖες, πού εἶχαν, στὰ χρόνια τῆς γενέσεως τοῦ Χριστιανισμοῦ, οἰκουµενικὴ προοπτική, εἶχαν κατὰ βάση τὴν Ἱερατικὴ ἀντίληψη γιὰ τὸν κόσμο καὶ τὴ ζωή. Συμφιλίωναν τὴν πόλη ἢ τὸ ἔθνος καὶ κατ᾽ ἐξαίρεση, στὶς Μυστηριακὲς θρησκεῖες, τὸ ἄτομο μὲ τὸ γενικώτερο νόµο τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ χάριζαν τὴ συνείδηση ὅτι εἶναι ἕνα πράγμα μὲ τὶς γενικώτερες θεῖες ἀρχές, ποὺ καθορίζουν τὰ θεμέλια τῆς ὑπάρξεως.

Ἡ προφητική πνευματική παράδοση.

 ᾿Αλλὰ στὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ λαοῦ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ στὴ δική μας πνευματικὴ παράδοση, ὑπάρχει κι ἡ ἄλλη πλευρά: ἡ προφητική. Οἱ Προφῆτες δὲν κατάλαβαν τὸ Θεὸ σὰν μιὰ κοσμικὴ process, στὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά προσαρμοστεῖ τελετουργικά, ἀλλὰ σὰν μιὰ ἠθικὴ βούληση, σὰν μιὰ ἠθικὴ ἀπαίτηση ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο, ποὺ σχετίζεται, προπάντων καὶ κυρίως, μὲ τὶς ἠθικὲς καὶ κοινωνικὲς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὴν ἠθικὴ καὶ πνευματικὴ ἀνωτερότητα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, ποὺ κατορθώνεται µόνο μὲ τὴν καθαρότητα τοῦ βίου καὶ μὲ τὶς σωστὲς σχέσεις μὲ τὸν πλησίον.

Φοβερὰ κατηγορητήρια ἐξαπολύουν ὅλοι οἱ Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κατὰ τῆς Ἱερατικῆς πνευματικῆς νοοτροπίας, κατὰ τῶν ἑορτίων θεσμῶν ὡς τοῦ οὐσιαστικοῦ κέντρου τῆς Θρησκείας. Ὁ Θεὸς γι’ αὐτοὺς εἶναι κατεξοχήν Πρόσωπο, ποὺ μὲ τὸ Πνεῦμα Του ἔρχεται σὲ ἄμεση σχέση μὲ τὸν ἄνθρωπο, γιὰ νὰ τὸν ὁδηγήσει στὴν ἠθική του ἀπαίτηση ποὺ καταλήγει γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα στὸ σύνολό της στὴν ἐπικράτηση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι βασιλεία δικαιοσύνης, ἀγάπης καὶ εἰρήνης. Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρουμε τὴν πολὺ γνωστὴ ἀπ᾽ τὸν προφήτη Ἡσαΐα περικοπή. Ρωτάει ὁ Θεὸς τὸ λαὸ μὲ τὸ στόμα τοῦ προφήτη: «σέ τί χρησιμεύει τὸ πλῆθος τῶν θυσιῶν σας σὲ μένα;» λέγει ὁ Κύριος. «Εἶμαι μπουχτισμένος ἀπ᾽ τὰ ὁλοκαυτώματα τῶν κριῶν καὶ ἀπὸ τὸ πάχος τῶν σιτευτῶν καὶ δὲν εὐχαριστιέµαι μὲ τὸ αἷμα ταύρων, ἀρνιῶν καὶ τράγων. Ὅταν ἔρχεσθε νὰ μ᾽ ἐπισκεφθῆτε, ποιός σᾶς ζητεῖ κάτι τέτοιο, νὰ πατῆτε τὶς αὐλές μου; Μὴ φέρνετε πιὰ ἀνάξιες προσφορές!  Ἡ ὀσμὴ τῆς θυσίας εἶναι γιὰ μένα βδέλυγμα. Νουμηνίες καὶ Σάββατα, τὴ σύγκληση συνάξεων, νηστεῖες καὶ γιορτὲς δὲν μπορῶ νὰ ὑποφέρω. Τὶς νουµηνίες σας καὶ τὶς καθιερωμένες γιορτές σας μισεῖ ἡ ψυχή μου, εἶναι γιὰ µένα φορτίο· κουράστηκα νὰ τὶς ἀνέχομαι. Ὅταν λοιπὸν ἐκτείνετε τὰ χέρια σας (σὲ προσευχὴ) δὲν θὰ (σᾶς) εἰσακούω: τὰ χέριά σας εἶναι γεμᾶτα ἀπὸ αἱματοχυσίες - λουσθῆτε καὶ καθαρισθῆτε, ἀποβάλετε τὴν κακία τῶν πράξεών σας μπροστὰ ἀπ᾽ τὰ μάτια μου, πάψετε νὰ κάνετε κακό, μάθετε νὰ κάνετε τὸ καλό, ζητῆστε τὴ δικαιοσύνη, ἀναχαιτίστε τὸ δυνάστη, ὑποστηρίξτε τὰ δίκαια τῶν ὀρφανῶν, ὑπερασπισθῆτε τὴν ὑπόθεση τῆς χήρας! Πῶς ἔγινε ἄπιστη ἡ ἄλλοτε πιστὴ πόλη! Αὐτὴ ποὺ ἦταν γεμάτη κρίση, στὴν ὁποία κατοικοῦσε ἡ δικαιοσύνη, ἀλλὰ τώρα κατοικοῦν φονιάδες...» (κεφάλαιο Α΄ ). Τέτοιες περικοπὲς ὑπάρχουν μέσα σ᾽ ὅλα τὰ προφητικὰ κείμενα.

Ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ κληρονόμησε ἀπὸ τὴν Παλαιά Διαθήκη τὴν πνευματικὴ Ἱερατικὴ καὶ προφητικὴ παράδοση. Ἡ ἰδιορρυθμία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας Του εἶναι πὼς οἱ δυὸ αὐτὲς παραδόσεις ἀποτελοῦν µέσα στὸ χριστιανισμὸ μιὰν ὀργανικὴ ἑνότητα. Δὲν νοεῖται σ’ ἐμᾶς θρησκεία χωρὶς ἠθικὴ καθιέρωση οὔτε ἠθικὴ χωρὶς θρησκευτικὸ ὑπόβαθρο. Δὲν εἶναι µέσα στὴν Ἐκκλησία ἄλλος ὁ ἱερεὺς κι ἄλλος ὁ προφήτης. Οἱ ἅγιοι εἶναι ἱερεῖς μαζὶ καὶ προφῆτες. Ἡ πνευματικὴ ζωὴ δὲν εἶναι ἁπλὴ τήρηση ἑνὸς τελετουργικοῦ, ποὺ πιστεύεται πὼς κατοχυρώνει τὴν εὐημερία τοῦ ἀτόμου καὶ τῆς ἐθνικῆς ὁμάδας χωρὶς καθαρότητα βίου, χωρὶς ἠθικὴ ἀφιέρωση τοῦ ἀτόμου καὶ τῆς ὁμάδας στοὺς ἠθικοὺς καὶ ἁγιαστικοὺς σκοποὺς τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ὅλο αὐτὸ τὸ τελετουργικὸ καταντᾶ μῶμος καὶ βδέλυγμα μπροστὰ στὸ Θεό. Ὁ λαός μας ἔχει περάσει πολλὲς ἱστορικὲς περιπέτειες. Οἱ παραδόσεις καὶ τὸ θρησκευτικὸ τελετουργικὸ τοῦ χρησίµευαν σὰν σωσίβιο, γιὰ νὰ γλυτώσει ἀπ᾿ τὴν καταιγίδα τῶν διαφόρων ξένων καὶ ἀλλοθρήσκων ἐπιδρομέων. Σήµερα ὅμως ὁ εὐσεβὴς λαός µας κινδυνεύει νὰ πνιγεῖ, ἂν δὲν κατανοήσει τὸ προφητικὸ καὶ ἠθικοκοινωνικὸ περιεχόµενο τῆς θρησκευτικῆς του παραδόσεως. Ἄν δὲν ἀπαιτήσει ἀπ᾿ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἡγέτες του καθαρότητα βίου, ἀφιέρωση στὸ χριστιανικὸ ἰδεῶδες τῆς ἁγιωσύνης, τῆς δικαιοσύνης καὶ τῆς ἀγάπης, δὲν θὰ ἀξιωθεῖ καλύτερου βίου.
Ὁ Θεὸς τῶν Πατέρων ἡμῶν εἶναι μέγας καὶ φοβερός, ἀλλ᾽ εἶναι συγχρόνως Θεὸς δίκαιος καὶ ἅγιος.

Ἡ πνευματικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας διεμόρφωσε τό ἦθος τῶν πιστῶν ὥστε ἡ ζωή τους νά ἐμπνέεται καί νά διατηρεῖται ἀπό τήν χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἤδη μέ  τόν Προφήτη Ἡσαΐα πού διεκήρυξε τήν ἁγιότητα τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ μας (στ΄, 3) ἀπαιτεῖται ἀπό τούς πιστούς νά γίνουν ἅγιοι «Ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι Ἅγιος εἰμί» (Α΄ Πέτρου α΄, 16).

Γι’ αὐτό ὁ ἀπόστολος Παῦλος συνιστᾶ: «εἰ ζῶμεν Πνεύματι, πνεύματι καὶ στοιχῶμεν» (Πρός Γαλάτας ε΄, 25)