Μικρασιατική Κατραστροφή 1922

97 χρόνια Μνήμης

Τήν Κυριακή πρό τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ σύμφωνα μέ τήν ὑπ’ ἀριθμόν 2556/5.7.1993 Ἐγκύκλιο τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐπιτελοῦμε τήν μνήμη τῶν Ἐθνοϊερομαρτύρων Μητροπολιτῶν Σμύρνης Χρυσοστόμου, Μοσχονησίων Ἀμβροσίου, Κυδωνιῶν Γρηγορίου, Ἰκονίου Προκοπίου καί Ἐπισκόπου Ζήλων Εὐθυμίου καί τῶν λοιπῶν Κληρικῶν καί Λαϊκῶν πού ὑπέστησαν βίαιο καί μαρτυρικό θάνατο κατά τήν Μικρασιατική Καταστροφή (1922), πού κατά τό διανυόμενο ἔτος συμπληρώνονται 97 χρόνια ἀπό τά θλιβερά γεγονότα.

Ἡμέρα διπλῆς σεβάσμιας μνήμης γιά τούς πιστούς

A΄. Τιμᾶμε κλίνοντες εὐλαβικά τό γόνυ τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος στόν κορυφαῖο Ἐθνοϊερομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο πού προεξάρχει τοῦ χοροῦ τῶν λοιπῶν Μικρασιατῶν Μητροπολιτῶν πού μαρτύρησαν κατά τήν Μικρασιατική Καταστροφή τοῦ 1922, ἐπίσης τῶν καταγεγραμμένων καί τῶν μή καταγραφέντων Κληρικῶν καί Λαϊκῶν Πατέρων καί ἀδελφῶν Ἑλλήνων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν πού βιαίως ἐξεμέτρησαν τό ζῆν παντοιοτρόπως μαρτυρησάντων.

1. Θυμώμαστε καί τιμᾶμε τούς Ἐθνοϊερομάρτυρες Ἱεράρχες:

Α) Τόν κορυφαῖο Ἐθνοϊερόμαρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο πού κατακρεουργήθηκε τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου τῆς 27ης Αὐγούστου 1922 (9 Σεπτεμβρίου σήμερα) ἀπό σκληρούς καί ἀνελέητους δημίους. Ἡ βαρβαρότητα τῶν δημίων του συγκλόνησε τό ποίμνιό του, τούς Ἕλληνες, τούς ἰσχυρούς τῆς γῆς τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. 

Παραδόθηκε ὡς ἐξιλαστήριο θῦμα ἀπό τούς ἐχθρούς τῆς Πίστεως καί τῆς Πατρίδος μας στόν μαινόμενο κατ’ αὐτοῦ Τουρκικό ὄχλο, ἀπό τόν ὁποῖο δεινῶς προπηλακιζόμενος ἀνεσκολοπίσθη βάναυσα καί φρικτά. Θυσιάσθηκε ὡς ἱερεῖο δηλαδή θῦμα ἄμωμο καί ἑκούσιο, ἀφοῦ ἀρνήθηκε νά δεχθεῖ τήν προσφερθεῖσα σ’ αὐτόν διάσωση μέ τήν φυγή, διότι βάρυνε στήν ἀρχιερατική συνείδηση του ὁ λόγος τοῦ Κυρίου γιά τόν καλό Ποιμένα, ὅτι : «ὁ μισθωτός φεύγει, ὅτι μισθωτός ἐστι καί οὐ μέλει αὐτῷ περί τῶν προβάτων» (Ἰωάννης ι΄ 12-13).

Ἐπίσης θυμώμαστε καί τιμᾶμε:

β) Τόν Κυδωνιῶν Γρηγόριο. Ὁ Ἱεράρχης αὐτός προστάτεψε τό ποίμνιό του ἀπό τούς διωγμούς τῶν Τουρκικῶν Ἀρχῶν καί ἔσωσε πολλούς φυλακισμένους καί μελλοθανάτους. Φυγάδευσε τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ποιμνίου του σέ ἀσφαλεῖς τόπους ἔξω τῶν Τουρκικῶν συνόρων. Συγκακουχούμενος ὁ ἴδιος μέ τούς ὑπόλοιπους ἐκτοπίσθηκε μαζί τους τόν Ὀκτώβριο τοῦ ἔτους 1922. Ἐνῶ ἑτοιμάσθηκε ὁ λάκκος πού εἶχαν σκάψει γιά αὐτόν οἱ δημιοί του γιά νά τόν θάψουν ζωντανό ξεψύχησε ἀπό ἐγκεφαλική συμφόρηση, τελειωθείς ἐν Κυρίῳ ὡς νεομάρτυς τήν 3η Ὀκτωβρίου 1922.

γ) Τόν Μοσχονησίων Ἀμβρόσιο. Ὁ Ἱεράρχης αὐτός  μαρτύρησε, ἀφοῦ βασανίσθηκε μέ τό πετάλωμα τῶν ποδιῶν του καί τήν κατατεμάχηση τοῦ σώματός του, μαζί μέ ἄλλους Ἱερεῖς πού συμμαρτύρησαν μαζί του καί ἄλλους πιστούς τῆς Ἐπαρχίας του, «διά τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί διά τήν μαρτυρίαν τοῦ ἁρνίου ἥν εἶχαν» (Ἀποκαλύψεως στ΄, 9)

δ) Τόν Ἰκονίου Προκόπιο. Στό μέσο τῆς καταδυναστεύσεως τοῦ ποιμνίου του καί τῶν Ποιμένων του ἀπό τίς Ἀρχές τῶν Νεοτούρκων, καί τῶν ἀπεγνωσμένων κραυγῶν τοῦ λαοῦ ὁ Ποιμενάρχης παρέδωκε τό πνεῦμα στό Μέγα Ἀρχιερέα καί Σωτῆρα Χριστό προμαχώντας καί συμπάσχοντας μέ τούς στενάζοντες Ἕλληνες Χριστιανούς τῆς Ἀνατολίας. Μαρτύρησε ὥστε καί οἱ πιστοί τῆς ἐπαρχίας του «σωτηρίας τύχωσι τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Β΄ Πρός Τιμόθεον β΄, 10)

καί ε)Τόν Ζήλων Εὐθύμιο. Ὁ Ἱεράρχης ἐνῶ ἦταν φυλακισμένος στήν Ἀμάσεια τοῦ Πόντου ὡς κατηγορούμενος γιά ἐσχάτη προδοσία τοῦ Τουρκικοῦ Ἔθνους τό Πάσχα τοῦ ἔτους 1921 μετέδιδε στούς κρατούμενους μαζί μέ τόν πασχάλιο χαιρετισμό καί τό μήνυμα τῆς ἐθνικῆς ἀναστάσεως. Ὑφίστατο καθημερινά γιά 41 ἡμέρες πολυώδυνα μαρτύρια ἀπό τά ὁποῖα ὑπέκυψε σέ θάνατο τήν 29η Μαΐου 1921 κατά τό «ἵνα ἀναπαύσονται ἐκ τῶν κόπων (καί τῶν ὀδυνῶν) αὐτῶν καί τά ἔργα αὐτῶν ἀκολουθεῖ μετ’ αὐτῶν» (Ἀποκαλύψεως ιδ΄, 13).

Τίς τελευταῖες ἡμέρες τῆς ζωῆς του ἔψαλλε μόνος του τήν νεκρώσιμη Ἀκολουθία γιά τόν ἑαυτό του ἐνῶ «ἐπηκροῶντο δέ αὐτοῦ οἱ δέσμιοι» (Πράξεων ιστ΄ 25). Καί μετέστη πρός Κύριον ὡς Ἐθνομάρτυρας καί Ἱερομάρτυρας.  

*****

2. 2. Γιά τήν ὀδυνηρή καταστροφή τῆς Σμύρνης ὁ Τζόρτζ Χόρτον, Γενικός Πρόξενος τῶν Η.Π.Α. στή Σμύρνη τό 1922 στό βιβλίο του μέ τίτλο «Ἀναφορικά μέ τήν Τουρκία-ἡ κατάρα τῆς Ἀσίας Προξενικά ντοκουμέντα τῶν ΗΠΑ » (μτφ. ἀπό τά ἀγγλικά Ὄλγα Μαύρου, Ἐκδόσεις Λιβάνη, Ἀθήνα 1992) ἀναφέρει:

«Γι’ αὐτή τήν τροµακτική καταστροφή, πού ἔφτασε στό πιό ὀδυνηρό ἀποκορύφωμα τοῦ ἀνθρώπινου πόνου, φέρουν εὐθύνες καί οἱ Ἕλληνες, καί οἱ Τοῦρκοι καί οἱ Εὐρωπαῖοι. Ὁ Μουσταφά Κεμάλ εἶχε τήν εὐκαιρία νά δικαιώσει ὅσους τόν ἐπαινοῦσαν στά σαλόνια τῆς Εὐρώπης καί τῆς Ἀµερικῆς σάν πολιτισµένο ἄνθρωπο. Μποροῦσε νά µπεῖ στή Σμύρνη εἰρηνικά καί νά ντροπιάσει τούς χριστιανούς, προσφέροντας προστασία καί ἀσφάλεια σέ ὅλους τούς κατοίκους τῆς περιοχῆς. Ἀντί γι’ αὐτό, ὅµως, διέταξε γενική σφαγή. Ἀµέσως µετά τήν εἴσοδο τῶν Τούρκων στή Σμύρνη ἄρχισαν οἱ λεηλασίες, τό πλιάτσικο, οἱ βιασμοί καί οἱ σφαγές. Ἡ ἐκδικητική µανία τῶν Τούρκων ἔσπασε πρῶτα στόν ἀρμενικό πληθυσμό, πού κατηγορήθηκε ὅτι ἔριχνε βόμβες. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ρίχτηκαν ἐλάχιστες βόμβες -τό πολύ ἕξι- καί μάλιστα σέ µιά συνοικία τῆς Σμύρνης ὅπου δέ ζοῦν Ἀρμένιοι. Αὐτό πάντως δέν ἦταν λόγος νά κυνηγᾶνε τρία ὁλόκληρα μερόνυχτα τούς Ἀρµενίους µέ στρατιωτικά ἀποσπάσματα καί νά τούς σκοτώνουν ἐν ψυχρῷ. Ἄλλους τούς πυροβολοῦσαν ἐπί τόπου, ἄλλους τούς µαχαίρωναν, ἄλλους τούς κατακρεουργοῦσαν ἤ τούς ἄφηναν νά πεθάνουν ἀπό αἱµορραγία, ἄλλους τούς ἔσερναν σέ πλατεῖες καί τούς ἔκοβαν τό λαιμό. Οἱ Ἀρμένιοι κυνηγήθηκαν καί ἐξοντώθηκαν  συστηματικά σέ ὁλόκληρη τήν πόλη. Οἱ Τοῦρκοι στρατιῶτες λεηλατοῦσαν μεθοδικά τά σπίτια καί τά μαγαζιά τῶν Ἀρμενίων, πόρτα πόρτα. Μετά τό πλιάτσικο ἔσερναν ἔξω ὅσους ἄντρες ἔβρισκαν κρυμμένους µέσα στά σπίτια καί τούς ἐκτελοῦσαν. Ὅσο καλοί καί νά εἶναι στά προπαγανδιστικά καθήκοντά τους οἱ ὑποστηρικτές τοῦ Κεμάλ, δέ θά μπορέσουν νά ἀντιπαρέλθουν τά πραγματικά περιστατικά πού ἔλαβαν χώρα στή Σμύρνη. Ἡ ἀλήθεια δέν µπορεῖ νά διαστρεβλωθεῖ ὅταν ὑπάρχουν τόσο πολλοί καί τόσο ἀξιόπιστοι αὐτόπτες μάρτυρες.

Ἡ συμπεριφορά τῶν Τούρκων ἦταν ἀχαρακτήριστη καί µετά τόν ἐμπρησμό τῆς πόλης, ὅταν οἱ χοιστιανοί κάτοικοι τῆς Σμύρνης ἔτρεξαν νά σωθοῦν πρός τή θάλασσα. Χιλιάδες κατατρεγµένοι συνωστίστηκαν στήν προκυμαία, ὅπου καί παρέμειναν μέρες ὁλόκληρες, ζητιανεύοντας γιά µία χείρα βοηθείας ἀπό τά πολεμικά πλοῖα τῶν Συμμάχων πού βρίσκονταν στό λιμάνι. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, πού ἔµειναν στήν προκυμαία νά ἀργοπεθαίνουν ἀπό πείνα καί δίψα, οὔρλιαζαν καί ἱκέτευαν νά τούς λυπηθοῦν οἱ Σύμμαχοι.Ἡ Emily MacCallum διευθύντρια τοῦ Κολεγίου Θηλέων τῆς Σμύρνης, ἔφθασε μόλις σήµερα τό πρωί στήν Ἀθήνα καί μοῦ εἶπε ὅτι αὐτά τά κακόµοιρα πλάσματα ἐξακολουθοῦν νά συνωθοῦνται στίς προβλῆτες τῆς Σμύρνης ἐκλιπαρώντας γιά ἔλεος, ἐγκαταλειμμένα χωρίς τροφή καί νερό. Ὅπως μοῦ εἶπε ἡ ἴδια, ἡ δυσωδία ἀπό τά ἄταφα πτώματα εἶναι τρομερή. Στίς προβλῆτες παραμένουν διακόσιες χιλιάδες ἄνθρωποι µέ τήν ἐλπίδα ὅτι θά τούς σώσει κάποιο καράβι. Στό μεταξύ ἀνακοινώθηκε ὅτι ὅλοι οἱ ἄντρες ἡλικίας ἀπό δεκαοχτώ µέχρι σαράντα πέντε χρονῶν θά συλληφθοῦν σάν αἰχμάλωτοι πολέμου καί θά ὁδηγηθοῦν στά ἐνδότερα. Ἡ Emily MacCallum μοῦ εἶπε αὐτό πού ἄκουσα καί ἀπό ἄλλους Ἀμερικανούς οἱ ὁποῖοι ἦρθαν πρόσφατα ἀπό τή Σμύρνη: ὅλοι τους εἶδαν μεγάλες ὁμάδες αἰχμαλώτων νά πορεύονται πεζῆ στά ἐνδότερα μέ συνοδεία Τούρκων φρουρῶν…

Ἔχουν ἀκουστεῖ διάφορες ἐκδοχές γιά τό θάνατό τοῦ Χρυσόστομου. Τό βέβαιο εἶναι -σέ αὐτό τό σηµεῖο συμφωνοῦν ὅλες οἱ µαρτυρίες- πώς τόν σκότωσε ὁ ὄχλος τῶν Ὀθωμανῶν. Ἀπό τά γραφεῖα τῆς ἀρχιεπισκοπῆς τόν πῆρᾶν ἕνας Τοῦρκος ἀξιωματικός καί δυό στρατιῶτες. Τοῦ εἶπαν ὅτι ἤθελε νά τόν δεῖ ὁ Νουρεντίν Πασᾶς. Σύµφωνα µέ πληροφορίες, αὐτός ἦταν καί ὁ ἐμπνευστής τοῦ σχεδίου ἐξοντωσῆς τοῦ μητροπολίτη.

Οὐσιαστικά παρέδωσε τόν ἱερέα στό φανατισμένο ὄχλο γιά νά τόν ξεφορτωθεῖ ρίχνοντας τίς εὐθύνες στούς «ἀγανακτισµένους Τούρκους». Πρόκειται γιά µία εἰκασία πού δέν μπόρεσα νά τεχκμηριώσω µέ στοιχεῖα. Γεγονός παραμένει ὅτι ὁ Χρυσόστομος βρῆκε τό θάνατο στά χέρια τοῦ ὄχλου. Τόν  ἔφτυσαν, τοῦ ξερίζωσαν τή γενειάδα, τοῦ ἔσκισαν τά ροῦχα, τόν µαχαίρωσαν καί στό τέλος ἄρχισαν νά τόν σέρνουν στούς δρόµους. Τά μοναδικά ἁμαρτήματα τοῦ  Χρυσόστομου  ἦταν ὁ πατριωτισμός καί ἡ ἱκανότητά του. Πίστευε στήν ἐξάπλωση τῆς φυλῆς του, στόχο τόν ὁποῖο ὑπηρέτησε πιστά. Ὁ Γάλλος πρόξενος τοῦ πρόσφερε ἄσυλο καί τοῦ συνέστησε νά δεχτεῖ μερικούς Γάλλους ναῦτες σάν συνοδεία γιά τήν ἀσφάλειά του, ἀλλά ὁ Χρυσόστομος ἀρνήθηκε λέγοντας ὅτι ἦταν καθῆκον του νά παραµείγει µέ τό ποίμνιό του µέχρι τέλους. Μοῦ εἶχε πεῖ, θυµᾶμαι, τά ἑξῆς: «Εἶμαι σάν τόν ποιμένα. Δέν μπορῶ νά ἀφήσω τό ποίμνιο µου». Ὁ ἀρχιεπίσκοπος βρῆκε µαρτυρικό θάνατο καί τοῦ ἀξίξουν ὕψιστες τιµές γιά τήν προσφορά του στήν ἑλληνική Ἐκκλησία καί στήν κυβέρνηση τῆς πατρίδας του. Τοῦ ἀξίζει ὁ θαυμασμός ὅλων τῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι εἶναι σέ θέση νά ἐκτιµήσουν τό θάρρος τή στιγµή πού βρίσκεσαι ἀντιμέτωπος μέ  ἕνα φρικτό θάνατο.

Ὁ Πολύκαρπος, ὁ πολιοῦχος ἅγιος της Σμύρνης, εἶχε καεῖ ζωντανός στό στάδιο πού βρίσκεται πάνω ἀπό τήν πόλη καί ὁ Χρυσόστομος δίκαια τοποθετεῖται δίπλα του. Οἱ Τοῦρκοι περιδιαβαίνουν ἀνενόχλητοι τή χώρα τῶν  ἑπτά Πόλεων, χωρίς νά διαμαρτύρεται καμιά χριστιανική κυβέρνηση. Νά ὅµως πού ἔσωσε τήν τιµή τῶν ὅπλων ὁ ἴδιος ὁ Χρυσόστομος. Ἡ τελευταία πράξη τοῦ δράματος, πού σήµανε τήν ἐξάλειψη τῆς χριστιανοσύνης, φωτίστηκε ἀπό τόν ἡρωικό θάνατο καί τή σθεναρή μέχρι τέλους ἄµυνα τοῦ τελευταίου χριστιανοῦ μητροπολίτη»

Προσευχόμαστε ὁ Κύριος τῆς ζωῆς καί τῆς ἱστορίας νά σκεπάζει τήν εὐλογημένη Πατρίδα μας τούς πιστούς Ἄρχοντες μας καί τόν θεοφιλῆ Πιστό Λαό, ψάλλοντες

«Ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν

ὁ ποιῶν ἀεί μεθ’ ἡμῶν κατά τήν σήν ἐπιείκειαν

μή ἀποστήσῃς τό ἔλεός σου ἀφ’ ἡμῶν,

ἀλλά ταῖς αὐτῶν ἱκεσίαις

ἐν εἰρήνῃ κυβέρνησον τήν ζωήν ἡμῶν».